DOI Artikel:
Łaguna, Agnieszka: Gotycka skrzyneczka z kości słoniowej w skarbcu katedralnym na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19893#0020
4. Uwięzione panny i Gauuain na niebezpiecznym łożu -
oprawa lusterka, Paryż, ok. 1325. Bolonia, Museo Civico
(wg Koechlina, t. III)
Lancelota przechodzącego przez most mieczowy
{Pont a 1'Epee), by dostać się do miasta Gorre,
stolicy okrutnego Meleaganta, który porwał Gi-
newrę. Lancelot musiał przeprawić się przez rzekę
i miał do wyboru dwa mosty. Najszybsza, ale
trudniejsza droga wiodła przez miecz łączący brzegi
rzeki. Tą też wybrał niezłomny Lancelot, raniąc
sobie stopy i ręce79.
Pozostałe dwie sceny ilustrują dokonania Gau-
vaina, siostrzeńca króla Artura. Przygody tego
rycerza pojawiają się często w Cyklu bretońskim,
przede wszystkim w romansach Chretien de Troyes:
Yuain, Lancelot, Perceual80, a także w XIII-wiecz-
nym poemacie prozą pt. La mort d'Artu81. Dwie
sceny na skrzyneczce dotyczą epizodu, gdy to Gau-
vain podróżujący w poszukiwaniu świętego Graala
zatrzymał się na noc w zaczarowanym zamku
(Chateau merueil). Gospodarz zaproponował mu
osobliwe, wykonane z cennych materiałów łoże
ozdobione dzwonkami (Lit perilleux). Przezorny
bohater położył się spać w pełnym uzbrojeniu.
W nocy na dźwięk tajemniczych dzwonków w śpią-
cego rycerza skierowały się ostrza mieczy, a na-
stępnie w sypialni pojawił się lew, z którym Gau-
vain stoczył zwycięską walkę. Po pokonaniu tej
ostatniej przeszkody rycerz uwolnił uwięzione w za-
mku piękne panny, które ukazuje ostatnia scena82.
Zdarzenie związane z Gauvainem zilustrowane
zostało po raz pierwszy na płaskorzeźbach z kości
słoniowej w 1. połowie XIV wieku. Pojawiło się
ono także na innych wyrobach z kości słoniowej
współczesnych skrzyneczkom złożonym, np. na
oprawie lusterka (Paryż, ok. 1325, Museo Civico,
Bolonia, fig. 4). Natomiast przedstawienie z Lan-
celotem odnajdujemy już w XIII-wiecznych ma-
nuskryptach. Oba epizody (Lancelot na moście
mieczowym i Gauuain na niebezpiecznym łożu)
występują razem (jak w skrzyneczkach złożonych)
także na kapitelu w kościele Św. Piotra w Caen,
około 135083. Przykładów dostarczają również
XIV-wieczne iluminowane manuskrypty opisujące
losy Lancelota i Gauvaina (np. rkps nr 122/322,
dat. 1344, Biblioteka Narodowa w Paryżu)84.
Treści wyrażone na ściankach i wieczku skrzy-
neczki wawelskiej składają się na całość znacze-
niową, którą można by określić mianem kodeksu
miłości dworskiej80. Aby zrozumieć jakie miejsce
zajmował on w kulturze późnośredniowiecznego
dworu, posłużmy się słowami historyka Johana
Huizingi: „W żadnej innej epoce ideał kultury
świeckiej nie był tak ściśle zespolony z miłością
do kobiety, jak wtedy, od XII do XV wieku. Wszy-
stkie cnoty chrześcijańskie i społeczne, cała stru-
ktura form życiowych były podporządkowane idei
wiernej miłości"86. Dążenie do stylizowania miłości
pojawia się niemal równocześnie z rozwojem lite-
ratury romansowej, czyli od końca XII wieku,
a zarazem poprzez nią większość wzorców zacho-
wań i form przeniknęła do obyczajowości dworskiej.
Tylna ścianka, gdzie widzimy przygody Lancelota
i Gauvaina, stanowi pochwałę odwagi na jaką
powinien się zdobyć rycerz w obronie damy. Obaj
bohaterowie wykazali się heroizmem walcząc, jak
w przypadku Gauvaina, nawet z mocami tajemny-
mi. Na lewej bocznej ściance przeciwstawiono mi-
łość wiarołomną, łączącą Tristana i Izoldę, ideałowi
miłości platonicznej, której symbolem jest jedno-
rożec ujarzmiony przez dziewicę. Na prawej bocznej
ściance skrzyneczki również skontrastowano dwie
postawy. Z jednej strony Galahad, który decyduje
się na nierówną walkę i uwalnia więzione panny
Ibidem, ww. 2956-3155; J. Frappier, Lancelot, Paris 83 L oomis, Arthurian Legends.., il. 138.
1967, s. 35. 84 Zob. przyp. 53.
80 J. Ribard, Chretien de Troyes, ,ferceval. Le conte du 8d G. Duby, A propos de 1'amour que Von dit courtois [w:]
Graal", Paris 1983. Idem, Feodalite, Paris 1995, s. 1413-1420.
