DOI Heft:
Wykopaliska i badania archeologiczne
DOI Artikel:Godlewski, Włodzimierz: Badania archeologiczne w Starej Dongoli (Sudan) w latach 1983 - 1984
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19633#0377
bijskiej (datowana na VII wiek). Dotychczas panowało przekonanie, że nubijski typ bazyliki,
charakteryzujący się istnieniem wschodniego przejścia za absydą łączącego zakrystię (protezis
i diakonikon) oraz trójczłonowym zakończeniem kościoła na zachodzie, rozwinął się na terenie
Nubii z założeń bazylikowych z narteksem i powstał w końcu VIII wieku48. Odkrycie Kościoła
o Kamiennej Posadzce oraz datowanie jego budowy na początkowy okres istnienia chrześcijaństwa
w Makurii49 stawia pod znakiem zapytania powstanie tego typu bazyliki na terenie Nubii i raczej
wskazuje na istnienie silnych związków Nubii z prowincjami bizantyjskimi50. Stosunkowo
szybkie ugruntowanie się tego typu bazyliki w Nubii na całym jej terytorium51 wskazuje wyraźnie
na znaczenie Dongoli jako ośrodka inspirującego zmiany w sakralnej architekturze całego kró-
lestwa52.
BUDOWLA X
W trakcie badań sondażowych prowadzonych w 1983 roku w celu ustalenia przebiegu ław
fundacyjnych w korpusie nawowym Kościoła o Kamiennej Posadzce zostały odkryte pierwsze
relikty starszej budowli, którą pierwotnie uważano za fundację przedchrześcijańską. Dalsze bada-
nia prowadzone w 1983 i 1984 roku pozwoliły na ustalenie szeregu cech tej budowli oraz skonkre-
tyzowały przebieg niektórych jej murów. Całkowite jednak ustalenie planu Budowli X, nawet
na terenie obecnie odsłoniętym do poziomu posadzki Kościoła na Planie Krzyża, wymaga znacz-
nego wysiłku.
Budowla X została wzniesiona z cegły czerwonej o wymiarach trochę większych niż cegły
używane w późniejszych konstrukcjach, dlatego też starannie budowane mury były również
grubsze, a ich szerokość wynosi 120 cm. Budowla X jest fundowana na terenie całkowicie pozba-
wionym wcześniejszych konstrukcji, a nawet śladów osadnictwa. Podłożem jest skała oraz czysty
piasek. Nie znamy jeszcze całkowitego rozmiaru budowli i możemy mówić jedynie o niektórych
pomieszczeniach tego założenia. W części wschodniej plan Budowli X pokrywa się zasadniczo
z bazyliką później tu wzniesioną i dlatego rozwarstwienie konstrukcji pomiędzy obie te budowle
przysporzyło wielu trudności. Ostatecznie okazało się, że zarówno krypty grobowe, jak i absyda
pierwotnie były częścią składową Budowli X.
Na obecnym etapie badań możemy powiedzieć, że Budowla X składała się z dwu części:
48 Adams, jw., s. 110—116; P. M. G a r t к i e w i с z, New Outline of the History of Nubian Church
Architecture. BABesch 55, 1, 1980, s. 140, il. 13.
49 Chrystianizacja Makurii, królestwa nubijskiego, którego stolicą była Dongola, miała miejsce w 569 reku.
50 Godlewski, The Church of Stone Pavement, jw., s. 14—15.
51 Adams, jw., s. 110—116.
52 Porównaj przypis 44.
373
charakteryzujący się istnieniem wschodniego przejścia za absydą łączącego zakrystię (protezis
i diakonikon) oraz trójczłonowym zakończeniem kościoła na zachodzie, rozwinął się na terenie
Nubii z założeń bazylikowych z narteksem i powstał w końcu VIII wieku48. Odkrycie Kościoła
o Kamiennej Posadzce oraz datowanie jego budowy na początkowy okres istnienia chrześcijaństwa
w Makurii49 stawia pod znakiem zapytania powstanie tego typu bazyliki na terenie Nubii i raczej
wskazuje na istnienie silnych związków Nubii z prowincjami bizantyjskimi50. Stosunkowo
szybkie ugruntowanie się tego typu bazyliki w Nubii na całym jej terytorium51 wskazuje wyraźnie
na znaczenie Dongoli jako ośrodka inspirującego zmiany w sakralnej architekturze całego kró-
lestwa52.
BUDOWLA X
W trakcie badań sondażowych prowadzonych w 1983 roku w celu ustalenia przebiegu ław
fundacyjnych w korpusie nawowym Kościoła o Kamiennej Posadzce zostały odkryte pierwsze
relikty starszej budowli, którą pierwotnie uważano za fundację przedchrześcijańską. Dalsze bada-
nia prowadzone w 1983 i 1984 roku pozwoliły na ustalenie szeregu cech tej budowli oraz skonkre-
tyzowały przebieg niektórych jej murów. Całkowite jednak ustalenie planu Budowli X, nawet
na terenie obecnie odsłoniętym do poziomu posadzki Kościoła na Planie Krzyża, wymaga znacz-
nego wysiłku.
Budowla X została wzniesiona z cegły czerwonej o wymiarach trochę większych niż cegły
używane w późniejszych konstrukcjach, dlatego też starannie budowane mury były również
grubsze, a ich szerokość wynosi 120 cm. Budowla X jest fundowana na terenie całkowicie pozba-
wionym wcześniejszych konstrukcji, a nawet śladów osadnictwa. Podłożem jest skała oraz czysty
piasek. Nie znamy jeszcze całkowitego rozmiaru budowli i możemy mówić jedynie o niektórych
pomieszczeniach tego założenia. W części wschodniej plan Budowli X pokrywa się zasadniczo
z bazyliką później tu wzniesioną i dlatego rozwarstwienie konstrukcji pomiędzy obie te budowle
przysporzyło wielu trudności. Ostatecznie okazało się, że zarówno krypty grobowe, jak i absyda
pierwotnie były częścią składową Budowli X.
Na obecnym etapie badań możemy powiedzieć, że Budowla X składała się z dwu części:
48 Adams, jw., s. 110—116; P. M. G a r t к i e w i с z, New Outline of the History of Nubian Church
Architecture. BABesch 55, 1, 1980, s. 140, il. 13.
49 Chrystianizacja Makurii, królestwa nubijskiego, którego stolicą była Dongola, miała miejsce w 569 reku.
50 Godlewski, The Church of Stone Pavement, jw., s. 14—15.
51 Adams, jw., s. 110—116.
52 Porównaj przypis 44.
373