DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Analiza materiałowa zabytków małej architektury i rzeźby kamiennej z XVI i początku XVII wieku w Wilnie i Nieświeżu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0191
Analiza materiałowa zabytków małej architektury i rzeźby kamiennej z XVI i początku XVII wieku...
189
Bartolomea Berecciego z Pontassieve lub w późniejszym czasie Giovanniego Ciniego
z Sieny i Giovanniego Marii Padovana (np. nagrobki królowych: Elżbiety i Barbary,
nigdy zresztą nie ustawione w miejscu przeznaczenia - kościele zamkowym Św. Anny-
Św. Barbary)7, albo też w Wilnie, ze sprowadzonych ze stolicy Korony kamieni, przez
Bernardina Zanobiego de Gianotis, Giovanniego Ciniego oraz Giovanniego Marię
Padovana8. Większość z nich, wcześnie zaginionych i nieznanych bliżej pod wzglę-
dem formy, wyrzeźbiono najwyraźniej z tego samego materiału, co współczesne im
zabytki krakowskie i małopolskie - z „marmuru” węgierskiego.
Należy wytłumaczyć umieszczenie słowa „marmur” w cudzysłowie. Z wyjątkiem
wspomnianego monograficznego artykułu Władysława Tatarkiewicza o czarnym
wapieniu dębnickim9, określenia „marmur” na ogół dotąd nadużywano, stosując go
niezgodnie z przyjętym dla takiego gatunku skały kryterium petrograficznym.
Marmur jest skałą metamorficzną - powstaje w wyniku regionalnego lub kontak-
towego przeobrażenia wapienia, będącego osadową skałą węglanową (utworzoną ze
spetryfikowanych szczątków organicznych) w procesie marmuryzacji. Polega on na
przeobrażeniu się skał w postaci stałej w warunkach diametralnie różnych od tych,
w których zostały stworzone, przeważnie na znacznych głębokościach w skorupie
ziemskiej. Największe znaczenie odgrywa tutaj wysokie ciśnienie i temperatura oraz
zmiany chemiczne, zachodzące głównie w procesie dyfuzji. Mianem marmuru po-
winno się zatem określać wyłącznie skały monomineralne, złożone niemal wyłącznie
z kalcytu lub dolomitu (do 90 %) i przekrystalizowane10. W Europie kryteria takie
spełniają jedynie sławne białe i biało-szare marmury z okolic Carrary we Włoszech
oraz w Belgii, gdzie spotyka się je w dolinie Mozy w Ardenach. Poza tym marmury
występują niemal wyłącznie w basenie Morza Egejskiego, w Grecji (m.in. sławne
złoża w Pentelikonie i na wyspach Paros i Naxos) oraz w Turcji11 *. W tym miejscu
należy jednak wyjaśnić, iż w epoce średniowiecznej i nowożytnej „marmurami” lub
„lazurami” nazywano także wiele innych odmian skał - wapieni, dolomitów, gabr
bądź serpentynitów, jeśli tylko odznaczały się głęboką barwą oraz dobrym i długo
utrzymującym się polorem - połyskiem na wypolerowanej powierzchni.
Na terytorium dawnej Rzeczypospolitej, mimo iż obfitowało ono w liczne złoża
różnorodnych materiałów budowlanych, marmury nie występowały.
Historyczne miano „lazurów” lub „marmurów” zyskały sobie jednak liczne róż-
nobarwne (najczęściej czerwone, brązowe, brunatne, beżowawe lub czarne) odmiany
wapieni, importowanych spoza granic kraju lub wydobywanych w kilkunastu złożach
zlokalizowanych na obszarze Wyżyny Małopolskiej i w okolicach Lwowa, w dolinie
Dniestru. Do najważniejszych z nich należały kamieniołomy w okolicach Chęcin
i Kielc: Góra Zamkowa, Bolechowice, Szewce, Zygmuntówka / Jerzmaniec, Zelejowa
H. Kozakiewiczowa, Z działalności budowlanej Zygmunta Augusta (Kościół Św. Anny-Św. Barbary
na dolnym zamku wileńskim), „BHS”, 30, 1968, s. 436.
8 Kozakiewiczowa, Rzeźba..., s. 101-102, 104, 106; Markham-Schulz, op. cit., s. 116, 168-169, 173,
223-224, 300-304. Tamże najnowsze ustalenia archiwalne. Por. też: MaTyniaKawTe, JIumoecKaa...,
s. 62-63; JIflBOHaBa, op. cit., s. 76, 77, 79.
9 Tatarkiewicz, op. cit., s. 348-349, 350.
10 Zob. hasła: Marmur, Marmuryzacja, Metamorficzne skały oraz Wapień, [w:] W. Ryka, A. Mali-
szewska, Słownik petrograficzny, Warszawa 1991, s. 209-210, 215-216, 389.
