DOI Artikel:
Kolendo-Korczak, Katarzyna: Dzieje Infułacji Gieranońskiej fundacji Wojciecha Gasztołda
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0014
12
Katarzyna Kolendo-Korczakowa
stałości ruin przedstawione zostały na akwarelach Kanutego Rusieckiego z r. 184628
(ił. 2) oraz Napoleona Ordy z lat 1875-1877 (ii. 3). Do r. 1939 zachowały się wały
i resztki ruin29; obecnie widoczny jest jedynie zarys wałów.
Dyskusyjna dotąd pozostawała data erekcji pierwszej parafii w Gieranonach. We
wszystkich niemal opracowaniach pojawia się r. 1411. Data ta widnieje bowiem na
dokumencie wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza, dotyczącego
fundacji kościoła w książęcej wsi Gieranony30. Z późniejszej adnotacji archiwisty
kurialnego wynika jednak, że fundacja dotyczyła innych Gieranon, zwanych później
Zygmunciszkami, na co zwrócił uwagę Semkowicz, a podtrzymał jego opinię Och-
mański31. Większość opracowań łączy jednak fundację Zygmunta Kiejstutowicza
z kościołem Św. Mikołaja w Gieranonach, powtarzając błąd Słownika geograficznego
i zasłużonego historiografa diecezji wileńskiej, ks. Kurczewskiego32. Przyczyną tego
błędu była identyczność nazwy dwóch pobliskich punktów osadniczych, z których
jeden ją zachował, podczas gdy drugi niejako zniknął z pola widzenia, przyjąwszy
z czasem miano Zygmunciszek. Dokładna data erekcji pierwszej parafii pozosta-
wała dotąd nieznana; za Ochmańskim przyjmowano datę przed r. 145833. Udało się
jednak ustalić, na podstawie dokumentów toczonego w r. 1783 procesu ks. Jana Ho-
raina z Feliksem Jodką, starostą dziewieniskim o intraty ze starostwa na rzecz koś-
cioła Św. Jana Chrzciciela w Gieranonach, że murowany kościół Św. Jana ufundował
w r. 1471 Marcin Gasztołd34.
Ważnym i nie do końca wyjaśnionym problemem jest ilość kościołów w Gierano-
nach. Większości badaczy nie był znany fakt istnienia drugiej świątyni p.w. Św. Jana
Chrzciciela i wzmiankowali oni jedynie kościół Św. Mikołaja. Z kolei w popularnym
artykule W. Abramowicza pojawiła się nie udokumentowana informacja, jakoby
w Gieranonach istniały trzy kościoły fundacji Gasztołdów, co bezkrytycznie powtó-
rzył za nim B. Kviklys35. W świetle odnalezionych archiwaliów za ów trzeci kościół
można by ewentualnie uznać tymczasową kaplicę, wzniesioną ok. r. 1672 przez bi-
skupa Kazimierza Paca. O jej dalszych losach brak wiadomości, choć być może to
właśnie przy niej powstała ok. r. 1730 rezydencja pijarów, skasowana ok. r. 1740 na
skutek protestu wileńskich jezuitów36 *.
28 BLAN, 320-55, Szkicownik Kanutego Rusieckiego, 1846, k. 42 (widok zamku i kościoła w Gie-
ranonach).
29 Aftanazy, op. cit., t. 4, 1993, s. 95; M. Morelowski, Zarysy syntetyczne sztuki wileńskiej od gotyku
do neoklasycyzmu z przewodnikiem po zabytkach od Niemna do Dźwiny, Wilno 1939, s. 51-53.
30 Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wileńskiej, t. 1, wyd. J. Fijałek, W. Semkowicz, 1948,
s. 86-88.
31 Semkowicz, O litewskich..., s. 124; Ochmański, op. cit., s. 63.
32 SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559; Kurczewski, Biskupstwo..., s. 199 (zarówno SGKP, jak i Kurczewski
podają r. 1411 jako datę fundacji kościoła p.w. św. Mikołaja).
33 Ochmański, op. cit., s. 67 - przed r. 1458, fundacja Gasztołdów (Gierajnony Murowane).
34 LAHW, 694-1-3282, Różne dokumenty kościołagieranońskiego, 1529-1786, k. 66, proces ks. Jana
Horaina z Feliksem Jodką, starostą dziewieniskim o intraty ze starostwa na rzecz kościoła Św. Jana
Chrzciciela w Gieranonach, 30 V 1783.
35 W. Abramowicz, Miecz w serce niewdzięczne utopiony, „Ziemia Lidzka”, 2,1937, nr 9, s. 94; B. Kvi-
klys, Lietuvos baźnyćios, t. 5, cz. 2, Chicago 1986, s. 457-459.
