DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Kamieniecka, Elena; Schultz, Daniel [Ill.]: Portret zbiorowy Daniela Schultza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19584#0126
razy zmieniał autora, powstało osiem wersji tłumaczenia jego tematu, utrwalono ponadto w li-
teraturze trzy p«-óby odczytania znajdującej się na płótnie daty.
Pierwszą wzmiankę źródłową, odnoszącą się do naszego obrazu, spotykamy w opisie Jakoba
Steilina13 z roku 1769, rejestrującego według topografii rozmieszczenia na ścianach wszystkie
obiekty, znajdujące się we wspomnianej sali, mieszczącej galerię obrazów, której ekspozycję
ukończono w roku 1755. Nasza kompozycja figuruje tam jako „Portret rodzinny z postaciami
naturalnej wielkości pędzla artysty flamandzkiego Cornela de Schut14. Atrybucję tę, jak i inne,
dotyczące obrazów w tejże sali, w większości nabytych dla rosyjskiej cesarzowej Katarzyny I
w 1746 roku w Pradze przez Georga Grota, Steilin powtórzył za tym ostatnim15. Tymczasem
nasz obraz nie figuruje ani w pierwszym, ani w drugim wykazie Grota, z czego wynika, że
nie był on zakupiony w Pradze i trafił do Rosji inną drogą.
Następna próba atrybucji obrazu i wyjaśnienia jego treści przypada na rok 1818. W inwen-
tarzu Kartinnej sali, sporządzonym w roku 181816, figuruje on pod nrem 105 jako obraz Vinantsa
„Portrety rodzinne". „Kettler, ostatni książę kurlandzki w stroju narodowym, siedzący przy ko-
lumnadzie... W obrazie tym Vinants jeżeli nie przewyższa, to dorównuje najsłynniejszym por-
trecistom szkoły flamandzkiej"17. Autorem nowej atrybucji był prawdopodobnie Franz Łaben-
ski, kustosz Cesarskiego Ermitażu, a w przyszłości jego główny inwentaryzator, który prowadził
rejestr wszystkich dzieł malarskich znajdujących się w rezydencjach podmiejskich. Osoby
przedstawione na portrecie łączył on z nazwiskiem Kettlera — ostatniego mistrza Zakonu
inflanckiego. W roku 1562, kiedy zakon ten przestał istnieć, Kettler jako władca Kurlandii
otrzymał ten teren, pozostający w zależności lennej od Polski.
W ten sposób główną postać obrazu związano po raz pierwszy z historią Polski. Jednak taka
interpretacja jego treści wywołała wątpliwości innego nieznanego nam badacza: w końcowej
części opisu znajduje się notatka ołówkiem — o charakterze roboczej hipotezy—jej autor
proponował nowe określenie tematu: „Polski minister Helbonsa"18.
13 Ленинград, Архив Библиотеки Академии Наук (БАН), фонд 170, on. I № 67 „Bildersaal im Kays.
Lustschloss Sarskoe Selo. Verzeichnis der vornemsten Gemâlden 1769".
14 Jw., ,,N. 8 Cornel de Schut. Ein Familienstiick von Figuren in Lebensgrôsse. Lauter Portraits von Natur u.
Wahrheit im Geschmack von Rubens u. aller seiner Arbeit mit Ehren an die Seite zu setzen". Por. U. T h i e m e,
F. Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Kixnstler. t. XXX, Leipzig 1936, s. 346.
15 Георг Христофорович Грот. Успенский, Словарь художников работавших в XVIII в.
в Росии, СПБ 1913.
16 Ленинград, Архив Гос. Эрмитажа, on. VII, лит. Е, № 17, св. 16,1818 г. Каталог сто тридцати кар-
тинам состаящим Царскосельского дворца в Картинном зале с показанием авторов, сюжетов и меры,
и план означающий размещение оных составлял 1818 года коллежский регистратор Ив. Трифонов.
17 Jw.
18 Jw., on. II, дела №№ 12.13,31, п. № 78, 1828 г. Po pożarze Jekatierininskiego pałacu w 1820 roku,
który nie dosięgną! jednak Kartinnej sali, wszystkie obrazy przeniesiono do Cesarskiego Ermitażu. Tam pod-
dano je profilaktycznie konserwacji, którą kierował G. Mitrochin. Obraz Schultza został wtedy zdublowany.
