DOI Artikel:
Walanus, Wojciech: Nieznany relief z przedstawieniem Mszy św. Grzegorza z katedry łacińskiej we lwowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0179
Nieznany relief z przedstawieniem Mszy św. Grzegorza z katedry łacińskiej we Lwowie
177
Przedstawienia Mszy św. Grzegorza nie są często spotykane wśród zabytków z terenów
Polski. Do najstarszych z nich należy malowidło w kościele św. Mikołaja w Brzegu z lat
1418-142810 11 oraz lawowany rysunek w rękopisie Homilii św. Grzegorza (Biblioteka Naro-
dowa w Warszawie, rkps III. 8037), skopiowanym w 1. 1459-1461 przez Mikołaja z ładow-
nik11. Wśród późniejszych przykładów przeważają dzieła proweniencji śląskiej: malowidło
w kościele parafialnym w Parszowicach (4. ćwierć w. XV)12, zaginiony obraz wotywny
Grzegorza Helentreutera (zm. 1497) z katedry wrocławskiej (niegdyś Grodków, ratusz)13,
oraz tablica różańcowa z Wierzbna (około r. 1500; Wrocław, Muzeum Archidiecezjalne)14.
Z początku w. XVI pochodzą trzy małopolskie malowidła sztalugowe: predella w Muzeum
Narodowym w Krakowie15, jedna z kwater poliptyku Koronacji Marii w krakowskim koś-
ciele św. Mikołaja16 i tablica różańcowa w klasztorze dominikanów17. Mszę św. Grzegorza
namalowano także na rewersach skrzydeł retabulum św. Adriana w gdańskiej Bazylice
Mariackiej (warsztat antwerpski, około r. 1520)18 oraz tryptyku w kościele parafialnym
w Starym Dębnie na Pomorzu (początek w. XVI)19. Na dawnych i obecnych ziemiach Polski
rzeźbione przedstawienia tego tematu należą do rzadkości: prócz interesującego nas reliefu
mogę wskazać jedynie kamienne epitafium Hansa Stegera na północnej ścianie katedry
wrocławskiej (1506)20 *.
Ikonografia i nawet pobieżna analiza cech stylistycznych przechowywanego w Łu-
cku reliefu pozwala na zaliczenie go do plastyki późnogotyckiej. Określenie jego
pierwotnego przeznaczenia również nie nastręcza trudności: niewątpliwie jest to frag-
ment niezachowanego retabulum ołtarzowego. Świadczy o tym prostokątny kształt
10 J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, H. Małkiewiczówna, Gotyckie malarstwo
ścienne w Polsce, Poznań 1984, s. 211; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 187, s. 218.
11 L. Zalewski, Chłop bibliofil zXV wieku. Lublin 1946, s. 16, il. przed stroną tytułową; B. Miodońska,
Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993, s. 88, przyp. 118; Jurkowlaniec, op.
cit., nr kat. 276, s. 242.
12 Domasłowski, Karłowska-Kamzowa, Kornecki, Małkiewiczówna, op. cit., s. 217; Jurkowlaniec,
op. cit., nr kat. 191, s. 219.
13 Zob. T. Chrzanowski, Drzewo śmierci, „Polska Sztuka Ludowa”, 40, 1986, s. 202. Ilustracja w:
R. Suckale, Arma Christi. Uberlegungen zur Zeichenhaftigkeit mittelalterlicher Andachtsbilder,
„Stadeł Jahrbuch”, N.F. 6, 1977, s. 196, il. 14; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 56, s. 182. Scena Mszy
św. Grzegorza została tu w interesujący sposób połączona z Ukrzyżowaniem i męczeństwem św.
Męczenników z góry Ararat.
14 H. Braune, E. Wiese, Schlesische Malerei und Plastik des Mittelalters. Kritischer Katalog der
Ausstellung in Breslau 1926, Leipzig [1929], nr 191, tab. 215; Kelberg, op. cit., nr kat. 32, s. 159;
Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 376, s. 270-271, il. 58. Mszę św. Grzegorza przedstawiono w naroż-
niku, zestawiając ją ze Stygmatyzacją św. Franciszka.
15 F. Kopera, J. Kwiatkowski, Obrazy polskiego pochodzenia w Muzeum Narodowym w Krakowie.
Wiek XIV-XVI, Kraków 1929, s. 75-76, nr kat. 48.
16 P. Pencakowski, Późnogotycki poliptyk ze sceną Koronacji Marii w kościele św. Mikołaja w Krakowie,
[w:] Studia z dziejów kościoła św. Mikołaja w Krakowie, red. Z. Kliś, Kraków 2002, s. 171-192, il. 5.
17 KZSP, t. 4, Miasto Kraków, cz. 3, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 2, red. A. Bochnak, J. Samek,
Warszawa 1978, s. 159, il. 333; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 102, s. 195-196. Podobnie jak w tablicy
z Wierzbnej, Msza św. Grzegorza znajduje się w narożniku obrazu.
18 Kelberg, op. cit., nr kat. 37, s. 161.
19 T. Dobrzeniecki, Sztuka sakralna w Polsce na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Warszawa 1976,
nr kat. 29, s. 15, il. 29b.
20 Die Kunstdenkmaler der Stadt Breslau, red. L. Burgemeister, Breslau 1930, s. 92, il. 67; Kelberg,
op. cit., nr kat. 31, s. 159; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 366, s. 268, il. 56.
