DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Matuszakajte, Maria: Wizerunek Stanisława Radziwiłła
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19584#0116
oraz mały płaski beret124. Chronologicznie późniejszy jest portret jej najmłodszej siostry — Elż-
biety Anny (il. 12)125, przedstawionej w jasnej sukni, o silnie wydłużonym, ostro zakończonym
staniku i mocno rozszerzonej w biodrach spódnicy126, wyraźnie przypominający toalety noszone
na dworze Henryka III127. Wysoka, z trzech wałków uformowana fryzura odpowiada modzie
panującej na przełomie XVI i XVII stulecia128. Za najpóźniejszy, gdyż stworzony prawdopo-
dobnie na początku XVII w. należy uznać portret drugiej z rzędu córki Mikołaja III Radziwiłła —
Heleny (il. 13)129. Ukazana tu niewiasta odziana jest w luźną szatę, nałożoną na jasną suknię
o wielkiej drobno marszczonej krezie130. Sztywną, w szeroki wałek ułożoną fryzurę zdobi przy-
pięte z przodu strusie pióro131.
Jak mogło się zdarzyć, że wśród tych konterfektów zabrakło Stanisława Radziwiłła, którego
wizerunek powstał dopiero w połowie XVIII w.? Możliwe, że w XVI stuleciu istniał jeszcze jego
współczesny portret, którego po zaginięciu nie zastąpiono innym płótnem. Młodo zmarły Radzi-
wiłł nie zostawił potomstwa, które by się zatroszczyło o utrwalenie pamięci przodka. Przyć-
miony sławą swych braci, nie mógł się poszczycić zasługami uświetniającymi historię rodu
Radziwiłłów132, długo otaczało go zapomnienie i dopiero w dwieście z górą lat po śmierci,
gdy powstawała galeria nieświeska, doczekał się imaginacyjnego portretu.
Badacze już dawno zwrócili uwagę na wpływy królewskiego portretu na potret magnacki133,
ukazali też ścisłe powiązania poszczególnych wizerunków. Jeszcze większe znaczenie miał pier-
wowzór w imaginacyjnym portrecie. Wizerunek Stanisława Radziwiłła pozwala ustalić konkret-
124 Wczesny przykład takiego stroju ukazany jest na pochodzącym z 1556 r. portrecie Anny księżny bawar-
skiej. M. Davenport, The bookof costume. New York 1956, il. 1092. W podobne szaty są przystrojone kró-
lewny Katarzyna, Zofia i Anna Jagiellonki w wizerunkach z serii portretów członków rodziny Zygmunta Augusta.
125 Elżbieta Anna Radziwiłłówna była wydana za Jana Jurjewicza Holszańskiego, księcia dubrowickiego,
który w roku 1542 był wojewodą kijowskim, w 1544 — trockim i dzierżawcą mohylewskim. Zmarł 1549. Wraz
z siostrą swą Heleną ufundowała w 1543 r. kościół parafialny w Medelach. К o 11 u b a j, jw., s. 38.
126 Icônes, jw., ryc. 16.
127 E. Thiel, Geschichte des Kostums. Berlin 1963, ił. 278.
128 Stożkowate koafiury tego typu pojawiają się na portretach królowej angielskiej Elżbiety, pochodzących
z ostatniego dziesięciolecia XVI w. Davenport, jw., il. 1191, 1193, jak też wykonanym w r. 1602 przez L.
Gaultiera miedziorycie przedstawiającym Henryka IV z Gabrielą d'Estrees wraz z dziećmi. Tamże, il. 1191.
129 Helena Radziwiłłówna została żoną Jerzego Siemionowicza Olelki, księcia na Slucku i Kopytu, zmarłego
w r. 1542. Ko tłu baj, jw., s. 38.
130 Icônes, jw., ryc. 15.
131 Podobne uczesanie posiada królowa Konstancja (?) druga żona Zygmunta III na portrecie należącym do
zbiorów zamku wawelskiego. Ta fryzura, widocznie ciesząca się dużą popularnością, powtarza się w szeregu mie-
dziorytów Leybowicza, opartych na imaginacyjnych portretach. Icônes, jw., ryc. 10, 11, 28, 40, 41.
132 W dawnych zbiorach magnackich przeważały portrety osób cieszących się największą sławą. Tym właśnie
da się objaśnić dość znaczną ilość zachowanych portretów Mikołaja III Radziwiłła czy Barbary Radziwiłłówny.
