DOI article:
Walanus, Wojciech: Nieznany relief z przedstawieniem Mszy św. Grzegorza z katedry łacińskiej we lwowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0182
180
Wojciech Walanus
reliefie - podtrzymuje ornat św. Grzegorza. Podobieństwo natury ikonograficznej, ale
także kompozycyjnej, dostrzec można również w całopostaciowym ujęciu Chrystusa,
stojącego na tle architektonicznej nastawy. Byłoby zbyt ryzykowne dopatrywać się
jakichś zależności pomiędzy tymi, tak odległymi geograficznie dziełami; ich związki
dowodzą za to powtarzalności niektórych schematów i rozwiązań, charakterystycznej
dla późnego średniowiecza.
Jak dotąd nie udało się także wskazać żadnej rzeźby, którą łączyłyby z analizowanym
reliefem powiązania warsztatowe lub przynajmniej bliższe pokrewieństwo stylu. Czas
jego powstania można więc określić tylko orientacyjnie, biorąc za punkt odniesienia
przemiany stylowe, zachodzące w późnogotyckim snycerstwie środkowej Europy.
Najistotniejszym kryterium datowania reliefu jest fakt współistnienia w nim ele-
mentów tradycyjnych i nowatorskich: wywodzące się z późnego gotyku formy draperii
sąsiadują z inspirowanym sztuką renesansu ujęciem Chrystusa, a w polichromii poja-
wia się ornament arabeskowy. Każe to rozpatrywać dzieło na tle szerokiego zjawiska
przejmowania motywów renesansowych przez rzeźbiarzy tworzących po północnej
stronie Alp. Na terenie Niemiec południowych zjawisko to wystąpiło około r. 151028.
Świadczy o tym na przykład retabulum Rodziny Marii w Bieselbach (Daniel Mauch,
1510), w którym późnogotyckim partiom figuralnym towarzyszą putta z rogami
obfitości29. Dzięki grafice i artystycznemu potencjałowi takich centrów renesansu
„północnego” jak Augsburg czy Norymberga, w 2. i 3. dekadzie w. XVI italianizujące
wzory ornamentalne szybko rozpowszechniły się także w Europie Środkowo-Wschod-
niej30. Obecność pierwiastków nowożytnych pozwala zatem wykluczyć możliwość
wykonania reliefu przed rokiem 1510.
Inną, pomocną w datowaniu cechą stylową dzieła jest także uspokojenie i zmięk-
czenie modelunku szat, w którym można by widzieć znamiona odchodzenia od typo-
wego dla późnego gotyku repertuaru form: „stylu łamanego” i rozbudowanych, deko-
racyjnych układów draperii. By móc jednak na tej podstawie wyciągnąć jakiekolwiek
wnioski natury chronologicznej, należałoby najpierw choćby hipotetycznie ustalić,
gdzie mogło powstać zajmujące nas dzieło. W zależności od uwarunkowań lokalnych
wspomniany proces miał bowiem bardzo zróżnicowany charakter i przebieg.
Zakładając, że relief przeznaczony był do katedry łacińskiej we Lwowie, trzeba
w pierwszej kolejności rozważyć możliwość wykonania go w tym mieście. Wydaje się
jednak, że w końcu w. XV i początku XVI nie było we Lwowie odpowiednio prężnego
środowiska artystycznego, które mogłoby sprostać szerokiemu zapotrzebowaniu na
rzeźbione retabula ołtarzowe. W 1. połowie w. XVI notuje się we Lwowie jedynie pięciu
28 Ostatnio na ten temat T.-H. Borchert, Taste and Fashion in German Sculpture, [w:] Tilman Rie-
menschneider c. 1460-1531, red. J. Chapuis, Washington 2004, s. 83-97.
29 S. Wagini, Der Ulmer Bildschnitzer Daniel Mauch (1477-1540). Leben und Werk, Ulm 1995,
s. 29-41, il. 1.
30 Np. z terenów Węgier wymienić można retabulum św. Jerzego w Spiskiej Sobocie (1516), poli-
ptyki śś. Janów (1520) i św. Anny (około r. 1520) w Lewoczy, a także nastawę w siedmiogrodzkim
Sebe§/Szaszsebes (ok. r. 1524), zob. J. Vegh, Ungarn unter der Jagiellonen - eine Glanzzeit der
Altarbaukunst, [w:] Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europaischen Dynastie an der Wende
zur Neuzeit, red. D. Popp, R. Suckale, Niirnberg 2002, s. 268-269, 271, il. 7, 11.