M. Frappier, La mort d'Artu, Paris 1936. 86 J. H uizinga, Jesień, średniowiecza., Warszawa 1992,
82 Ribard, Chretien de Troyes..., s. 137-150. s. 136.
16
oprawa lusterka, Paryż, ok. 1325. Bolonia, Museo Civico
(wg Koechlina, t. III)
Lancelota przechodzącego przez most mieczowy
{Pont a 1'Epee), by dostać się do miasta Gorre,
stolicy okrutnego Meleaganta, który porwał Gi-
newrę. Lancelot musiał przeprawić się przez rzekę
i miał do wyboru dwa mosty. Najszybsza, ale
trudniejsza droga wiodła przez miecz łączący brzegi
rzeki. Tą też wybrał niezłomny Lancelot, raniąc
sobie stopy i ręce79.
Pozostałe dwie sceny ilustrują dokonania Gau-
vaina, siostrzeńca króla Artura. Przygody tego
rycerza pojawiają się często w Cyklu bretońskim,
przede wszystkim w romansach Chretien de Troyes:
Yuain, Lancelot, Perceual80, a także w XIII-wiecz-
nym poemacie prozą pt. La mort d'Artu81. Dwie
sceny na skrzyneczce dotyczą epizodu, gdy to Gau-
vain podróżujący w poszukiwaniu świętego Graala
zatrzymał się na noc w zaczarowanym zamku
(Chateau merueil). Gospodarz zaproponował mu
osobliwe, wykonane z cennych materiałów łoże
ozdobione dzwonkami (Lit perilleux). Przezorny
bohater położył się spać w pełnym uzbrojeniu.
W nocy na dźwięk tajemniczych dzwonków w śpią-
cego rycerza skierowały się ostrza mieczy, a na-
stępnie w sypialni pojawił się lew, z którym Gau-
vain stoczył zwycięską walkę. Po pokonaniu tej
ostatniej przeszkody rycerz uwolnił uwięzione w za-
mku piękne panny, które ukazuje ostatnia scena82.
Zdarzenie związane z Gauvainem zilustrowane
zostało po raz pierwszy na płaskorzeźbach z kości
słoniowej w 1. połowie XIV wieku. Pojawiło się
ono także na innych wyrobach z kości słoniowej
współczesnych skrzyneczkom złożonym, np. na
oprawie lusterka (Paryż, ok. 1325, Museo Civico,
Bolonia, fig. 4). Natomiast przedstawienie z Lan-
celotem odnajdujemy już w XIII-wiecznych ma-
nuskryptach. Oba epizody (Lancelot na moście
mieczowym i Gauuain na niebezpiecznym łożu)
występują razem (jak w skrzyneczkach złożonych)
także na kapitelu w kościele Św. Piotra w Caen,
około 135083. Przykładów dostarczają również
XIV-wieczne iluminowane manuskrypty opisujące
losy Lancelota i Gauvaina (np. rkps nr 122/322,
dat. 1344, Biblioteka Narodowa w Paryżu)84.
Treści wyrażone na ściankach i wieczku skrzy-
neczki wawelskiej składają się na całość znacze-
niową, którą można by określić mianem kodeksu
miłości dworskiej80. Aby zrozumieć jakie miejsce
zajmował on w kulturze późnośredniowiecznego
dworu, posłużmy się słowami historyka Johana
Huizingi: „W żadnej innej epoce ideał kultury
świeckiej nie był tak ściśle zespolony z miłością
do kobiety, jak wtedy, od XII do XV wieku. Wszy-
stkie cnoty chrześcijańskie i społeczne, cała stru-
ktura form życiowych były podporządkowane idei
wiernej miłości"86. Dążenie do stylizowania miłości
pojawia się niemal równocześnie z rozwojem lite-
ratury romansowej, czyli od końca XII wieku,
a zarazem poprzez nią większość wzorców zacho-
wań i form przeniknęła do obyczajowości dworskiej.
Tylna ścianka, gdzie widzimy przygody Lancelota
i Gauvaina, stanowi pochwałę odwagi na jaką
powinien się zdobyć rycerz w obronie damy. Obaj
bohaterowie wykazali się heroizmem walcząc, jak
w przypadku Gauvaina, nawet z mocami tajemny-
mi. Na lewej bocznej ściance przeciwstawiono mi-
łość wiarołomną, łączącą Tristana i Izoldę, ideałowi
miłości platonicznej, której symbolem jest jedno-
rożec ujarzmiony przez dziewicę. Na prawej bocznej
ściance skrzyneczki również skontrastowano dwie
postawy. Z jednej strony Galahad, który decyduje
się na nierówną walkę i uwalnia więzione panny
Ibidem, ww. 2956-3155; J. Frappier, Lancelot, Paris 83 L oomis, Arthurian Legends.., il. 138.
1967, s. 35. 84 Zob. przyp. 53.
80 J. Ribard, Chretien de Troyes, ,ferceval. Le conte du 8d G. Duby, A propos de 1'amour que Von dit courtois [w:]
Graal", Paris 1983. Idem, Feodalite, Paris 1995, s. 1413-1420.
M. Frappier, La mort d'Artu, Paris 1936. 86 J. H uizinga, Jesień, średniowiecza., Warszawa 1992,
82 Ribard, Chretien de Troyes..., s. 137-150. s. 136.
16