DOI article:
Walanus, Wojciech: Nieznany relief z przedstawieniem Mszy św. Grzegorza z katedry łacińskiej we lwowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0181
Nieznany relief z przedstawieniem Mszy św. Grzegorza z katedry łacińskiej we Lwowie
179
leżałoby się spodziewać jakiegoś pendant dla nastawy ołtarza; być może znajdowało
się tu jakieś malowane przedstawienie lub ornament. Z wyjątkiem diakona z tiarą,
wszystkie postacie ustawione są tyłem (lub w trzech czwartych tyłem) i patrzą w kie-
runku papieża. Dzięki temu zabiegowi widz, podążając za wzrokiem klęczących du-
chownych, wraz z nimi skupia swą uwagę na osobie świętego, a w dalszej kolejności
- na wyobrażeniu Męża Boleści. Odbiorca - czyli klęczący przed ołtarzem wierny
- zostaje w ten sposób włączony do „akcji”, stając się wraz ze św. Grzegorzem świad-
kiem cudu. Z tą przemyślaną kompozycją nie idzie w parze umiejętność perspekty-
wicznego przedstawiania przedmiotów: stopnie, ołtarz i nastawa ujęte są w bardzo
intuicyjnych skrótach.
Rzeźbiąc klęczących duchownych, anonimowy mistrz nie wykazał większego za-
interesowania postacią ludzką. Ciała ledwo zaznaczają się pod szatami liturgicznymi,
głównie w partii stóp; widać także pewne błędy w proporcjach (zbyt duże głowy kar-
dynałów). Poziom opracowania twarzy jest nierówny: gładkie, potraktowane skrótowo
oblicza diakonów sąsiadują z bardziej zindywidualizowanymi fizjonomiami kardyna-
łów i św. Grzegorza (ił. 5, 6). Do charakterystycznych cech maniery snycerza zaliczyć
można kształtowanie grubych powiek i ubogi repertuar środków ekspresji, ograni-
czony do konwencjonalnego motywu opadających ukośnie łuków brwiowych.
Kilka słów poświęcić trzeba stylowi draperii. Rzeźbiarz operował przeważnie sek-
wencjami długich fałd o prostych lub lekko wygiętych grzbietach (np. szaty kardyna-
łów po lewej, alby diakonów w dalmatykach, ornat św. Grzegorza). U stóp klęczących
duchownych tkanina układa się w nieregularne, raczej miękkie załamania. Realistycz-
nie przedstawione zostało superpelliceum diakona z tiarą - zgodnie z późnośrednio-
wieczną modą, w całości pobrużdżone drobnymi, równoległymi fałdkami27. Warto
zwrócić uwagę na zróżnicowanie modelunku szat, które koresponduje z miejscem
poszczególnych postaci w kompozycji całości: szaty kardynałów są rzeźbione głębiej
i bardziej światłocieniowo, co odpowiada „obramowującej” funkcji tych figur. Kon-
trastują z nimi łagodnie opracowane dalmatyki diakonów, stanowiące z kolei „tło” dla
wyraźniej zarysowanej kaskady fałd na ornacie św. Grzegorza. Twórca reliefu chciał
najwidoczniej podporządkować draperię przyjętym przez siebie regułom kompozycyj-
nym, opartym na zasadzie symetrii; w najmniejszym stopniu nie był zainteresowany
autonomicznym czy ekspresyjnym kształtowaniem szat.
Na osobną uwagę zasługuje wizerunek Męża Boleści (ił. 7). Zaskakuje on popraw-
nością anatomii aktu, ujętego w kontrapoście. Cienka, jakby zwilżona tkanina perizo-
nium ściśle przylega do ciała, marszcząc się w drobne fałdy. Pominąwszy modelunek
twarzy, można by właściwie uznać postać Chrystusa za dzieło rzeźbiarza renesanso-
wego; jest ona niewątpliwie najmniej „późnogotyckim” fragmentem reliefu.
Bezpośredniego wzoru kompozycji Mszy św. Grzegorza w Łucku nie udało się
odnaleźć. Do pewnego stopnia przywodzi ona na myśl wspomniany już tryptyk ze
Skummeslóf (ił. 9). Postać papieża jest tutaj umieszczona centralnie, powtarza się także
symetryczne rozmieszczenie diakonów, z których jeden - podobnie jak na naszym
2/ Podobne przedstawienia superpelliceum, pokrytego drobnymi fałdkami, spotyka się często
w sztuce późnogotyckiej, także w malarstwie małopolskim - por. J. Gadomski, Gotyckie malarstwo
tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa 1995, ił. 226, 228. Braun, op. cit., s. 148, wspomina
o praktyce sztucznego układania superpelliceum w drobne, dekoracyjne fałdki, istniejącej już
w końcu średniowiecza.