Jankowski, op. cit., t. 3, s. 117.
36
Katarzyna Kolendo-Korczakowa
stałości ruin przedstawione zostały na akwarelach Kanutego Rusieckiego z r. 184628
(ił. 2) oraz Napoleona Ordy z lat 1875-1877 (ii. 3). Do r. 1939 zachowały się wały
i resztki ruin29; obecnie widoczny jest jedynie zarys wałów.
Dyskusyjna dotąd pozostawała data erekcji pierwszej parafii w Gieranonach. We
wszystkich niemal opracowaniach pojawia się r. 1411. Data ta widnieje bowiem na
dokumencie wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza, dotyczącego
fundacji kościoła w książęcej wsi Gieranony30. Z późniejszej adnotacji archiwisty
kurialnego wynika jednak, że fundacja dotyczyła innych Gieranon, zwanych później
Zygmunciszkami, na co zwrócił uwagę Semkowicz, a podtrzymał jego opinię Och-
mański31. Większość opracowań łączy jednak fundację Zygmunta Kiejstutowicza
z kościołem Św. Mikołaja w Gieranonach, powtarzając błąd Słownika geograficznego
i zasłużonego historiografa diecezji wileńskiej, ks. Kurczewskiego32. Przyczyną tego
błędu była identyczność nazwy dwóch pobliskich punktów osadniczych, z których
jeden ją zachował, podczas gdy drugi niejako zniknął z pola widzenia, przyjąwszy
z czasem miano Zygmunciszek. Dokładna data erekcji pierwszej parafii pozosta-
wała dotąd nieznana; za Ochmańskim przyjmowano datę przed r. 145833. Udało się
jednak ustalić, na podstawie dokumentów toczonego w r. 1783 procesu ks. Jana Ho-
raina z Feliksem Jodką, starostą dziewieniskim o intraty ze starostwa na rzecz koś-
cioła Św. Jana Chrzciciela w Gieranonach, że murowany kościół Św. Jana ufundował
w r. 1471 Marcin Gasztołd34.
Ważnym i nie do końca wyjaśnionym problemem jest ilość kościołów w Gierano-
nach. Większości badaczy nie był znany fakt istnienia drugiej świątyni p.w. Św. Jana
Chrzciciela i wzmiankowali oni jedynie kościół Św. Mikołaja. Z kolei w popularnym
artykule W. Abramowicza pojawiła się nie udokumentowana informacja, jakoby
w Gieranonach istniały trzy kościoły fundacji Gasztołdów, co bezkrytycznie powtó-
rzył za nim B. Kviklys35. W świetle odnalezionych archiwaliów za ów trzeci kościół
można by ewentualnie uznać tymczasową kaplicę, wzniesioną ok. r. 1672 przez bi-
skupa Kazimierza Paca. O jej dalszych losach brak wiadomości, choć być może to
właśnie przy niej powstała ok. r. 1730 rezydencja pijarów, skasowana ok. r. 1740 na
skutek protestu wileńskich jezuitów36 *.
28 BLAN, 320-55, Szkicownik Kanutego Rusieckiego, 1846, k. 42 (widok zamku i kościoła w Gie-
ranonach).
29 Aftanazy, op. cit., t. 4, 1993, s. 95; M. Morelowski, Zarysy syntetyczne sztuki wileńskiej od gotyku
do neoklasycyzmu z przewodnikiem po zabytkach od Niemna do Dźwiny, Wilno 1939, s. 51-53.
30 Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wileńskiej, t. 1, wyd. J. Fijałek, W. Semkowicz, 1948,
s. 86-88.
31 Semkowicz, O litewskich..., s. 124; Ochmański, op. cit., s. 63.
32 SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559; Kurczewski, Biskupstwo..., s. 199 (zarówno SGKP, jak i Kurczewski
podają r. 1411 jako datę fundacji kościoła p.w. św. Mikołaja).
33 Ochmański, op. cit., s. 67 - przed r. 1458, fundacja Gasztołdów (Gierajnony Murowane).
34 LAHW, 694-1-3282, Różne dokumenty kościołagieranońskiego, 1529-1786, k. 66, proces ks. Jana
Horaina z Feliksem Jodką, starostą dziewieniskim o intraty ze starostwa na rzecz kościoła Św. Jana
Chrzciciela w Gieranonach, 30 V 1783.
35 W. Abramowicz, Miecz w serce niewdzięczne utopiony, „Ziemia Lidzka”, 2,1937, nr 9, s. 94; B. Kvi-
klys, Lietuvos baźnyćios, t. 5, cz. 2, Chicago 1986, s. 457-459.
Jankowski, op. cit., t. 3, s. 117.
36