Studia do Dziejów Wawelu (4.1978)

dawnego zamku i przeistoczył go we wspaniałą rezydencję, wypełnioną dzie-
łami sztuki i zdobyczą wojenną, w parku zaś kazał wystawić ozdobne pawilony
i łazienki. Do Żółkwi najchętniej powracał po swych kampaniach, tam przyj-
mował posłów cudzoziemskich i odbywał triumfalne uczty. Tak było jeszcze
za czasów hetmańskich Sobieskiego po zwycięstwie podhajeckim, kałuskim
i chocimskim, a potem po koronacji i wreszcie po wiktorii wiedeńskiej.

W skarbcu zamku żółkiewskiego przechowywał król wraz z innymi zna-
kami i trofeami również i insygnia otrzymane od papieża. Wiele lat później,
już po r. 1740 skarbiec ten wraz z majątkiem Sobieskich przeszedł drogą kupna
w ręce Radziwiłłów i w dużej części został przewieziony do Nieświeża 4. Skar-
biec nieświeski zagarnęli Rosjanie w r. 1812. Większość jego obiektów, wśród
nich również insygnia Sobieskiego, umieszczono w petersburskim Ermitażu.
Ogromny, bogato złocony miecz zwrócił potem uwagę cara Mikołaja I, który
nie rozumiejąc istotnego znaczenia tego oręża, posłużył się w nim r. 1829
w Warszawie w czasie koronacji na króla polskiego.

Z Ermitażu insygnia Sobieskiego zostały po traktacie ryskim zwrócone
Polsce w r. 1924 i umieszczone na Wawelu 5. W r. 1939 znalazły się one po-
śród przedmiotów wywiezionych z kraju. Z Kanady odebrano je w r. 1961,
umieszczając ponownie w wawelskim Skarbcu Koronnym 6.

Insygnia ofiarowane Sobieskiemu przez papieża w r. 1684, miecz z pochwą
i pasem oraz kapelusz, pomimo swojej niezwykle urozmaiconej, pokrótce
opowiedzianej historii, doszły do naszych czasów w znakomitym stanie (fig.

1—9)- .

Miecz posiada prostą stalową głownię obosieczną, lekko zwężoną ku szty-
chowi, u samego końca ostro ściętą; z obu stron przez środek wyżłobioną w płyt-
kie zbroczą (fig. 1,2). Długość głowin wynosi 148,3 cm, szerokość u nasady 6,3 cm,
przy sztychu 4,5 cm. Głownia na długości 81 cm — licząc od rękojeści —
jest obustronnie złocona, w tle groszkowana, z boków dekorowana rytymi
liśćmi akantu, pośrodku zaś nosi napisy, z prawej INNOCENTIUS XI PONT
MAX A MDGLXXVI, z lewej INNOCENTIUS XI PONT MAX PONT
SUI A I. W obu wypadkach imię papieża i jego tytuł oddzielone są wyrytym
znakiem jabłka z krzyżem. Rękojeść ze srebra lanego, złoconego, złożona
z jelca, trzonu i głowicy, ma wysokość 53 cm. Jelec długości 40 cm, o linii
płynnej, falistej, zamykającej się wolutą, dekorowany jest plastycznymi, bujnymi
liśćmi akantu; na wolutach jelca widnieją szeregi dzwonków-kampanul. (fig. 3)
Trzon rękojeści długi, odpowiadający w proporcji trzonom bojowych mieczy
dwuręcznych, lekko wybrzuszony, jest jakgdyby otulony w liście akantu.
Głowica rękojeści ukształtowana jest w dwustronną tarczę herbową, wykro-
joną zgodnie ze stylem heraldycznym, obowiązującym w drugiej połowie
w. XVII. Widnieje na niej herb rodziny Altieri, z której wywodził się papież
Klemens X: na tle dysku słonecznego sześć gwiazd. Tarczę wieńczą dwa skrzy-
żowane klucze Piotrowe przewiązane papieskim paliuszem. Pomiędzy tymi
kluczami powinno znajdować się wyobrażenie tiary: tak właśnie wyglądają
inne, analogiczne głowice mieczy papieskich. Prawdopodobnie tiara została
usunięta przed użyciem miecza do koronacji cara Mikołaja I na króla polskiego.

Pochwa miecza składa się z dwóch drewnianych trzasek wyłożonych
zewnątrz karmazynowym aksamitem, w całości oprawionych blachą srebrną
złoconą, wycinaną ażurowo w nadzwyczaj bogatą dekorację, która z obu stron

334