DOI Artikel:
Paszenda, Jerzy: Stan badań nad architekturą jezuicką na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0061
Stan badań nad architekturą jezuicką...
59
gium jezuitów w Krzemieńcu6. Na tym jednak zakończyły się badania
przedwojenne, a po wojnie — prawie do ostatnich czasów — Ukraina
pozostawała niedostępna dla polskich badaczy.
Białorusi dotyczą prace E. D. Kwitnickiej, która znalazła w Moskwie
i Petersburgu plany kolegiów jezuickich robione w XIX wieku7. Jest to
znalezisko bardzo cenne, bo w archiwach jezuickich nie ma planów pokazują-
cych stan faktyczny, są tylko projekty, i to często nie zrealizowane. Wiadomo-
ści o dziejach opisywanych obiektów w okresie jezuickim Kwitnicka musiała
czerpać z dawnej literatury, która nie daje pewnych podstaw. Dlatego
w zakresie chronologii budowy jej ustalenia wymagają konfrontacji z ar-
chiwaliami jezuickimi. Opracowała ona kolegia w Nieświeżu, Grodnie, Orszy,
Mohylewie, Mińsku, Brześciu, Jurowicach (Jurewiczach) i Połocku. Z tego
Nieśwież, Grodno i Mińsk doczekały się już nowych opracowań8, podobnie
jak już dzisiaj nie istniejące: Góra Anielska pod Nieświeżem i Słuck9.
Kolegium w Żodziszkach zbadał V. Zubovas i opublikował wyniki w pracy
0 działalności Tomasza Żebrowskiego10. Tak więc sześć obiektów ma opraco-
wanie pełne, pięć innych — częściowe, a dziewięć czeka na opracowanie. Są to:
Bobrujsk, Faszczówka, Łuczaj, Mścisław, Nowogródek, Pińsk, Słonim, Wi-
tebsk, Wołkowysk.
Na Litwie prowadzone były badania murów Akademii Wileńskiej
1 kościoła Św. Jana, z wykorzystaniem miejscowych źródeł archiwalnych11;
szerszego opracowania doczekały się te obiekty dopiero dziesięć lat temu12.
Opracowany został także kościół w Kownie13, a na swoją kolej czekają jeszcze
trzy kościoły w Wilnie (Św. Kazimierza, Św. Ignacego i Św. Rafała) oraz nie
istniejące już w miejscowościach Kroże i Poszawsze.
Z terenu Łotwy opracowane zostały dwa obiekty (nie istniejące): Iłłuksz-
ta i Dyneburg14, a na opracowanie czekają: Mitawa, Szomberg (Schoenberg),
Aula, Dagda, Puszą i Użwałd.
W ostatnich latach ukazały się dwie prace o Ukrainie. B. Kołosok zajął
się kościołem pojezuickim w Łucku (dziś katedra)15, a P. Szlezynger opracował
kościół w Połonnem16. Tak więc na Ukrainie pozostały jeszcze do opracowa-
nia obiekty w Barze, Kamieńcu, Ostrogu, Owruczu, Samborze, Stanisławowie,
Winnicy, Włodzimierzu i Żytomierzu.
W sumie za wschodnią granicą Polski dwanaście obiektów ma wystar-
czająco zbadaną historię, siedem częściowo, a dwadzieścia dziewięć czeka na
opracowanie. Wśród nich sześć już nie istnieje — aby je opracować, trzeba
znaleźć stare plany i opisy.
Plany budowli z archiwów jezuickich obecnie są rozproszone. Najwięk-
szy zbiór posiada Biblioteka Narodowa w Paryżu, mniejsze znajdują się
w Rzymie i Wiedniu, a pojedyncze egzemplarze można znaleźć w zbiorach
polskich. Jezuici nie robili opisów budynków, a ponieważ biskupi nie wizyto-
wali kościołów jezuickich, więc brak ich również w materiałach wizytacyjnych.