Wojciech Walanus
reliefie - podtrzymuje ornat św. Grzegorza. Podobieństwo natury ikonograficznej, ale
także kompozycyjnej, dostrzec można również w całopostaciowym ujęciu Chrystusa,
stojącego na tle architektonicznej nastawy. Byłoby zbyt ryzykowne dopatrywać się
jakichś zależności pomiędzy tymi, tak odległymi geograficznie dziełami; ich związki
dowodzą za to powtarzalności niektórych schematów i rozwiązań, charakterystycznej
dla późnego średniowiecza.
Jak dotąd nie udało się także wskazać żadnej rzeźby, którą łączyłyby z analizowanym
reliefem powiązania warsztatowe lub przynajmniej bliższe pokrewieństwo stylu. Czas
jego powstania można więc określić tylko orientacyjnie, biorąc za punkt odniesienia
przemiany stylowe, zachodzące w późnogotyckim snycerstwie środkowej Europy.
Najistotniejszym kryterium datowania reliefu jest fakt współistnienia w nim ele-
mentów tradycyjnych i nowatorskich: wywodzące się z późnego gotyku formy draperii
sąsiadują z inspirowanym sztuką renesansu ujęciem Chrystusa, a w polichromii poja-
wia się ornament arabeskowy. Każe to rozpatrywać dzieło na tle szerokiego zjawiska
przejmowania motywów renesansowych przez rzeźbiarzy tworzących po północnej
stronie Alp. Na terenie Niemiec południowych zjawisko to wystąpiło około r. 151028.
Świadczy o tym na przykład retabulum Rodziny Marii w Bieselbach (Daniel Mauch,
1510), w którym późnogotyckim partiom figuralnym towarzyszą putta z rogami
obfitości29. Dzięki grafice i artystycznemu potencjałowi takich centrów renesansu
„północnego” jak Augsburg czy Norymberga, w 2. i 3. dekadzie w. XVI italianizujące
wzory ornamentalne szybko rozpowszechniły się także w Europie Środkowo-Wschod-
niej30. Obecność pierwiastków nowożytnych pozwala zatem wykluczyć możliwość
wykonania reliefu przed rokiem 1510.
Inną, pomocną w datowaniu cechą stylową dzieła jest także uspokojenie i zmięk-
czenie modelunku szat, w którym można by widzieć znamiona odchodzenia od typo-
wego dla późnego gotyku repertuaru form: „stylu łamanego” i rozbudowanych, deko-
racyjnych układów draperii. By móc jednak na tej podstawie wyciągnąć jakiekolwiek
wnioski natury chronologicznej, należałoby najpierw choćby hipotetycznie ustalić,
gdzie mogło powstać zajmujące nas dzieło. W zależności od uwarunkowań lokalnych
wspomniany proces miał bowiem bardzo zróżnicowany charakter i przebieg.
Zakładając, że relief przeznaczony był do katedry łacińskiej we Lwowie, trzeba
w pierwszej kolejności rozważyć możliwość wykonania go w tym mieście. Wydaje się
jednak, że w końcu w. XV i początku XVI nie było we Lwowie odpowiednio prężnego
środowiska artystycznego, które mogłoby sprostać szerokiemu zapotrzebowaniu na
rzeźbione retabula ołtarzowe. W 1. połowie w. XVI notuje się we Lwowie jedynie pięciu
28 Ostatnio na ten temat T.-H. Borchert, Taste and Fashion in German Sculpture, [w:] Tilman Rie-
menschneider c. 1460-1531, red. J. Chapuis, Washington 2004, s. 83-97.
29 S. Wagini, Der Ulmer Bildschnitzer Daniel Mauch (1477-1540). Leben und Werk, Ulm 1995,
s. 29-41, il. 1.
30 Np. z terenów Węgier wymienić można retabulum św. Jerzego w Spiskiej Sobocie (1516), poli-
ptyki śś. Janów (1520) i św. Anny (około r. 1520) w Lewoczy, a także nastawę w siedmiogrodzkim
Sebe§/Szaszsebes (ok. r. 1524), zob. J. Vegh, Ungarn unter der Jagiellonen - eine Glanzzeit der
Altarbaukunst, [w:] Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europaischen Dynastie an der Wende
zur Neuzeit, red. D. Popp, R. Suckale, Niirnberg 2002, s. 268-269, 271, il. 7, 11.