Studia do Dziejów Wawelu (4.1978)

A [ARIA PIĄ TKIE WICZ-DEREKIO W A

DWIE WAZY MAJOLIKOWE Z DEKORACJĄ A ISTORIATO

W ZBIORACH WAWELSKICH

W r. 1938 zaoferowane zostały do zbio-
rów wawelskich dwie majolikowe wazy
włoskiego pochodzenia o ozdobnych kształ-
tach i barwnej dekoracji Ł. Wazy zaku-
piono i -— zgodnie z ofertą — wpisano do
inwentarza jako renesansowe wyroby Ur-
bino, po czym włączono do ekspozycji
w zamku. Bliższą uwagę poświęcono wa-
zom dopiero w r. 1966 podczas szczegóło-
wej inwentaryzacji majolik. Wówczas też
zarysowały się pierwsze wątpliwości co do
ich pochodzenia. W toku przeprowadzonej
kwerendy ujawnione zostało istnienie ma-
jolik, dzięki którym udało się określić zna-
czenie przedstawień na naszych wazach.
Jednocześnie odnaleziono również ma-
teriały potwierdzające w całej pełni obu-
dzone poprzednio wątpliwości. Ten właś-
nie problem „dekonspiracji" waz jako nie-
autentyków, interesujący z punktu widze-
nia muzealnej praktyki jest tematem ni-
niejszego artykułu.

Oba naczynia mają kształt identyczny:
na sześciobocznym profilowanym cokoliku
wznosi się wsparty na okrągłej nóżce
jajowaty korpus, spłaszczony u góry i za-
kończony szyjką z kielichowato rozchy-
lonym, wywiniętym wylewem. Nóżka i szyj-
ka mają pierścieniowe zgrubienia. Uchwyty
waz, uformowane ozdobnie z par splecio-
nych z sobą węży, mające jako podstawy
plastyczne maszkarony, opierają się u góry
na krawędziach wylewu. Dekoracja jest
utrzymana w charakterystycznym kolo-
rycie majolik Urbino: zieleni o odcieniu
szmaragdowym i turkusowym, barwy żół-
tej, oranżu, błękitu kobaltowego, niewiel-
kiej ilości czerwieni manganowej i czerni.
Białe tło przegląda tylko w niewielkich
partiach pejzażu i postaci.

Na każdej wazie tematycznie wiążące
się sceny są połączone pejzażem nadają-
cym dekoracji charakter kontynuacyjny.

Waza I. Scena 1 (fig. 1). Na tle skalistego
pejzażu, z pagórkami w tle i szeroko roz-
lanymi wodami rzeki, trzej wojownicy
w rzymskich strojach zbliżają się ku na-
giemu, wspartemu na dzbanie starcowi
siedzącemu na ziemi u wejścia do groty.
Woda wylewająca się z naczynia tworzy
szeroki strumień na pierwszym planie. —
Scena 2 (fig. 4). Te same postacie siedzą
przy biesiadnym stole ustawionym przed
grotą. Z lewej, młoda kobieta wnosi po-
siłek na misie w kształcie konchy. Szeroka
wstęga wody wypływająca z groty wije
się u nóg biesiadników.

Waza II. Scena 1. Podobny jak po-
przedni, skalisty pejzaż tworzy tło dla
grupy żołnierzy otaczających siedzącego
na białym koniu jeźdźca ze skrępowanymi
do tyłu rękami. Jeden z otaczających
przytrzymuje spętane ręce więźnia, drugi
zbliża się z podniesionym mieczem, by
zadać mu cios. — Scena 2 (fig. 4). Na
brzegu morskim, na tle widocznej w dali
warowni, stoi grupa czterech pieszych wo-
jowników w rzymskich strojach; jeden
z nich wyróżnia się upozowaniem i ozdob-
niejszym strojem. Stojący obok niego to-
warzysz wskazuje przed siebie gestem wy-
ciągniętej ręki. Można się domyślić, że
zgodnie z kontynuacyjnym charakterem
dekoracji — gest ten nawiązuje do sceny
przedstawionej na odwrotnej stronie wazy.

Temat dekoracji pierwszej wazy da się
łatwo odgadnąć. Jest to zaczerpięta z Me-
tamorfoz opowieść o odwiedzinach Tezeu-
sza i jego towarzyszy, Pirytosa i Leleksa,
w królestwie boga Achelousa2. Sceny na
drugiej wazie odnoszą się, jak wskazują
stroje i uzbrojenie, do czasów rzymskich
i stanowią zapewne ilustrację jakiegoś
historycznego wydarzenia. Do treści ich
przejdziemy w dalszej części opracowania.

Wazy są tak pod względem formy,

418