Instytut Historii Sztuki <Krakau> [Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (2.1996)

326

Marek Walczak

mi, układającymi się w drobne, miękkie fale włosami i krótką, miękko ułożoną
brodą twarz jest raczej pociągła. Jej główny akcent to długi i masywny nos,
skontrastowany z zamkniętymi, zapadniętymi oczami o ciężkich powiekach
oraz z drobnymi ustami z charakterystyczną mięsistą i jakby nabrzmiałą dolną
wargą, która nadaje im wyraz zmęczenia i rezygnacji. Biodra Chrystusa
spowija perizonium ułożone w bardzo charakterystyczny sposób. Wokół ud
tworzą się koncentryczne zawinięcia, złożone z wąskich fałd powstałych
wskutek ponakładania się na siebie partii materiału. Modelunek ciała jest
bardzo miękki. Rzeźbiarz przedstawił je w sposób syntetyczny, unikając
drobiazgowej analizy. Tylko w niektórych miejscach, z dużą dozą umiejętno-
ści, pokazał szczegóły budowy, czyniąc to jednak bardzo delikatnie, jak gdyby
sugerując pewne detale bez rozbijania zwartości bryły. Doskonale widać to
w partiach tułowia z zaznaczonymi delikatnie żebrami, mięśniami klatki
piersiowej czy fałdą brzuszną. Podobna miękkość cechuje też fałdy peri-
zonium, których krawędzie wyraźnie mają obły kształt.

Postać Matki Boskiej, spowita w obfite szaty, upozowana jest podobnie
jak figura Chrystusa. Tułów wraz z głową i złożonymi na wysokości piersi
rękami zwrócony jest w lewo. Nogi o prawie złączonych stopach i szeroko
rozsuniętych kolanach zwrócone są w przeciwną stronę. W kompozycji figury
ułożenie nóg odgrywa decydującą rolę. Wyraźnie zaakcentowane, rozsunięte
kolana umieszczone są na różnej wysokości (lewe niżej), tworząc miejsce dla
szerokich pofałdowań płaszcza. Artysta celowo skontrastował tu mocny,
rozłożysty „cokół” nóg Marii z lekkim „zwieńczeniem” Jej torsu, którego
kulminację stanowi drobna, zbyt mała w stosunku do całości głowa. Głowa
osadzona jest na szerokiej szyi z charakterystycznym drugim podbródkiem.
Blokowa, podłużna twarz uniesiona jest lekko ku górze, podobnie jak oczy
— zwrócone ku niebu. Cechy te sprawiają, że, w przeciwieństwie do melan-
cholijnego charakteru rzeźby Chrystusa, figura Matki Boskiej ma charakter
patetyczny. Postać Marii okryta jest obszerną suknią o podkreślonej paskiem
talii, odciętej bardzo wysoko — tuż pod piersiami, z namarszczonym otokiem
wokół szyi oraz szerokim płaszczem połączonym z welonem, tworzącym na
czubku głowy charakterystyczną zakładkę. Artysta skontrastował wyraźnie
obydwie warstwy stroju. Suknia marszczy się w drobne, dość ostre fałdki,
zakończone często rozdwojeniem na kształt jaskółczego ogona, płaszcz z kolei
układa się w szerokie fałdy z zakładkami o miękkich, obłych krawędziach.

Widoczne skręcenie obydwu postaci oraz mocne wsparcie na nogach ze
złączonymi stopami i szeroko rozstawionymi kolanami świadczą o znajomości
schematów rzeźby manierystycznej w wydaniu włoskim. Szczególnie rzeźba
Marii — ciężka, ale z niewielką głową, z rozsuniętymi szeroko kolanami,
z których jedno opuszczone jest nieco niżej i wysunięte na zewnątrz, z szeroki-
mi, ciężkimi fałdami płaszcza, które rozbudowują dolną część rzeźby — wydaje
się należeć do rzeźb inspirowanych echami włoskiego manieryzmu. Cechy te,
ukształtowane przez Michała Anioła, zostały szeroko spopularyzowane przez