Studia do Dziejów Wawelu (4.1978)

Jak ogólnie wiadomo, na pomieszczenie sarkofagu z posągiem Zygmunta I
przeznaczył budowniczy kaplicy arkadową wnękę wyznaczającą główną oś
zachodniej ściany wnętrza. Rozwiązano ją analogicznie jak nisze mieszczące
ołtarz (w ścianie wschodniej) i królewskie stalle (w ścianie południowej), pod-
kreślając jedynie znaczenie tej części przez użycie odmiennego, bogatszego
materiału; podczas gdy podziały kaplicy wykonano z piaskowca, to obramienie
pomnika wykuto z czerwonego marmuru węgierskiego. Analizując obecnie
istniejącą architekturę wnęki i porównując ją z innymi elementami budowli,
stwierdzić trzeba, że z pierwotnego założenia pozostał bez zmian zasadniczy
układ całości: pilastry z belkowaniem i górna część arkady z archiwoltą i wspie-
rającymi ją węgarami. Jedynie dawny gzyms, tworzący podstawę półkolistej
arkady, został niemal w całości usunięty, a jego części narożnikowe przekute
na kształt jońskich kapiteli7. Elementy dodane w siedemdziesiątych latach
stulecia — wprowadzone głównie w obrębie dawnego cokołu — to druga
wtórna wnęka arkadowa, sarkofag i leżący na nim posąg Zygmunta Augusta.
Arkadę wnęki tworzą: archiwoltą o koszowym łuku, podtrzymujące ją węgary,
trójkąty wyrównujące poziom nad arkadą oraz postumenty pilastrów powtó-
rzone w dawnym kształcie, lecz ozdobione nowymi kartuszami z herbami
ostatniego Jagiellona. Nietrudno zatem zauważyć, że wbudowując nowy na-
grobek starano się konieczne przeróbki sprowadzić do minimum i pozostawć
jak najwięcej elementów pierwotnej architektury. Dokładne zaznajomienie się
z rzeźbą figuralną pomnika prowadzi do stwierdzenia tej samej zasady postę-
powania. O ile wypełnienie dolnej wnęki, tj. sarkofag z posągiem Zygmunta
Augusta i płaskorzeźbiony panoplion z Orłem, pochodzą w całości z siedemdzie-
siątych lat XVI stulecia, to odpowiadające im zasadnicze elementy górnego
nagrobka odnieść należy do pierwszej połowy wieku (fig. 2). Przekonuje o tym
analiza szczegółów różnych części pomnika. I tak na przedniej części sarkofagu
pod figurą Zygmunta I widoczne są uszkodzenia (skucia) profili powstałe przy
umocowaniu tablicy z napisem, wskazujące, że te dwa elementy nie mogły
powstać równocześnie. Tablicę odnieść należy do okresu przeróbki, tumba
pochodzi zatem z czasu wykonania nagrobka8. Również posąg króla—jak
na to wskazuje przede wszystkim jeden przeoczany dotychczas szczegół —
z całą pewnością powstał w pierwszej połowie stulecia. Spoczywająca na nie-
wielkiej płycie, wykonana niezależnie od sarkofagu figura 9 została przedsta-
wiona (co już niejednokrotnie podnoszono) w zbroi typu «maksymiliańskiego»,
występującego powszechnie mniej więcej w latach 1510—154010, natomiast
ustawiony u jej stóp hełm (fig. 3) reprezentuje typ zupełnie inny, stylistycznie
późniejszy, przy czym nietrudno zauważyć, że jest dosłownym powtórzeniem
hełmu przy późniejszym posągu Zygmunta Augusta (fig. 4) u. Zestawienie
dwóch tak różnych stylistycznie i czasowo elementów zdaje się ostatecznie
rozstrzygać problem czasu powstania figury Zygmunta I: gdyby — jak to sugeruje
Zbigniew Hornung — powstała w latach siedemdziesiątych tego stulecia,
ustawiony przy niej hełm nie mógłby różnić się stylem od zbroi posągu. Wreszcie
trzeci element tego zespołu, odlane w brązie i złocone tondo z Madonną, jest
także niewątpliwym dziełem z pierwszej połowy w. XVI, jak o tym świadczy
styl tego reliefu oraz wyraźny ślad przesunięcia go w górę, dokonanego w trakcie
przerabiania grobowca l2.

216