122
teraturze trzy p«-óby odczytania znajdującej się na płótnie daty.
Pierwszą wzmiankę źródłową, odnoszącą się do naszego obrazu, spotykamy w opisie Jakoba
Steilina13 z roku 1769, rejestrującego według topografii rozmieszczenia na ścianach wszystkie
obiekty, znajdujące się we wspomnianej sali, mieszczącej galerię obrazów, której ekspozycję
ukończono w roku 1755. Nasza kompozycja figuruje tam jako „Portret rodzinny z postaciami
naturalnej wielkości pędzla artysty flamandzkiego Cornela de Schut14. Atrybucję tę, jak i inne,
dotyczące obrazów w tejże sali, w większości nabytych dla rosyjskiej cesarzowej Katarzyny I
w 1746 roku w Pradze przez Georga Grota, Steilin powtórzył za tym ostatnim15. Tymczasem
nasz obraz nie figuruje ani w pierwszym, ani w drugim wykazie Grota, z czego wynika, że
nie był on zakupiony w Pradze i trafił do Rosji inną drogą.
Następna próba atrybucji obrazu i wyjaśnienia jego treści przypada na rok 1818. W inwen-
tarzu Kartinnej sali, sporządzonym w roku 181816, figuruje on pod nrem 105 jako obraz Vinantsa
„Portrety rodzinne". „Kettler, ostatni książę kurlandzki w stroju narodowym, siedzący przy ko-
lumnadzie... W obrazie tym Vinants jeżeli nie przewyższa, to dorównuje najsłynniejszym por-
trecistom szkoły flamandzkiej"17. Autorem nowej atrybucji był prawdopodobnie Franz Łaben-
ski, kustosz Cesarskiego Ermitażu, a w przyszłości jego główny inwentaryzator, który prowadził
rejestr wszystkich dzieł malarskich znajdujących się w rezydencjach podmiejskich. Osoby
przedstawione na portrecie łączył on z nazwiskiem Kettlera — ostatniego mistrza Zakonu
inflanckiego. W roku 1562, kiedy zakon ten przestał istnieć, Kettler jako władca Kurlandii
otrzymał ten teren, pozostający w zależności lennej od Polski.
W ten sposób główną postać obrazu związano po raz pierwszy z historią Polski. Jednak taka
interpretacja jego treści wywołała wątpliwości innego nieznanego nam badacza: w końcowej
części opisu znajduje się notatka ołówkiem — o charakterze roboczej hipotezy—jej autor
proponował nowe określenie tematu: „Polski minister Helbonsa"18.
13 Ленинград, Архив Библиотеки Академии Наук (БАН), фонд 170, on. I № 67 „Bildersaal im Kays.
Lustschloss Sarskoe Selo. Verzeichnis der vornemsten Gemâlden 1769".
14 Jw., ,,N. 8 Cornel de Schut. Ein Familienstiick von Figuren in Lebensgrôsse. Lauter Portraits von Natur u.
Wahrheit im Geschmack von Rubens u. aller seiner Arbeit mit Ehren an die Seite zu setzen". Por. U. T h i e m e,
F. Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Kixnstler. t. XXX, Leipzig 1936, s. 346.
15 Георг Христофорович Грот. Успенский, Словарь художников работавших в XVIII в.
в Росии, СПБ 1913.
16 Ленинград, Архив Гос. Эрмитажа, on. VII, лит. Е, № 17, св. 16,1818 г. Каталог сто тридцати кар-
тинам состаящим Царскосельского дворца в Картинном зале с показанием авторов, сюжетов и меры,
и план означающий размещение оных составлял 1818 года коллежский регистратор Ив. Трифонов.
17 Jw.
18 Jw., on. II, дела №№ 12.13,31, п. № 78, 1828 г. Po pożarze Jekatierininskiego pałacu w 1820 roku,
który nie dosięgną! jednak Kartinnej sali, wszystkie obrazy przeniesiono do Cesarskiego Ermitażu. Tam pod-
dano je profilaktycznie konserwacji, którą kierował G. Mitrochin. Obraz Schultza został wtedy zdublowany.
122