179
leżałoby się spodziewać jakiegoś pendant dla nastawy ołtarza; być może znajdowało
się tu jakieś malowane przedstawienie lub ornament. Z wyjątkiem diakona z tiarą,
wszystkie postacie ustawione są tyłem (lub w trzech czwartych tyłem) i patrzą w kie-
runku papieża. Dzięki temu zabiegowi widz, podążając za wzrokiem klęczących du-
chownych, wraz z nimi skupia swą uwagę na osobie świętego, a w dalszej kolejności
- na wyobrażeniu Męża Boleści. Odbiorca - czyli klęczący przed ołtarzem wierny
- zostaje w ten sposób włączony do „akcji”, stając się wraz ze św. Grzegorzem świad-
kiem cudu. Z tą przemyślaną kompozycją nie idzie w parze umiejętność perspekty-
wicznego przedstawiania przedmiotów: stopnie, ołtarz i nastawa ujęte są w bardzo
intuicyjnych skrótach.
Rzeźbiąc klęczących duchownych, anonimowy mistrz nie wykazał większego za-
interesowania postacią ludzką. Ciała ledwo zaznaczają się pod szatami liturgicznymi,
głównie w partii stóp; widać także pewne błędy w proporcjach (zbyt duże głowy kar-
dynałów). Poziom opracowania twarzy jest nierówny: gładkie, potraktowane skrótowo
oblicza diakonów sąsiadują z bardziej zindywidualizowanymi fizjonomiami kardyna-
łów i św. Grzegorza (ił. 5, 6). Do charakterystycznych cech maniery snycerza zaliczyć
można kształtowanie grubych powiek i ubogi repertuar środków ekspresji, ograni-
czony do konwencjonalnego motywu opadających ukośnie łuków brwiowych.
Kilka słów poświęcić trzeba stylowi draperii. Rzeźbiarz operował przeważnie sek-
wencjami długich fałd o prostych lub lekko wygiętych grzbietach (np. szaty kardyna-
łów po lewej, alby diakonów w dalmatykach, ornat św. Grzegorza). U stóp klęczących
duchownych tkanina układa się w nieregularne, raczej miękkie załamania. Realistycz-
nie przedstawione zostało superpelliceum diakona z tiarą - zgodnie z późnośrednio-
wieczną modą, w całości pobrużdżone drobnymi, równoległymi fałdkami27. Warto
zwrócić uwagę na zróżnicowanie modelunku szat, które koresponduje z miejscem
poszczególnych postaci w kompozycji całości: szaty kardynałów są rzeźbione głębiej
i bardziej światłocieniowo, co odpowiada „obramowującej” funkcji tych figur. Kon-
trastują z nimi łagodnie opracowane dalmatyki diakonów, stanowiące z kolei „tło” dla
wyraźniej zarysowanej kaskady fałd na ornacie św. Grzegorza. Twórca reliefu chciał
najwidoczniej podporządkować draperię przyjętym przez siebie regułom kompozycyj-
nym, opartym na zasadzie symetrii; w najmniejszym stopniu nie był zainteresowany
autonomicznym czy ekspresyjnym kształtowaniem szat.
Na osobną uwagę zasługuje wizerunek Męża Boleści (ił. 7). Zaskakuje on popraw-
nością anatomii aktu, ujętego w kontrapoście. Cienka, jakby zwilżona tkanina perizo-
nium ściśle przylega do ciała, marszcząc się w drobne fałdy. Pominąwszy modelunek
twarzy, można by właściwie uznać postać Chrystusa za dzieło rzeźbiarza renesanso-
wego; jest ona niewątpliwie najmniej „późnogotyckim” fragmentem reliefu.
Bezpośredniego wzoru kompozycji Mszy św. Grzegorza w Łucku nie udało się
odnaleźć. Do pewnego stopnia przywodzi ona na myśl wspomniany już tryptyk ze
Skummeslóf (ił. 9). Postać papieża jest tutaj umieszczona centralnie, powtarza się także
symetryczne rozmieszczenie diakonów, z których jeden - podobnie jak na naszym
2/ Podobne przedstawienia superpelliceum, pokrytego drobnymi fałdkami, spotyka się często
w sztuce późnogotyckiej, także w malarstwie małopolskim - por. J. Gadomski, Gotyckie malarstwo
tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa 1995, ił. 226, 228. Braun, op. cit., s. 148, wspomina
o praktyce sztucznego układania superpelliceum w drobne, dekoracyjne fałdki, istniejącej już
w końcu średniowiecza.