Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (24.1980)

riano29, podzielonych między Gliptotekę monachijską i Museo Civico w Perugii. Figurki te
Brown połączył z czterema brązowymi kółkami inkrustowanymi żelazem oraz z żelaznym pio-
nowym członem, pochodzącymi z tego samego zespołu30. Jego zdaniem wszystkie te części
łączyłyby się w ,,focolare” typu rozpowszechnionego na chiusińskim terytorium, z którym
Perugia miała zresztą rozległe i nieźle udokumentowane związki. Gdyby tak było w istocie,
figurki z Castel San Mariano łączyłyby się ze starszym typem hippokampa etruskiego, wywo-
dzącego się z najstarszych znanych ze sztuki greckiej typów, reprezentowanych hippokampami
z krateru gołuchowskiego31 i z gemm wyspiarskich32. Cechą charakterystyczną tego typu jest
wygięcie rybiej części ciała w jeden obszerny łuk i skierowanie rozdwojonej płetwy ogonowej
pionowo ku podłożu. Ten sposób przedstawiania hippokampa jest typologicznie wcześniejszy niż
wyobrażenia z powyżej scharakteryzowanej grupy. Jednak jego popularność w sztuce etruskiej
ostatnich trzydziestu lat VI w. w dekoracjach talerzy z bucchero rosso z Cerveteri czy ceramice
czarnofigurowej etruskiej, liczne, podkreślone zresztą związki między hippokampami z Perugii
a hippokampami z „focolari” a także popularność typu na monetach miast greckich z południo-
wej Italii, bitych w końcu VI i w początkach V w.p.n.e.33 wskazuje, iż obydwa typy, mimo iż
wykształcone sukcesywnie, istniały przez dłuższy czas obok siebie.

29 Cztery figurki przechowywane w Monachium, jedna w Perugii: E. P e t e r s o n, Bronzen von Perugia.
Mdl, t. IX, 1894, s. 303, nr 33; G. B e 11 u c c i, Guida alle collezioni del Museo Etrusco-Romano in Perugia.
Perugia 1910, s. 160 i nn; G i g 1 i o 1 i, jw., tabl. 86, 10; E. G o 1 d s c h n e i d e r, Etruscan Sculpture. London
1941, s. 88; Kunst und Leben der Etrusker. Koln 1956, s. 107; Mostra delParte e della civilta etrusca. Milano
1955, s. 54.

30 Brown, jw., s. 94, nr 15.

31 CVA, Pologne I, Collection de Gołuchów, tabl. 7,1 a-d; J. L. Benson, Geschichte der korintischen
Vasen. Bern 1953, s. 34 (Ebermaler ok. 600 p.n.e.).

32 Lecz hippokampy z gemm wyspiarskich wykazują pewne odmienności. Są one skrzydlate i końce rybich
ogonów mają podgięte pod brzuch, Londyn, British Museum 210: J. Boardmann, Island Gems. London
1963, s. 68, 291; Berlin: A. Furtwangler, Beschreibung der geschnittenen Steine im Antiąuarium, Kónigliche
Museen in Berlin. Berlin 1896, tabl. 3, 87; E. Z w i e 11 e i n - D i e h 1, Antike Gemmen in deutschen Sammlun-
gen. t. II, Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz Antikenabteilung Benin. Munchen 1969, s. 33, tabl. 8, 32
(PM III C); Kassel, Staatliche Kunstsammlungen: K. S h e p a r d, The Fish-tailed Monster in Greek and
Etruscan Art. New York 1941, il. 34; B o a r d m a n, jw., s. 98, nr 14; P. Z a z o f f, AA, 1965, s. 17 i n, il.
2,7; Antike Gemmen in Deutschen Sammlungen. t. III, Wiesbaden 1970, s. 189—190, nr 7 (PM III Q.

33 Bucchero rosso z Cerveteri: L. Gasperini, Monterano, Etudes Etrusco-Italiąues. Louvain 1963,
s. 42, tabl. IX, 1—2; s. 43, tabl. IX, 3; s. 42, odn. 5;P. Mingazzini, Catalogo dei vasi della collezione
A. Castellani. Roma 1930, s. 94, nr 284, tabl. XIII, s. 92, nr 281, tabl. XII, 4,5 (z Cerveteri); Watykan: Moscioni
20916; CVA, Braunschweig, tabl. 31, 5—7; A. Furtwangler, Beschreibung der Vasensammlung im Anti-
ąuarium. Berlin 1885, s. 197, nr 1640, 196—7, nr 1639; G.M.A. Richter, The Furniture of the Greek, Etruscan
and Roman. London 1966, il. 431 (Tomba Mozi, Cerveteri); E. P o 11 i e r, Les Vases antiąues du Louvre. Paris
1897-1922, s. 45, tabl. 38 D 340; D 341; D 342; D 343; CVA University of Michigan, tabl. XVII, 5; H. B 1 u m -

86