133 D o b r o w o 1 s к i, jw., s. 74.
112
biety Anny (il. 12)125, przedstawionej w jasnej sukni, o silnie wydłużonym, ostro zakończonym
staniku i mocno rozszerzonej w biodrach spódnicy126, wyraźnie przypominający toalety noszone
na dworze Henryka III127. Wysoka, z trzech wałków uformowana fryzura odpowiada modzie
panującej na przełomie XVI i XVII stulecia128. Za najpóźniejszy, gdyż stworzony prawdopo-
dobnie na początku XVII w. należy uznać portret drugiej z rzędu córki Mikołaja III Radziwiłła —
Heleny (il. 13)129. Ukazana tu niewiasta odziana jest w luźną szatę, nałożoną na jasną suknię
o wielkiej drobno marszczonej krezie130. Sztywną, w szeroki wałek ułożoną fryzurę zdobi przy-
pięte z przodu strusie pióro131.
Jak mogło się zdarzyć, że wśród tych konterfektów zabrakło Stanisława Radziwiłła, którego
wizerunek powstał dopiero w połowie XVIII w.? Możliwe, że w XVI stuleciu istniał jeszcze jego
współczesny portret, którego po zaginięciu nie zastąpiono innym płótnem. Młodo zmarły Radzi-
wiłł nie zostawił potomstwa, które by się zatroszczyło o utrwalenie pamięci przodka. Przyć-
miony sławą swych braci, nie mógł się poszczycić zasługami uświetniającymi historię rodu
Radziwiłłów132, długo otaczało go zapomnienie i dopiero w dwieście z górą lat po śmierci,
gdy powstawała galeria nieświeska, doczekał się imaginacyjnego portretu.
Badacze już dawno zwrócili uwagę na wpływy królewskiego portretu na potret magnacki133,
ukazali też ścisłe powiązania poszczególnych wizerunków. Jeszcze większe znaczenie miał pier-
wowzór w imaginacyjnym portrecie. Wizerunek Stanisława Radziwiłła pozwala ustalić konkret-
124 Wczesny przykład takiego stroju ukazany jest na pochodzącym z 1556 r. portrecie Anny księżny bawar-
skiej. M. Davenport, The bookof costume. New York 1956, il. 1092. W podobne szaty są przystrojone kró-
lewny Katarzyna, Zofia i Anna Jagiellonki w wizerunkach z serii portretów członków rodziny Zygmunta Augusta.
125 Elżbieta Anna Radziwiłłówna była wydana za Jana Jurjewicza Holszańskiego, księcia dubrowickiego,
który w roku 1542 był wojewodą kijowskim, w 1544 — trockim i dzierżawcą mohylewskim. Zmarł 1549. Wraz
z siostrą swą Heleną ufundowała w 1543 r. kościół parafialny w Medelach. К o 11 u b a j, jw., s. 38.
126 Icônes, jw., ryc. 16.
127 E. Thiel, Geschichte des Kostums. Berlin 1963, ił. 278.
128 Stożkowate koafiury tego typu pojawiają się na portretach królowej angielskiej Elżbiety, pochodzących
z ostatniego dziesięciolecia XVI w. Davenport, jw., il. 1191, 1193, jak też wykonanym w r. 1602 przez L.
Gaultiera miedziorycie przedstawiającym Henryka IV z Gabrielą d'Estrees wraz z dziećmi. Tamże, il. 1191.
129 Helena Radziwiłłówna została żoną Jerzego Siemionowicza Olelki, księcia na Slucku i Kopytu, zmarłego
w r. 1542. Ko tłu baj, jw., s. 38.
130 Icônes, jw., ryc. 15.
131 Podobne uczesanie posiada królowa Konstancja (?) druga żona Zygmunta III na portrecie należącym do
zbiorów zamku wawelskiego. Ta fryzura, widocznie ciesząca się dużą popularnością, powtarza się w szeregu mie-
dziorytów Leybowicza, opartych na imaginacyjnych portretach. Icônes, jw., ryc. 10, 11, 28, 40, 41.
132 W dawnych zbiorach magnackich przeważały portrety osób cieszących się największą sławą. Tym właśnie
da się objaśnić dość znaczną ilość zachowanych portretów Mikołaja III Radziwiłła czy Barbary Radziwiłłówny.
133 D o b r o w o 1 s к i, jw., s. 74.
112