DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Analiza materiałowa zabytków małej architektury i rzeźby kamiennej z XVI i początku XVII wieku w Wilnie i Nieświeżu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0190
188
Michał Wardzyński
Próbę takiego opracowania podjęły już wcześniej Maria Matuśakaite (1981)4 i Ałła
Leonowa (1991)5. Zasługą obu opracowań jest wprowadzenie do literatury kilku mniej
dotąd znanych zabytków z okolic Kowna i Żmudzi. Ważnym etapem badań okaza-
ła się ponadto krytyczna recenzja pióra Konstantego Kalinowskiego (1991) albumu
Plastyka Białorusi XII-XVIII w. pod redakcją Nadieżdy F. Wysockiej (1983). Skory-
gowane w niej zostały niektóre tezy atrybucyjne oraz ponownie zwrócono uwagę na
problematykę importów artystycznych na tym terenie6.
Z tego samego powodu należy skupić się wyłącznie na stosunkowo dobrze do-
tąd rozpoznanej wąskiej grupie dzieł związanych ze sztuką sakralną i sepulkralną.
Tekst ten ma na celu udowodnienie wartości analizy materiałoznawczej jako jednego
z najważniejszych, najczęściej dotąd przemilczanych lub traktowanych ogólnikowo
elementów współczesnej analizy dzieła sztuki. Badania takie, w połączeniu z dotych-
czasowymi ustaleniami formalno-stylistycznymi i atrybucyjnymi, pozwolą dokładniej
rozpoznać skomplikowaną problematykę dzieł małej architektury i rzeźby na terenie
dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ponieważ na tym obszarze nie występują
złoża kamienia zdatnego do obróbki kamieniarskiej lub rzeźbiarskiej, praktycznie
wszystkie odnotowane tu dzieła zostały sprowadzone jako gotowe importy z innych
ośrodków artystycznych lub powstały na miejscu w oparciu o dostarczony z zewnątrz
materiał. Z tego też powodu badania materiałoznawcze z terenu Wielkiego Księstwa
mogą posłużyć jako przyczynek do przyszłej syntezy tego zagadnienia na terytorium
całej Rzeczypospolitej. Z uwagi na znaczną ilość analizowanych zabytków i szeroki
zakres problemów badawczych z nimi związanych tekst ten został podzielony na dwie
części. Prezentowana poniżej obejmuje dzieła z w. XVI, druga będzie poświęcona
zabytkom z 1. poi. w. XVII.
1. Renesansowe nagrobki w katedrze wileńskiej
Zjawisko importów nowożytnych dzieł rzeźby na teren Wielkiego Księstwa zyskało
już częściowe opracowanie w odniesieniu do XVI stulecia. Przypomnijmy tylko, iż
wszystkie nagrobki królewskie związane z dynastią Jagiellonów umieszczone ongiś
w katedrze wileńskiej - Wielkiego Księcia Witolda (fund. Bony Sforzy, przekształcony
z fundacji biskupa Waleriana Protasiewicza, 1573), króla Aleksandra Jagiellończyka
(hipotetyczny, fund. Zygmunta I ?), Jana z książąt litewskich, biskupa wileńskiego, na-
turalnego syna Zygmunta I (zm. 1538, wyk. ok. 1556-1560) oraz dwóch żon Zygmunta
II Augusta: Elżbiety Habsburżanki (zm. 1545, wyk. 1546-1552) i Barbary Radziwił-
łówny (zm. 1551, wyk. 1553), powstały w warsztatach włoskich artystów królewskich.
Odkuto je bądź w odległym o ponad 800 kilometrów stołecznym Krakowie, w kręgu
4 M. MaTymaKaHTe, JIumoecKan HadzpoónaH CKynbnmypa anoKU peneccanca u pannezo óapoKKO,
[w:] McKycmeo IJpuóanmuKU, Tanrmn 1981, s. 61-78.
5 A. K. JIflBOHaBa, Cmapancumna-EenapyccKan CKynbnmypa, MIhck 1991, s. 75-97, il. 46-55. Tekst
obejmuje także zespół renesansowych pomników z katedry wileńskiej.
6 H. O. BbicouiKaa, IJnacmuKa Eenapyci XII-XVIII cmazodd3Hy, MiHCK 1983, s. 8, poz. 153-165;
K. Kalinowski, IJnacmbiKa Eenapyci XII-XVIII cmazodd3xy, MiHCK 1983, „Lituano-Slavica Po-
snanensia”, 5, 1991, s. 281-282. Tamże m.in. szereg atrybucji artystom z kręgu manierystycznej
rzeźby gdańskiej, m.in. odnoszących się do wykonanych w 1. tercji w. XVII zbiorowych nagrobków
Sapiehów w Holszanach i Wolskich w Krzemienicy Dolnej.
