Studia do Dziejów Wawelu (4.1978)

STANISŁAW KOZIEŁ

BADANIA ARCHEOLOGICZNE W KAPLICY ŚWIĘTOKRZYSKIEJ W LATACH 1972—1973

TRAVAUX ARCHEOLOGIOJJES MENfiS DANS LA CHAPELLE DE LA SAINTE CROIX A LA

CATHEDRALE DE CRACOVIE AU WAWEL EN 1972/73.

Celem badań archeologicznych podjętych w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu
było możliwie pełne poznanie zabytkowej treści kulturowej ukrytej pod posadzką tej
budowli, nieodzowne dla zweryfikowania i poszerzenia bazy źródłowej, na której oprzeć
się miały zamierzone prace konserwatorskie i z której będą korzystać przyszłe prace
naukowe. Eksploracje archeologiczne przeprowadził mgr Stanisław Kozieł, kierownik
Pracowni Archeologicznej Kierownictwa Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu.

Eksploracje badawcze przebiegały w dwóch etapach: od 12 czerwca do 10 listo-
pada 1972, a następnie od 1 marca do 2 czerwca 1973. Pierwszą serię badań rozpoczęto
usunięciem ceramicznej posadzki położonej na starszej posadzce z płasko układanych
cegieł. 1 Następnie ściślej zlokalizowano barokową kryptę króla Michała Korybuta
Wiśniowieckiego (zm. 1673, pogrzeb 1676) 2 i gotycki grobowiec królowej Elżbiety
Austriaczki (zm. 1505), żony króla Kazimierza Jagiellończyka. Żmudne badania
doprowadziły do pełnej orientacji w zawartości zniszczonego — jak się okazało — gro-
bowca tej władczyni i do identyfikacji jej szczątków. Podczas drugiej serii prac natra-
fiono na nieznaną kryptę barokową3, a następnie odsłonięto dolną część zachodniej
elewacji południowej nawy bocznej z w. XIV wraz z reliktami niezbyt pokaźnej «wieży».
Poczyniono też szereg przyczynkowych ustaleń architektonicznych dotyczących funda-
mentów stopni obu gotyckich mens ołtarzowych i fundamentowej partii pochodzącego
z r. 1789 pomnika biskupa Kajetana Sołtyka.

Omawiany drugi etap badań doprowadził do całkowitego rozpoznania architekto-
nicznych reliktów poniżej posadzki kaplicy, z wyjątkiem południowo-zachodniego na-
roża, z marmurowym sarkofagiem Kazimierza Jagiellończyka (zm. 1492), pod którym
domyślano się istnienia krypty grobowej ze szczątkami tego monarchy. Za zgodą Ka-
pituły Metropolitalnej Krakowskiej, w dniach od 13 do 18 maja 1973 przeprowadzono
wstępne badania architektoniczne, które doprowadziły do zlokalizowania poszuki-
wanego obiektu. Otwarcie grobu królewskiego nastąpiło 18 maja 1973 (por. plan).

Kaplica pod wezwaniem św. Krzyża była fundowana w 3. ćwierci w. XV jako
kaplica grobowa króla Kazimierza Jagiellończyka i jego żony królowej Elżbiety 4. Do-
budowano ją do katedry od zachodu, otwierając równocześnie arkadą do południowej
nawy bocznej.

Do najstarszych elementów architektonicznych odkrytych podczas badań należą
relikty muru zachodniej elewacji nawy południowej, uchwycone na linii wspomnianej
arkady. Bardzo duże zagęszczenie różnorodnej substancji murowanej, ujawnionej w ob-
rębie kaplicy, w poważnym stopniu utrudniało eksploracje archeologiczne. Toteż pełną
wysokość zachowanej partii tego muru uchwycono jedynie w niewielkiej sondzie wyko-
nanej w humusowych warstwach na osi nawy, gdzie dotarto 25 cm poniżej mało zresztą
czytelnej odsadzki fundamentu. Przyziemie zachodniej elewacji nawy bocznej, o dłu-
gości 465 cm, ogranicza od północy prostopadła przypora przy murze nawy środkowej,
a od południa — skośna przypora narożna. Ujawniona partia lica jest wykonana z du-
żych, starannie obrabianych ciosów wapiennych ułożonych w pięć warstw o wysokości
od q2 cm do 42 cm. Jest to okładzina cokołu zakończonego pierwotnie wałkiem o go-

441