177
Przedstawienia Mszy św. Grzegorza nie są często spotykane wśród zabytków z terenów
Polski. Do najstarszych z nich należy malowidło w kościele św. Mikołaja w Brzegu z lat
1418-142810 11 oraz lawowany rysunek w rękopisie Homilii św. Grzegorza (Biblioteka Naro-
dowa w Warszawie, rkps III. 8037), skopiowanym w 1. 1459-1461 przez Mikołaja z ładow-
nik11. Wśród późniejszych przykładów przeważają dzieła proweniencji śląskiej: malowidło
w kościele parafialnym w Parszowicach (4. ćwierć w. XV)12, zaginiony obraz wotywny
Grzegorza Helentreutera (zm. 1497) z katedry wrocławskiej (niegdyś Grodków, ratusz)13,
oraz tablica różańcowa z Wierzbna (około r. 1500; Wrocław, Muzeum Archidiecezjalne)14.
Z początku w. XVI pochodzą trzy małopolskie malowidła sztalugowe: predella w Muzeum
Narodowym w Krakowie15, jedna z kwater poliptyku Koronacji Marii w krakowskim koś-
ciele św. Mikołaja16 i tablica różańcowa w klasztorze dominikanów17. Mszę św. Grzegorza
namalowano także na rewersach skrzydeł retabulum św. Adriana w gdańskiej Bazylice
Mariackiej (warsztat antwerpski, około r. 1520)18 oraz tryptyku w kościele parafialnym
w Starym Dębnie na Pomorzu (początek w. XVI)19. Na dawnych i obecnych ziemiach Polski
rzeźbione przedstawienia tego tematu należą do rzadkości: prócz interesującego nas reliefu
mogę wskazać jedynie kamienne epitafium Hansa Stegera na północnej ścianie katedry
wrocławskiej (1506)20 *.
Ikonografia i nawet pobieżna analiza cech stylistycznych przechowywanego w Łu-
cku reliefu pozwala na zaliczenie go do plastyki późnogotyckiej. Określenie jego
pierwotnego przeznaczenia również nie nastręcza trudności: niewątpliwie jest to frag-
ment niezachowanego retabulum ołtarzowego. Świadczy o tym prostokątny kształt
10 J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, H. Małkiewiczówna, Gotyckie malarstwo
ścienne w Polsce, Poznań 1984, s. 211; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 187, s. 218.
11 L. Zalewski, Chłop bibliofil zXV wieku. Lublin 1946, s. 16, il. przed stroną tytułową; B. Miodońska,
Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993, s. 88, przyp. 118; Jurkowlaniec, op.
cit., nr kat. 276, s. 242.
12 Domasłowski, Karłowska-Kamzowa, Kornecki, Małkiewiczówna, op. cit., s. 217; Jurkowlaniec,
op. cit., nr kat. 191, s. 219.
13 Zob. T. Chrzanowski, Drzewo śmierci, „Polska Sztuka Ludowa”, 40, 1986, s. 202. Ilustracja w:
R. Suckale, Arma Christi. Uberlegungen zur Zeichenhaftigkeit mittelalterlicher Andachtsbilder,
„Stadeł Jahrbuch”, N.F. 6, 1977, s. 196, il. 14; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 56, s. 182. Scena Mszy
św. Grzegorza została tu w interesujący sposób połączona z Ukrzyżowaniem i męczeństwem św.
Męczenników z góry Ararat.
14 H. Braune, E. Wiese, Schlesische Malerei und Plastik des Mittelalters. Kritischer Katalog der
Ausstellung in Breslau 1926, Leipzig [1929], nr 191, tab. 215; Kelberg, op. cit., nr kat. 32, s. 159;
Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 376, s. 270-271, il. 58. Mszę św. Grzegorza przedstawiono w naroż-
niku, zestawiając ją ze Stygmatyzacją św. Franciszka.
15 F. Kopera, J. Kwiatkowski, Obrazy polskiego pochodzenia w Muzeum Narodowym w Krakowie.
Wiek XIV-XVI, Kraków 1929, s. 75-76, nr kat. 48.
16 P. Pencakowski, Późnogotycki poliptyk ze sceną Koronacji Marii w kościele św. Mikołaja w Krakowie,
[w:] Studia z dziejów kościoła św. Mikołaja w Krakowie, red. Z. Kliś, Kraków 2002, s. 171-192, il. 5.
17 KZSP, t. 4, Miasto Kraków, cz. 3, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 2, red. A. Bochnak, J. Samek,
Warszawa 1978, s. 159, il. 333; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 102, s. 195-196. Podobnie jak w tablicy
z Wierzbnej, Msza św. Grzegorza znajduje się w narożniku obrazu.
18 Kelberg, op. cit., nr kat. 37, s. 161.
19 T. Dobrzeniecki, Sztuka sakralna w Polsce na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Warszawa 1976,
nr kat. 29, s. 15, il. 29b.
20 Die Kunstdenkmaler der Stadt Breslau, red. L. Burgemeister, Breslau 1930, s. 92, il. 67; Kelberg,
op. cit., nr kat. 31, s. 159; Jurkowlaniec, op. cit., nr kat. 366, s. 268, il. 56.