11 Marmor, [w:] Lexikon der Kunst. Architektur, bildende Kunst, angewandte Kunst, Industrieform-
gestaltung, Kunsttheorie, t. 3, Leipzig 1975, s. 175-176.
189
Bartolomea Berecciego z Pontassieve lub w późniejszym czasie Giovanniego Ciniego
z Sieny i Giovanniego Marii Padovana (np. nagrobki królowych: Elżbiety i Barbary,
nigdy zresztą nie ustawione w miejscu przeznaczenia - kościele zamkowym Św. Anny-
Św. Barbary)7, albo też w Wilnie, ze sprowadzonych ze stolicy Korony kamieni, przez
Bernardina Zanobiego de Gianotis, Giovanniego Ciniego oraz Giovanniego Marię
Padovana8. Większość z nich, wcześnie zaginionych i nieznanych bliżej pod wzglę-
dem formy, wyrzeźbiono najwyraźniej z tego samego materiału, co współczesne im
zabytki krakowskie i małopolskie - z „marmuru” węgierskiego.
Należy wytłumaczyć umieszczenie słowa „marmur” w cudzysłowie. Z wyjątkiem
wspomnianego monograficznego artykułu Władysława Tatarkiewicza o czarnym
wapieniu dębnickim9, określenia „marmur” na ogół dotąd nadużywano, stosując go
niezgodnie z przyjętym dla takiego gatunku skały kryterium petrograficznym.
Marmur jest skałą metamorficzną - powstaje w wyniku regionalnego lub kontak-
towego przeobrażenia wapienia, będącego osadową skałą węglanową (utworzoną ze
spetryfikowanych szczątków organicznych) w procesie marmuryzacji. Polega on na
przeobrażeniu się skał w postaci stałej w warunkach diametralnie różnych od tych,
w których zostały stworzone, przeważnie na znacznych głębokościach w skorupie
ziemskiej. Największe znaczenie odgrywa tutaj wysokie ciśnienie i temperatura oraz
zmiany chemiczne, zachodzące głównie w procesie dyfuzji. Mianem marmuru po-
winno się zatem określać wyłącznie skały monomineralne, złożone niemal wyłącznie
z kalcytu lub dolomitu (do 90 %) i przekrystalizowane10. W Europie kryteria takie
spełniają jedynie sławne białe i biało-szare marmury z okolic Carrary we Włoszech
oraz w Belgii, gdzie spotyka się je w dolinie Mozy w Ardenach. Poza tym marmury
występują niemal wyłącznie w basenie Morza Egejskiego, w Grecji (m.in. sławne
złoża w Pentelikonie i na wyspach Paros i Naxos) oraz w Turcji11 *. W tym miejscu
należy jednak wyjaśnić, iż w epoce średniowiecznej i nowożytnej „marmurami” lub
„lazurami” nazywano także wiele innych odmian skał - wapieni, dolomitów, gabr
bądź serpentynitów, jeśli tylko odznaczały się głęboką barwą oraz dobrym i długo
utrzymującym się polorem - połyskiem na wypolerowanej powierzchni.
Na terytorium dawnej Rzeczypospolitej, mimo iż obfitowało ono w liczne złoża
różnorodnych materiałów budowlanych, marmury nie występowały.
Historyczne miano „lazurów” lub „marmurów” zyskały sobie jednak liczne róż-
nobarwne (najczęściej czerwone, brązowe, brunatne, beżowawe lub czarne) odmiany
wapieni, importowanych spoza granic kraju lub wydobywanych w kilkunastu złożach
zlokalizowanych na obszarze Wyżyny Małopolskiej i w okolicach Lwowa, w dolinie
Dniestru. Do najważniejszych z nich należały kamieniołomy w okolicach Chęcin
i Kielc: Góra Zamkowa, Bolechowice, Szewce, Zygmuntówka / Jerzmaniec, Zelejowa
H. Kozakiewiczowa, Z działalności budowlanej Zygmunta Augusta (Kościół Św. Anny-Św. Barbary
na dolnym zamku wileńskim), „BHS”, 30, 1968, s. 436.
8 Kozakiewiczowa, Rzeźba..., s. 101-102, 104, 106; Markham-Schulz, op. cit., s. 116, 168-169, 173,
223-224, 300-304. Tamże najnowsze ustalenia archiwalne. Por. też: MaTyniaKawTe, JIumoecKaa...,
s. 62-63; JIflBOHaBa, op. cit., s. 76, 77, 79.
9 Tatarkiewicz, op. cit., s. 348-349, 350.
10 Zob. hasła: Marmur, Marmuryzacja, Metamorficzne skały oraz Wapień, [w:] W. Ryka, A. Mali-
szewska, Słownik petrograficzny, Warszawa 1991, s. 209-210, 215-216, 389.
11 Marmor, [w:] Lexikon der Kunst. Architektur, bildende Kunst, angewandte Kunst, Industrieform-
gestaltung, Kunsttheorie, t. 3, Leipzig 1975, s. 175-176.