DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: Jan Jerzy Pinsel: zamiast biografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0365
Jan Jerzy Pinsel — zamiast biografii
363
Pilznow i [Marianna] Pilzlowa3 * 5, a ujawniony ostatnio kolejny dokument zawiera
zapis Penzel6. Takie niestaranne, oparte na powierzchownie uchwyconej fonety-
ce zapisywanie nazwisk stanowiło powszechną ówczesną praktykę. Wiele tego
rodzaju przykładów spotykamy w odniesieniu do współczesnych Pinslowi
artystów. Szczególne trudności sprawiały oczywiście nazwiska brzmiące obco.
Np. nazwisko Sebastiana Fesingera występuje w sześciu odmianach7, a Bernar-
da Meretyna aż w dwunastu8. Oboczności spotykamy jednak także w nazwis-
kach rodzimych9. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, która z utrwalonych
w dokumentach form nazwiska naszego artysty jest prawidłowa. Najwięcej
przemawia za poprawną filologicznie (w języku niemieckim oczywiście) wersją
Pinsel, która jednak została zapisana tylko w formie fonetycznej (Pinzel, Penzel).
Rozbieżne transkrypcje z metryk buczackich mogłyby jednak sugerować rów-
nież brzmienie Pilse lub Pilz, Pilze. W każdym razie dwie sprawy nie ulegają
wątpliwości: po pierwsze — mamy tu do czynienia z nazwiskiem, a nie
z przydomkiem utworzonym od nazwy miasta Pilzna10; po drugie — niezależnie
od szczegółów zapisu — jest to nazwisko niemieckie, co stanowi niejaką, niestety
niezbyt precyzyjną, wskazówkę na temat pochodzenia artysty.
Przyjęcie wersji Pinsel (co oznacza po niemiecku „pędzel”) otwiera przy
tym możliwość wysunięcia pewnej dodatkowej hipotezy. Nazwisko tego
rodzaju sugeruje, że snycerz miał wśród swoich przodków jednego lub więcej
malarzy11, co zresztą mieściłoby się w ramach częstego obyczaju przekazywa-
nia artystycznego zawodu z pokolenia na pokolenie12. Jeżeli rzeczywiście
ojciec lub dziadek Jana Jerzego byli malarzami, istnieje nadzieja, że dane na
ich temat zostaną prędzej czy później wydobyte przez badania źródłowe.
Warto przy tym przypomnieć, że już w słowniku Rastawieckiego występuje
malarz Augustyn Pensel z Kamieńca Podolskiego, notowany w r. 154413, który
w świetle niedawnych ustaleń Wołodymyra Aleksandr o wy cza jest identyczny
z malarzem lwowskim, znanym tylko z imienia, działającym w 3. ćwierci
w. XVI14. Uznanie owego Augustyna Pensela za przodka naszego rzeźbiarza
byłoby jednak hipotezą zbyt prostą i zbyt piękną, aby mogła być prawdziwą.
3. Daty życia
Jan Jerzy Pinsel pojawia się w źródłach po raz pierwszy 13 maja 1751
przy okazji swego ślubu. Niestety oprócz określenia zawodu {altaris sculptor)
jedyna zawarta w zapisie informacja dotycząca artysty stwierdza jego bezżenny
dotąd stan, w przeciwieństwie do oblubienicy, która była wdową po Janie
Kieycie (Marianna Elisabetha Kieytowa vid.)15. Próbując dotrzeć do historycz-
nej rzeczywistości kryjącej się za tym lakonicznym zapisem musimy odwołać
się do pewnych ogólnych prawidłowości, występujących w porównywalnym
materiale z epoki. Zgodnie z przepisami miejskimi i cechowymi, dość jedno-
litymi na obszarze całej środkowej Europy, zawarcie małżeństwa było warun-
363
Pilznow i [Marianna] Pilzlowa3 * 5, a ujawniony ostatnio kolejny dokument zawiera
zapis Penzel6. Takie niestaranne, oparte na powierzchownie uchwyconej fonety-
ce zapisywanie nazwisk stanowiło powszechną ówczesną praktykę. Wiele tego
rodzaju przykładów spotykamy w odniesieniu do współczesnych Pinslowi
artystów. Szczególne trudności sprawiały oczywiście nazwiska brzmiące obco.
Np. nazwisko Sebastiana Fesingera występuje w sześciu odmianach7, a Bernar-
da Meretyna aż w dwunastu8. Oboczności spotykamy jednak także w nazwis-
kach rodzimych9. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, która z utrwalonych
w dokumentach form nazwiska naszego artysty jest prawidłowa. Najwięcej
przemawia za poprawną filologicznie (w języku niemieckim oczywiście) wersją
Pinsel, która jednak została zapisana tylko w formie fonetycznej (Pinzel, Penzel).
Rozbieżne transkrypcje z metryk buczackich mogłyby jednak sugerować rów-
nież brzmienie Pilse lub Pilz, Pilze. W każdym razie dwie sprawy nie ulegają
wątpliwości: po pierwsze — mamy tu do czynienia z nazwiskiem, a nie
z przydomkiem utworzonym od nazwy miasta Pilzna10; po drugie — niezależnie
od szczegółów zapisu — jest to nazwisko niemieckie, co stanowi niejaką, niestety
niezbyt precyzyjną, wskazówkę na temat pochodzenia artysty.
Przyjęcie wersji Pinsel (co oznacza po niemiecku „pędzel”) otwiera przy
tym możliwość wysunięcia pewnej dodatkowej hipotezy. Nazwisko tego
rodzaju sugeruje, że snycerz miał wśród swoich przodków jednego lub więcej
malarzy11, co zresztą mieściłoby się w ramach częstego obyczaju przekazywa-
nia artystycznego zawodu z pokolenia na pokolenie12. Jeżeli rzeczywiście
ojciec lub dziadek Jana Jerzego byli malarzami, istnieje nadzieja, że dane na
ich temat zostaną prędzej czy później wydobyte przez badania źródłowe.
Warto przy tym przypomnieć, że już w słowniku Rastawieckiego występuje
malarz Augustyn Pensel z Kamieńca Podolskiego, notowany w r. 154413, który
w świetle niedawnych ustaleń Wołodymyra Aleksandr o wy cza jest identyczny
z malarzem lwowskim, znanym tylko z imienia, działającym w 3. ćwierci
w. XVI14. Uznanie owego Augustyna Pensela za przodka naszego rzeźbiarza
byłoby jednak hipotezą zbyt prostą i zbyt piękną, aby mogła być prawdziwą.
3. Daty życia
Jan Jerzy Pinsel pojawia się w źródłach po raz pierwszy 13 maja 1751
przy okazji swego ślubu. Niestety oprócz określenia zawodu {altaris sculptor)
jedyna zawarta w zapisie informacja dotycząca artysty stwierdza jego bezżenny
dotąd stan, w przeciwieństwie do oblubienicy, która była wdową po Janie
Kieycie (Marianna Elisabetha Kieytowa vid.)15. Próbując dotrzeć do historycz-
nej rzeczywistości kryjącej się za tym lakonicznym zapisem musimy odwołać
się do pewnych ogólnych prawidłowości, występujących w porównywalnym
materiale z epoki. Zgodnie z przepisami miejskimi i cechowymi, dość jedno-
litymi na obszarze całej środkowej Europy, zawarcie małżeństwa było warun-