Studia Waweliana (6/7.1997-1998)

Ten mało znany dotychczas, fragmentaryczny widok
Wawelu jest cennym (pomimo uproszczeń) źródłem iko-
nograficznym, uzupełniającym naszą wiedzę o zabudowie
wzgórza. Zwraca uwagę nieznana później forma bramnej
baszty Wielkiej, z wysoką górną kondygnacją. Interesu-
jący jest wykusz przedmurza przed dzwonnicą, dotych-
czas teoretycznie rekonstruowany. Tylko na tej rycinie
widoczny jest niewielki budynek straży (?) w między-
murzu przy bramie Dolnej, który zaczęto zaznaczać
dopiero na XVTII-wiecznych planach34.

Wśród znanych obecnie całościowych i fragmentary-
cznych portretowych wizerunków Wawelu widok z roku
1554 zajmuje drugie miejsce po panoramie Krakowa
z lat 1536/1537, na której oglądamy wzgórze od południa,

34 Pianowski, Wawel obronny..., il. 75, 80, 82, 84.

35 E. M. Firlet, Najstarsza panorama Krakowa. Widok
z roku 153611537 w Bibliotece Uniwersyteckiej w Wurzburgu,
Kraków 1998.

36 Wizerunek Krakowa w Liber cronicarum H. Sched la
(Norymberga 1493) jest pólportretowym, półfantastycznym wi-
dokiem perspektywicznym. Odtwarza prawidłowo tylko układ
przestrzenny zespołów miejskich (Kazimierza, Krakowa z Wa-

z kopca Krakusa35, natomiast nasza rycina przedstawia
Wawel od północnego zachodu36. Jest to najstarszy widok
zamku z tego kierunku.

Warto zaznaczyć, że omówiony drzeworyt jest naj-
starszym zachowanym i powstałym zapewne w Polsce
portretem z oknem (we wnętrzu komnaty z kotarą). Do
rzadkości należy w polskiej sztuce portretowej przed-
stawienie w obrębie okna tak konkretnego pejzażu archi-
tektonicznego, związanego ściśle z modelem37.

Kończąc, trudno uniknąć pokusy zadania pytania czy
widok części Wawelu z roku 1554 nie jest fragmentem
rozległej, dziś nieznanej panoramy Krakowa z połowy
XVI wieku?

Elżbieta M. Firlet

welem, Kleparza). Do szczegółowej analizy jest mało przydatny
- wygląd budowli niewiarygodny i schematyczny. Drzeworyt
zamieszczony w: Cosmographiae uniuersalis libri VI
S. Miinstera (Bazylea 1544) pokazuje Wawel fantastyczny.

37 Zob.: M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk. Renesans.
Wczesny manieryzm, Warszawa 1961, s. 31-51; M. Zlat, Typy
osobowości w polskiej sztuce XVI w. [w:] Renesans..., s. 251-291;
Petrus, o.c.

Nowe źródła do odbudowy zamku królewskiego na Wawelu po pożarze w roku 1702

Odbudowa zamku wawelskiego po wielkim pożarze
w roku 1702 jest jednym z najmniej znanych okresów
w jego nowożytnych dziejach. Przebieg prac remontowych
znamy ze sprawozdania biskupa Konstantego Felicjana
Szaniawskiego z roku 1729, opublikowanego przez Adama
Chmielą1 oraz rachunków odbudowy dachu w roku 1705,
wydanych przez Ryszarda Skowrona2. Ponadto pośrednio
o wykonanych pracach informują inwentarze wielkorzą-
dowe zamku z lat 1733, 1736 i 17393. Z tego powodu
duże znaczenie ma każda, nawet niewielka wzmianka
źródłowa o wykonywanych wówczas pracach.

Przypomnijmy najważniejsze fakty związane z poża-
rem i odbudową królewskiej rezydencji. W wyniku pożaru
zniszczeniu uległo skrzydło zachodnie (pożar nie objął
pomieszczeń nad bramą), całe północne oraz większa
część skrzydła wschodniego, aż po schody Poselskie.
W 1705 roku w celu zabezpieczenia gmachu przed dal-
szym popadaniem w ruinę odbudowano dach, najpra-
wdopodobniej pod kierunkiem Piotra Bebera, który po-
kryto gontem4. Jednak dopiero w roku 1726, po uchwale

sejmu grodzieńskiego: „na reparacyą dachu zamku kra-
kowskiego po złotych 30 000 co roku do przyszłego sejmu
naznaczmy"5, przystąpiono do odbudowy i remontu za-
mku. O przebiegu tych prac informują dwie mowy
biskupa Szaniawskiego, które Chmiel datował na rok
1729. W pierwszej z nich biskup krakowski stwierdzał:
„Reparcya zamku krakowskiego, przez Szwedów spalo-
nego, za staraniem moim i [additamentem] kosztu mego
własnego in aliąua parte ex puro zelo et amore erga
Rempublicam znacznie postępuje, tak dalece, że dach
(nowy pod dachówką) począwszy od bramy i kościoła
katedralnego aż do Kurzej stopy (inclusive) dosyć mocny
i gruntowny z stragarzami, belkami nowemi i poprawą
murów (zgorzałych częścią) zrujnowanych po wszystkich
kondygnacyach wkrótce stanie z reintegracyą zupełną
(antycypando) izby senatorskiej i poselskiej, tudzież
z wieżami blachą pobielaną pobitemi. A że asygnowane
ąuantum dosyć exiguum 60 000 złotych polskich z sejmu
grodzieńskiego już resztą goni, supplikuję W. Królewskiej
Miłości Pana mego miłościwego na kontynuacyą tejże

Wawel, 2: Materiały archiwalne do budowy zamku, wyd.
A. Chmiel, Kraków 1913 (Teka GKGZ, 5, s. 789-790). Jako
pierwszy sprawozdania biskupa Szaniawskiego opublikował
A.Grabowski, Kraków i jego okolice, Kraków 1866 (wyd. 5),
s. 339-340, który uważał, iż są to listy biskupa do króla
Augusta II.

2 R. Skowron, Rachunki reperacji zamku krakowskiego
z lat 1705 i 1741 (Studia Waw. 2: 1993, s. 41-54).

3 Inwentarze zamku z lat 1736 i 1739 wydał A. Chmiel,
zob. Wawel, 2, s. 608-709, inwentarz zamku z 1733 w AGAD:
ASK, Oddz. XLVI, rkps 50, k. 2-7v. Wcześniejsze inwentarze
z 1709 i 1725 w opisie zamku zawierają wzmianki o znisz-
czeniach wywołanych pożarem.

4 Skowron, o.c, s. 41-49.

0 Volumina Legum, 6, Petersburg 1860, s. 230.

187