Studia do Dziejów Wawelu (4.1978)

ozdoba malowana w kształcie drogocen-
nego kamienia oprawionego w czterolistne
złote obramienie. Mężczyzna ubrany jest
w strój polski, obcisły żupan z czerwonego
adamaszku (atłasu?) w roślinne wzory
o dużym raporcie, rysujące się jaśniejszym,
prawie ceglastym kolorem. Rąbki żupana
jasnożółte. Żupan zapięty jednorzędowo
na dziewiętnaście widocznych guzów różo-
wych z żółtymi światełkami z jakby przeźro-
czystych, okrągłych kamieni. Dokoła szyi
widoczny wykładany koronkowy kołnie-
rzyk koszuli. Żupan opięty w stanie wąs-
kim pasem z żółtymi (mosiężnymi?) oku-
ciami, po lewej stronie widnieją rapcie
szabli. Na ramiona zarzucona czerwonawo-
żółtawa delia z luźno zwisającymi ręka-
wami, z czarnym futrzanym kołnierzem,
którego czerń wpada w ton zielonkawy.
Prawa ręka wsparta na biodrze. Tło nie
określonego koloru, ciemnopopielate z bru-
natno-oliwkowym odcieniem, znacznie
jaśniejsze od futra.

W górnym lewym rogu obrazu napis
jasnożółtymi łacińskimi majuskułami:
STEPHAN [VS].D.G.
REX POLONIAE —

Rama drewniana, szerokości 52 mm,
z dość dobrze zachowaną polichromią
o wzorach z motywów roślinnych; prawdo-
podobnie nie współczesna (fig. 1).

Schemat portretu i przedstawiona osoba
nie są zagadkowe — jest to portret króla
Stefana Batorego. Znamy do tej pory
ponad sto jego portretów, wliczając tu
również i medale. W znanej rozprawie
Komornickiego1 na temat ikonografii te-
goż króla — podana jest obfita litera-
tura przedmiotu, poniżej częściowo cyto-
wana za Komornickim.

Na pierwszy rzut oka wydaje się rzeczą
jasną, że obraz należy włączyć do grupy
wczesnych portretów Stefana Batorego,
sprowadzających się do wspólnego wzoru,
ryciny Jobsta Ammana (1539—1591) 2.
Król jest tam przedstawiony w całej
postaci, ubrany w strój polski, tylko na-
krycie głowy jest raczej węgierskie. Na

rycinie, sygnowanej I A 1576, widnieje
u góry napis: STEPHANUS (BATHO-
RIUS) WEIWODEN AUS SIEB[E]NB-
BURGEN M.D.LXXVI. Portret powstał
prawdopodobnie w związku z wyborem
Batorego na króla Polski. Rycina ta po-
służyła za wzór dla całego szeregu por-
tretów króla, publikowanych przez Komor-
nickiego (nr 2—6). Najbliżej łączy się
z nią nie datowany drzeworyt3 (jeden
egzemplarz w Muzeum Narodowym
w Krakowie, Zbiory Czartoryskich"), który,
sądząc po ornamentach w narożnikach,
jest możliwe, że powstał dopiero w po-
czątku w. XVII, choć powtarza sygna-
turę Ammana, I A. Pominąwszy ten
szczegół — mamy tu jak najdalej idące
analogie, z wyjątkiem nieco innego skrótu
lewej ręki wspartej na rękojeści szabli,
większej ilości guzów żupana i kilku
innych małoznacznych szczegółów. Naj-
większą różnicę stanowi to, że król przed-
stawiony tu jest nie w całej postaci, lecz
w półfigurze. Jeśli drzeworyt był w zależ-
ności od jakichś innych wzorów oprócz
ryciny Ammana — to mogły się one tylko
bardzo niewiele od niej różnić, przypusz-
czalnie tylko wpływem pewnych stylistycz-
nych elementów siedemnastowiecznych
(ornament). Napis na drzeworycie: Step-
hanus Rex Poloniae.

Największe zainteresowanie w związku
z portretem kalmarskim budzą niewątpli-
wie dwa omówione następnie u Komor-
nickiego portrety (nr 314). Pierwszy
z nich, portret olejny w Państwowej
Bawarskiej Galerii Malarstwa w Mo-
nachium 4 pochodzi z zamku w Dachau.
Wchodził on w skład jednolitego szeregu
polskich portretów królewskich, malowa-
nych przypuszczalnie przez Hansa
i Wilhelma Schópfera, nadwornych ma-
larzy książąt Albrechta V, Wilhelma V
i elektora Maksymiliana, spokrewnionych
z Jagiellonami. Król przedstawiony jest
w ten sam sposób i w podobnych propor-
cjach jak na portrecie w Kalmarze, je-
dynie w znacznie większym formacie (930 X

398