DOI article:
Kowalczyk, Jerzy: Kościoły późnobarokowe w diecezji kamienieckiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0090
88
Jerzy Kowalczyk
parafialnych (Hryniaczka, przed 1868; Czarnokozińce, 1892—1894)17.
W 1866 r. diecezja kamieniecka ponownie została zniesiona i włączona do
diecezji mohylowskiej.
W 1924 odtworzono diecezję kamieniecką, która objęła także dawny
historyczny dekanat bracławski, należący przed 1775 r. do diecezji łuckiej18.
Największe straty poniosły kościoły katolickie na Podolu w ciągu siedem-
dziesięciu lat komunistycznej władzy radzieckiej. Niemal wszystkie kościoły
zostały zamknięte; katedrę w Kamieńcu zamieniono na muzeum ateizmu
i dzięki temu ocalała w dobrym stanie. Inne kościoły zostały zamienione na
magazyny, poddane przebudowie nie tylko wewnątrz, ale także zewnątrz,
przede wszystkim przez rozbiórkę wież i przekształcenie fasady, aby nie
przypominały świątyni. W Kamieńcu rozebrano wieżę kościoła Francisz-
kanów (il. 9, 10), ale jakimś cudem ocalała wieża kościoła Dominikanów.
Bardzo wiele kościołów katolickich (i cerkwi) rozebrano całkowicie. Długa
jest ich lista, m.in. w Kamieńcu (kościół Karmelitów Bosych (il. 21),
wszystkie trzy kościoły ormiańskie (il. 20)), kościoły parafialne w Felsztynie,
Dunajowcach, Gródku, Mikołajowie, Kapucynów w Zbrzyziu, Karmelitów
Bosych w Kupinie, Dominikanów w Smotryczu19 (il. 23).
W zachodniej części Podola — na terenie dawnego dekanatu jazłowiec-
kiego, który przed 1939 r. znajdował się na terytorium Polski — w okresie
władzy radzieckiej w Republice Ukraińskiej zdewastowano dotkliwie wnętrza
kościołów w Husiatynie i Sidorowie. Do wyjątków należy zaliczyć prace
restauratorów ukraińskich przy świątyniach katolickich, prowadzone w po-
przedniej trudnej epoce, m. in. przy kościele Bernardynów w Husiatynie.
Przeprowadzając w 1975 r. regotyzację tej świątyni, przez zburzenie sklepień
i zmianę systemu bazylikowego na halowy, usunięto również barokowe
elementy fasady, m. in. częściowo rozebrano piętrową neobarokową(?)
kruchtę kolumnową20. Niestety, nawet za czasów niepodległej Republiki
Ukrainy dochodzi do świadomego niszczenia świątyń katolickich na Podolu,
uznawanych za dokumenty polskiej obecności na tamtych ziemiach. Naj-
jaskrawszym tego dowodem jest podpalenie wspaniałego kościoła i klasztoru
Dominikanów w Kamieńcu w 1993 r., po objęciu go przez zakonników
z Polski, którzy wykonali już wstępną restaurację zabytkowego zespołu
(il. 13). Wielką zasługą Instytutu Architektury i Urbanistyki w Kijowie jest
opracowanie katalogu zabytków architektury, w którym — w tomie IV,
wydanym w 1986 r. — teren Podola został omówiony w ramach obłasti
chmielnickiej (płoskirowskiej) i tarnopolskiej21. W katalogu tym, niewol-
nym od opuszczeń i różnych niedokładności (uproszczone i niekiedy mylą-
ce rysunki rzutów, fałszowanych na polecenie komunistycznej cenzury),
wykorzystano literaturę historyczną dla ustalenia datacji obiektów, umie-
szczono też nazwiska architektów, choć pominięto nazwiska polskich
fundatorów. Katalog pozwala na rozeznanie w tym, co ocalało po epoce
ateizmu państwowego.
Jerzy Kowalczyk
parafialnych (Hryniaczka, przed 1868; Czarnokozińce, 1892—1894)17.
W 1866 r. diecezja kamieniecka ponownie została zniesiona i włączona do
diecezji mohylowskiej.
W 1924 odtworzono diecezję kamieniecką, która objęła także dawny
historyczny dekanat bracławski, należący przed 1775 r. do diecezji łuckiej18.
Największe straty poniosły kościoły katolickie na Podolu w ciągu siedem-
dziesięciu lat komunistycznej władzy radzieckiej. Niemal wszystkie kościoły
zostały zamknięte; katedrę w Kamieńcu zamieniono na muzeum ateizmu
i dzięki temu ocalała w dobrym stanie. Inne kościoły zostały zamienione na
magazyny, poddane przebudowie nie tylko wewnątrz, ale także zewnątrz,
przede wszystkim przez rozbiórkę wież i przekształcenie fasady, aby nie
przypominały świątyni. W Kamieńcu rozebrano wieżę kościoła Francisz-
kanów (il. 9, 10), ale jakimś cudem ocalała wieża kościoła Dominikanów.
Bardzo wiele kościołów katolickich (i cerkwi) rozebrano całkowicie. Długa
jest ich lista, m.in. w Kamieńcu (kościół Karmelitów Bosych (il. 21),
wszystkie trzy kościoły ormiańskie (il. 20)), kościoły parafialne w Felsztynie,
Dunajowcach, Gródku, Mikołajowie, Kapucynów w Zbrzyziu, Karmelitów
Bosych w Kupinie, Dominikanów w Smotryczu19 (il. 23).
W zachodniej części Podola — na terenie dawnego dekanatu jazłowiec-
kiego, który przed 1939 r. znajdował się na terytorium Polski — w okresie
władzy radzieckiej w Republice Ukraińskiej zdewastowano dotkliwie wnętrza
kościołów w Husiatynie i Sidorowie. Do wyjątków należy zaliczyć prace
restauratorów ukraińskich przy świątyniach katolickich, prowadzone w po-
przedniej trudnej epoce, m. in. przy kościele Bernardynów w Husiatynie.
Przeprowadzając w 1975 r. regotyzację tej świątyni, przez zburzenie sklepień
i zmianę systemu bazylikowego na halowy, usunięto również barokowe
elementy fasady, m. in. częściowo rozebrano piętrową neobarokową(?)
kruchtę kolumnową20. Niestety, nawet za czasów niepodległej Republiki
Ukrainy dochodzi do świadomego niszczenia świątyń katolickich na Podolu,
uznawanych za dokumenty polskiej obecności na tamtych ziemiach. Naj-
jaskrawszym tego dowodem jest podpalenie wspaniałego kościoła i klasztoru
Dominikanów w Kamieńcu w 1993 r., po objęciu go przez zakonników
z Polski, którzy wykonali już wstępną restaurację zabytkowego zespołu
(il. 13). Wielką zasługą Instytutu Architektury i Urbanistyki w Kijowie jest
opracowanie katalogu zabytków architektury, w którym — w tomie IV,
wydanym w 1986 r. — teren Podola został omówiony w ramach obłasti
chmielnickiej (płoskirowskiej) i tarnopolskiej21. W katalogu tym, niewol-
nym od opuszczeń i różnych niedokładności (uproszczone i niekiedy mylą-
ce rysunki rzutów, fałszowanych na polecenie komunistycznej cenzury),
wykorzystano literaturę historyczną dla ustalenia datacji obiektów, umie-
szczono też nazwiska architektów, choć pominięto nazwiska polskich
fundatorów. Katalog pozwala na rozeznanie w tym, co ocalało po epoce
ateizmu państwowego.