Pierwszego systematycznego opisu dokonali dopiero lustratorzy przysłani
59
gium jezuitów w Krzemieńcu6. Na tym jednak zakończyły się badania
przedwojenne, a po wojnie — prawie do ostatnich czasów — Ukraina
pozostawała niedostępna dla polskich badaczy.
Białorusi dotyczą prace E. D. Kwitnickiej, która znalazła w Moskwie
i Petersburgu plany kolegiów jezuickich robione w XIX wieku7. Jest to
znalezisko bardzo cenne, bo w archiwach jezuickich nie ma planów pokazują-
cych stan faktyczny, są tylko projekty, i to często nie zrealizowane. Wiadomo-
ści o dziejach opisywanych obiektów w okresie jezuickim Kwitnicka musiała
czerpać z dawnej literatury, która nie daje pewnych podstaw. Dlatego
w zakresie chronologii budowy jej ustalenia wymagają konfrontacji z ar-
chiwaliami jezuickimi. Opracowała ona kolegia w Nieświeżu, Grodnie, Orszy,
Mohylewie, Mińsku, Brześciu, Jurowicach (Jurewiczach) i Połocku. Z tego
Nieśwież, Grodno i Mińsk doczekały się już nowych opracowań8, podobnie
jak już dzisiaj nie istniejące: Góra Anielska pod Nieświeżem i Słuck9.
Kolegium w Żodziszkach zbadał V. Zubovas i opublikował wyniki w pracy
0 działalności Tomasza Żebrowskiego10. Tak więc sześć obiektów ma opraco-
wanie pełne, pięć innych — częściowe, a dziewięć czeka na opracowanie. Są to:
Bobrujsk, Faszczówka, Łuczaj, Mścisław, Nowogródek, Pińsk, Słonim, Wi-
tebsk, Wołkowysk.
Na Litwie prowadzone były badania murów Akademii Wileńskiej
1 kościoła Św. Jana, z wykorzystaniem miejscowych źródeł archiwalnych11;
szerszego opracowania doczekały się te obiekty dopiero dziesięć lat temu12.
Opracowany został także kościół w Kownie13, a na swoją kolej czekają jeszcze
trzy kościoły w Wilnie (Św. Kazimierza, Św. Ignacego i Św. Rafała) oraz nie
istniejące już w miejscowościach Kroże i Poszawsze.
Z terenu Łotwy opracowane zostały dwa obiekty (nie istniejące): Iłłuksz-
ta i Dyneburg14, a na opracowanie czekają: Mitawa, Szomberg (Schoenberg),
Aula, Dagda, Puszą i Użwałd.
W ostatnich latach ukazały się dwie prace o Ukrainie. B. Kołosok zajął
się kościołem pojezuickim w Łucku (dziś katedra)15, a P. Szlezynger opracował
kościół w Połonnem16. Tak więc na Ukrainie pozostały jeszcze do opracowa-
nia obiekty w Barze, Kamieńcu, Ostrogu, Owruczu, Samborze, Stanisławowie,
Winnicy, Włodzimierzu i Żytomierzu.
W sumie za wschodnią granicą Polski dwanaście obiektów ma wystar-
czająco zbadaną historię, siedem częściowo, a dwadzieścia dziewięć czeka na
opracowanie. Wśród nich sześć już nie istnieje — aby je opracować, trzeba
znaleźć stare plany i opisy.
Plany budowli z archiwów jezuickich obecnie są rozproszone. Najwięk-
szy zbiór posiada Biblioteka Narodowa w Paryżu, mniejsze znajdują się
w Rzymie i Wiedniu, a pojedyncze egzemplarze można znaleźć w zbiorach
polskich. Jezuici nie robili opisów budynków, a ponieważ biskupi nie wizyto-
wali kościołów jezuickich, więc brak ich również w materiałach wizytacyjnych.
Pierwszego systematycznego opisu dokonali dopiero lustratorzy przysłani