Michał Wardzyński
Próbę takiego opracowania podjęły już wcześniej Maria Matuśakaite (1981)4 i Ałła
Leonowa (1991)5. Zasługą obu opracowań jest wprowadzenie do literatury kilku mniej
dotąd znanych zabytków z okolic Kowna i Żmudzi. Ważnym etapem badań okaza-
ła się ponadto krytyczna recenzja pióra Konstantego Kalinowskiego (1991) albumu
Plastyka Białorusi XII-XVIII w. pod redakcją Nadieżdy F. Wysockiej (1983). Skory-
gowane w niej zostały niektóre tezy atrybucyjne oraz ponownie zwrócono uwagę na
problematykę importów artystycznych na tym terenie6.
Z tego samego powodu należy skupić się wyłącznie na stosunkowo dobrze do-
tąd rozpoznanej wąskiej grupie dzieł związanych ze sztuką sakralną i sepulkralną.
Tekst ten ma na celu udowodnienie wartości analizy materiałoznawczej jako jednego
z najważniejszych, najczęściej dotąd przemilczanych lub traktowanych ogólnikowo
elementów współczesnej analizy dzieła sztuki. Badania takie, w połączeniu z dotych-
czasowymi ustaleniami formalno-stylistycznymi i atrybucyjnymi, pozwolą dokładniej
rozpoznać skomplikowaną problematykę dzieł małej architektury i rzeźby na terenie
dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ponieważ na tym obszarze nie występują
złoża kamienia zdatnego do obróbki kamieniarskiej lub rzeźbiarskiej, praktycznie
wszystkie odnotowane tu dzieła zostały sprowadzone jako gotowe importy z innych
ośrodków artystycznych lub powstały na miejscu w oparciu o dostarczony z zewnątrz
materiał. Z tego też powodu badania materiałoznawcze z terenu Wielkiego Księstwa
mogą posłużyć jako przyczynek do przyszłej syntezy tego zagadnienia na terytorium
całej Rzeczypospolitej. Z uwagi na znaczną ilość analizowanych zabytków i szeroki
zakres problemów badawczych z nimi związanych tekst ten został podzielony na dwie
części. Prezentowana poniżej obejmuje dzieła z w. XVI, druga będzie poświęcona
zabytkom z 1. poi. w. XVII.
1. Renesansowe nagrobki w katedrze wileńskiej
Zjawisko importów nowożytnych dzieł rzeźby na teren Wielkiego Księstwa zyskało
już częściowe opracowanie w odniesieniu do XVI stulecia. Przypomnijmy tylko, iż
wszystkie nagrobki królewskie związane z dynastią Jagiellonów umieszczone ongiś
w katedrze wileńskiej - Wielkiego Księcia Witolda (fund. Bony Sforzy, przekształcony
z fundacji biskupa Waleriana Protasiewicza, 1573), króla Aleksandra Jagiellończyka
(hipotetyczny, fund. Zygmunta I ?), Jana z książąt litewskich, biskupa wileńskiego, na-
turalnego syna Zygmunta I (zm. 1538, wyk. ok. 1556-1560) oraz dwóch żon Zygmunta
II Augusta: Elżbiety Habsburżanki (zm. 1545, wyk. 1546-1552) i Barbary Radziwił-
łówny (zm. 1551, wyk. 1553), powstały w warsztatach włoskich artystów królewskich.
Odkuto je bądź w odległym o ponad 800 kilometrów stołecznym Krakowie, w kręgu
4 M. MaTymaKaHTe, JIumoecKan HadzpoónaH CKynbnmypa anoKU peneccanca u pannezo óapoKKO,
[w:] McKycmeo IJpuóanmuKU, Tanrmn 1981, s. 61-78.
5 A. K. JIflBOHaBa, Cmapancumna-EenapyccKan CKynbnmypa, MIhck 1991, s. 75-97, il. 46-55. Tekst
obejmuje także zespół renesansowych pomników z katedry wileńskiej.
6 H. O. BbicouiKaa, IJnacmuKa Eenapyci XII-XVIII cmazodd3Hy, MiHCK 1983, s. 8, poz. 153-165;
K. Kalinowski, IJnacmbiKa Eenapyci XII-XVIII cmazodd3xy, MiHCK 1983, „Lituano-Slavica Po-
snanensia”, 5, 1991, s. 281-282. Tamże m.in. szereg atrybucji artystom z kręgu manierystycznej
rzeźby gdańskiej, m.in. odnoszących się do wykonanych w 1. tercji w. XVII zbiorowych nagrobków
Sapiehów w Holszanach i Wolskich w Krzemienicy Dolnej.