DOI Artikel:
Nestorow, Rafał: Architekt wojoskowy Jacob de Logau na usługach Sieniawskich i Czartoryskich w Brzeżanach w 1 poł. XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0063
Architekt wojskowy Jacob de Logau na usługach Sieniawskich i Czartoryskich...
61
Denhoffa i awansowany na kapitana w autoramencie cudzoziemskim hetmana Ada-
ma Mikołaja Sieniawskiego. Pewnych przesłanek na temat pochodzenia architekta
może dostarczać pisownia jego nazwiska oraz fakt, iż był protestantem13. Być może
pochodził - jak Jan de Witte czy Jerzy de Kawę - z rodziny hugenotów francuskich,
którzy po edykcie nantejskim osiedli w brandenburskiej części Prus lub w Holandii14.
Na terenie Śląska nazwisko Logau było stosunkowo często spotykane, a najbardziej
znanymi przedstawicielami rodu byli XVI-wieczny humanista i poeta Jerzy Logau
oraz urodzony w r. 1604 w Niemczy poeta Fridrich von Logau15.
Fragmentarycznie zachowany materiał archiwalny nie pozwala na jednoznaczne
uchwycenie czasu bytności Logaua w Brzeżanach. Najwcześniejszy zapis pochodzi
z r. 1723, kiedy wypłaca mu się 200 zip na „fabrykę” brzeżańską16. Może to jednak-
że świadczyć, że Logau znalazł się w Brzeżanach wcześniej17. Ostatni ślad pochodzi
z r. 174118. Po śmierci Adama Mikołaja Sieniawskiego architekt pozostał na usługach
wdowy Elżbiety Sieniawskiej (zm. 1729) i córki Zofii 1. voto Denhoffowej (1724-1728)19,
która wyszła powtórnie za mąż za Aleksandra Augusta Czartoryskiego (11 VII 1731)20.
W r. 1729 otrzymał od Elżbiety Sieniawskiej wieś Kotów w powiecie brzeżańskim21.
Z r. 1730 pochodzą dwa listy napisane przez żonę architekta Agatę Logau (z domu
Nasierską), która po jego śmierci wyszła powtórnie za mąż za Niesiołowskiego, chorą-
żego ciechanowskiego22. W inwentarzu brzeżańskim z r. 1731 odnotowano na przed-
mieściach miasta Brzeżan „dworek JMP Depostolego [i] JMP Logau na 3 gruntach”23.
Po śmierci Adama Mikołaja Sieniawskiego Logau został mianowany przez Elżbietę
Sieniawską komendantem zamku brzeżańskiego i komisarzem tamtejszego klucza
13 „Jak sam jest kalwinem tak chce zamek w zbór kalwiński obrócić i świątnicy boskiej ustawicznem
jest persekutorem ponieważ psów [...] trzyma sobie trzydzieści sześć oprócz gończych przez te psy
ani kaplica nie może mieć nabożeństwa bez dystynkcjej i szkody w lampach [...] a kiedy księża
zaczną za kolatorów kurs śpiewać to zaraz każe przy trąbie psy karmić” - wg BCzart., rkps 3504,
k. 27, A. W. Bilikowski do Zofii Czartoryskiej, 18 IX 1730. Aleksander Bilikowski był cejkwartem
w twierdzy brzeżańskiej.
14 J. Kowalczyk, Architekci Zamoyskich w XVIII wieku, „KAiU”, 4, 1959, s. 219; Z. Hornung, Jan de
Witte. Architekt kościoła dominikanów we Lwowie, red. J. Kowalczyk, Warszawa 1995, s. 24-31.
15 M. Cytowska, Logau (Logus) Jerzy, [w:] PSB, t. 17,1977, s. 525-526; Allgemeine Deutsche Biographie,
t. 19, Leipzig 1884, s. 107-110 (hasło Logau). Być może nazwisko Logau pochodzi od niemieckiej
nazwy miejscowości Łagów w Ziemii Lubuskiej.
16 BCzart., rkps Ew. 282, plik 1, Inducta kwitów pieniężnych Anni 1722 [...] et Anni 1727 in suple-
mentów rachunków pieniężnych wynalezionych, k. 4.
17 Potwierdzałby to fragment listu Logau, w którym pisze: „młode lata strawiłem w domu Waszej
Xcej Mości” [Zofii Czartoryskiej - przyp. autora]. BCzart., rkps 5872, 1. 21881, Logau do Zofii
Czartoryskiej, 24 VI 1736.
18 BCzart., rkps 5872,1. 21920 Logau do Aleksandra Augusta Czartoryskiego, 2 V 1741.
19 W. Konopczyński, Czartoryska Maria Zofia, [w:] PSB, t. 4, 1938, s. 249.
20 Idem, Czartoryski August Aleksander, [w:] PSB, t. 4, 1938, s. 272.
21 BCzart., rkps 5946,1. 38014, Sieniawska do NN, 24IV 1729. Logau wspomina, że „werbując w tak
krótkim czasie 70 grenadierów, wybornych janczarów z muzykantami dała mi [Elżbieta Sieniawska
- przyp. autora] prawo na Kotów”. BCzart., rkps 5872,1.21881, Logau do Zofii Czartoryskiej, 24 VI
1736. We wsi Kotów miał się znajdować obronny zameczek, którego ślady były jeszcze widoczne
ok. r. 1884 - zob. SGKP, t. 4, 1884, s. 496.
22 BCzart., rkps 5872,1. 21930,1. 21931; BNAN-Lw., 5-1-5735/III, s. 63.
23 BCzart., rkps gosp. 1055, Inwentarz miasta Brzeżan z przedmieściami spisany na gruncie weryfi-
kowany Anno Domini 1731 8 8bris, k. 47. Na okładce zniszczona etykietka: Inwentarz Brzeżansk[i]
Anni 1731 [...] IP Logau Brzeżany.
61
Denhoffa i awansowany na kapitana w autoramencie cudzoziemskim hetmana Ada-
ma Mikołaja Sieniawskiego. Pewnych przesłanek na temat pochodzenia architekta
może dostarczać pisownia jego nazwiska oraz fakt, iż był protestantem13. Być może
pochodził - jak Jan de Witte czy Jerzy de Kawę - z rodziny hugenotów francuskich,
którzy po edykcie nantejskim osiedli w brandenburskiej części Prus lub w Holandii14.
Na terenie Śląska nazwisko Logau było stosunkowo często spotykane, a najbardziej
znanymi przedstawicielami rodu byli XVI-wieczny humanista i poeta Jerzy Logau
oraz urodzony w r. 1604 w Niemczy poeta Fridrich von Logau15.
Fragmentarycznie zachowany materiał archiwalny nie pozwala na jednoznaczne
uchwycenie czasu bytności Logaua w Brzeżanach. Najwcześniejszy zapis pochodzi
z r. 1723, kiedy wypłaca mu się 200 zip na „fabrykę” brzeżańską16. Może to jednak-
że świadczyć, że Logau znalazł się w Brzeżanach wcześniej17. Ostatni ślad pochodzi
z r. 174118. Po śmierci Adama Mikołaja Sieniawskiego architekt pozostał na usługach
wdowy Elżbiety Sieniawskiej (zm. 1729) i córki Zofii 1. voto Denhoffowej (1724-1728)19,
która wyszła powtórnie za mąż za Aleksandra Augusta Czartoryskiego (11 VII 1731)20.
W r. 1729 otrzymał od Elżbiety Sieniawskiej wieś Kotów w powiecie brzeżańskim21.
Z r. 1730 pochodzą dwa listy napisane przez żonę architekta Agatę Logau (z domu
Nasierską), która po jego śmierci wyszła powtórnie za mąż za Niesiołowskiego, chorą-
żego ciechanowskiego22. W inwentarzu brzeżańskim z r. 1731 odnotowano na przed-
mieściach miasta Brzeżan „dworek JMP Depostolego [i] JMP Logau na 3 gruntach”23.
Po śmierci Adama Mikołaja Sieniawskiego Logau został mianowany przez Elżbietę
Sieniawską komendantem zamku brzeżańskiego i komisarzem tamtejszego klucza
13 „Jak sam jest kalwinem tak chce zamek w zbór kalwiński obrócić i świątnicy boskiej ustawicznem
jest persekutorem ponieważ psów [...] trzyma sobie trzydzieści sześć oprócz gończych przez te psy
ani kaplica nie może mieć nabożeństwa bez dystynkcjej i szkody w lampach [...] a kiedy księża
zaczną za kolatorów kurs śpiewać to zaraz każe przy trąbie psy karmić” - wg BCzart., rkps 3504,
k. 27, A. W. Bilikowski do Zofii Czartoryskiej, 18 IX 1730. Aleksander Bilikowski był cejkwartem
w twierdzy brzeżańskiej.
14 J. Kowalczyk, Architekci Zamoyskich w XVIII wieku, „KAiU”, 4, 1959, s. 219; Z. Hornung, Jan de
Witte. Architekt kościoła dominikanów we Lwowie, red. J. Kowalczyk, Warszawa 1995, s. 24-31.
15 M. Cytowska, Logau (Logus) Jerzy, [w:] PSB, t. 17,1977, s. 525-526; Allgemeine Deutsche Biographie,
t. 19, Leipzig 1884, s. 107-110 (hasło Logau). Być może nazwisko Logau pochodzi od niemieckiej
nazwy miejscowości Łagów w Ziemii Lubuskiej.
16 BCzart., rkps Ew. 282, plik 1, Inducta kwitów pieniężnych Anni 1722 [...] et Anni 1727 in suple-
mentów rachunków pieniężnych wynalezionych, k. 4.
17 Potwierdzałby to fragment listu Logau, w którym pisze: „młode lata strawiłem w domu Waszej
Xcej Mości” [Zofii Czartoryskiej - przyp. autora]. BCzart., rkps 5872, 1. 21881, Logau do Zofii
Czartoryskiej, 24 VI 1736.
18 BCzart., rkps 5872,1. 21920 Logau do Aleksandra Augusta Czartoryskiego, 2 V 1741.
19 W. Konopczyński, Czartoryska Maria Zofia, [w:] PSB, t. 4, 1938, s. 249.
20 Idem, Czartoryski August Aleksander, [w:] PSB, t. 4, 1938, s. 272.
21 BCzart., rkps 5946,1. 38014, Sieniawska do NN, 24IV 1729. Logau wspomina, że „werbując w tak
krótkim czasie 70 grenadierów, wybornych janczarów z muzykantami dała mi [Elżbieta Sieniawska
- przyp. autora] prawo na Kotów”. BCzart., rkps 5872,1.21881, Logau do Zofii Czartoryskiej, 24 VI
1736. We wsi Kotów miał się znajdować obronny zameczek, którego ślady były jeszcze widoczne
ok. r. 1884 - zob. SGKP, t. 4, 1884, s. 496.
22 BCzart., rkps 5872,1. 21930,1. 21931; BNAN-Lw., 5-1-5735/III, s. 63.
23 BCzart., rkps gosp. 1055, Inwentarz miasta Brzeżan z przedmieściami spisany na gruncie weryfi-
kowany Anno Domini 1731 8 8bris, k. 47. Na okładce zniszczona etykietka: Inwentarz Brzeżansk[i]
Anni 1731 [...] IP Logau Brzeżany.