DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena; Nowacki, Dariusz: Orzeł w Skarbcu Koronnym na Wawelu: ze studiów nad klejnotami doby manieryzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19893#0163
2. Orzeł znaleziony w Moguncji, 3- Ptak - fragment tzw. krzyża 4. Orzeł z korony w skarbie
1. połowa w. XIII. z diademów, 1. połowa w. XIII. ze Środy Śląskiej, ok. 1320.
Darmstadt, Hessisches Landesmuseum Kraków, Katedra na Wawelu Wrocław, Muzeum Narodowe
(wg Die Zeit der Staufer...) (fot. S. Michta) (fot. S. Michta)
paradnej broni, osobistych przedmiotach czy wize-
runkach o charakterze oficjalnym — a przeznaczenie
porównywalne z dzisiejszym identyfikatorem tożsa-
mości konkretnej osoby lub familii - w przypadku
panujących mieściła się więc w obrębie zwyczajowej
ostentacji władzy. Obfity materiał przynoszą tu ar-
chiwalia10 oraz ikonografia portretowa, zwłaszcza do-
mu Habsburgów11. Zachował się Orzeł Świętego Ce-
sarstwa Rzymskiego z herbem Austrii (Monachium,
Schatzkammer der Residenz) wyobrażony na akwa-
reli Hansa Mielicha (1550-1555, Monachium, Baye-
risches Nationalmuseum)12, dwugłowy Orzeł z figur-
ką Niepokalanej, w roku 1595 darowany klasztorowi
w Caceres przez króla Filipa II (Jeremy Harris Col-
lection)13, a ponadto kilka egzemplarzy Orderu Wier-
ności Cesarzowi - m. in. z roku 1611 w Kunstgewer-
bemuseum w Berlinie i w Muzeum Narodowym
w Szczecinie14. Wotum w kształcie dwugłowego Orła
znamy także z diamentowej sukienki obrazu jasno-
górskiego15. Z polskim godłem państwowym wiąże
się okazałe noszenie w Luwrze16, a także to, które
widnieje na dwóch portretach Konstancji Austriaczki,
żony Zygmunta III, w Pinakotece Monachijskiej (fig.
5)17. Ten ostatni klejnot, łączący cechy heraldyczne
i emblematyczne, przedstawia jednak Orła na kuli,
który przysługuje wyłącznie rodzinie cesarskiej i jako
F. J. Sanchez Canton, Inwentarios reales: Bienes
muebles que pertenecieron a Felipe II, Madrid 1956-1959, passim
(Archivo documental espanol, Real Academia de la Historia,
10-11); P. E. Muller, Jewels in Spain 1500-1800, New York
1972, s. 75.
11 G. Heinz, K. Schiitz, Portratgalerie zur Geschichłe
Osterreichs von 1400 bis 1800, Wien 1976 (Fiihrer durch das
Kunsthistorische Museum, 22); A. Petrus, O wazowskim klej-
nocie w kształcie Orła Białego [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce.
Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Kraków, gru-
dzień 1993, Warszawa 1994, s. 201-203.
12 Y. Hackenbroch, Renaissance Jewellery, Mtinchen 1979,
s. 140-141, il. 358-359 - jako wyrób mediolański z ok. r. 1549.
13 G. Hughes, Jewelry, London-New York 1966, s. 142.
14 Pierwszy z nich wydobyto z grobu księcia Albrechta
holsztyńskiego w Dreźnie, drugi - księcia Franciszka w Szcze-
cinie - E. Steingraber, Alter Schmuck. Die Kunst des
europaischen Schmucken, Munchen 1956, s. 134, il. 237; B. Ja-
nuszkiewicz, Klejnoty i stroje książąt Pomorza Zachodniego
XVI-XVII wieku w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie,
Warszawa 1995, s. 54-56, poz. 8.
lj 7,5 x 5,3 cm - E. Smulikowska, Z. Rozanow, Ozdoby
obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej jako zespół zabytkowy
(Rocz. HS, 10: 1974, s. 194, 206, 209, il. 25); J. S. Pasierb,
J. Samek, Skarby Jasnej Góry, Warszawa [b.d] (wyd. 4),
s. 218, il. 140.
16 Wys. 8,2 cm; nr inw. 400 - B. Morel, The French
Crown Jewels. The Objects of the Coronations of the Kings
and Queens of France followed by a History of the French
Crown Jewels from Franęois up to the Present Time, Antwerp
1988, s. 230; Petrus, o.c, s. 199-204.
17 Obydwa w Bayerische Staatsgemaldesammlungen - obraz
z około r. 1605, nr inw. 7009/7277 oraz tzw. portret koronacyjny,
kopia z około r. 1642 wizerunku z kręgu P. Soutmana z około
r. 1625, nr inw. 985. Zob. J. Ruszczycówna, Portrety Zyg-
munta III i jego rodziny (Rocz. MNW, 13/1: 1969, s. 210-211,
213); J. Lileyko, Portrety tzw. koronacyjne Zygmunta III
i Konstancji jako wyraz polityki dynastycznej Wazów [w:] Por-
tret. Funkcja-Forma-Symbol. Materiały sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Toruń 1986, Warszawa 1990, s. 387; Pe-
trus, o.c, s. 193-195.
159
1. połowa w. XIII. z diademów, 1. połowa w. XIII. ze Środy Śląskiej, ok. 1320.
Darmstadt, Hessisches Landesmuseum Kraków, Katedra na Wawelu Wrocław, Muzeum Narodowe
(wg Die Zeit der Staufer...) (fot. S. Michta) (fot. S. Michta)
paradnej broni, osobistych przedmiotach czy wize-
runkach o charakterze oficjalnym — a przeznaczenie
porównywalne z dzisiejszym identyfikatorem tożsa-
mości konkretnej osoby lub familii - w przypadku
panujących mieściła się więc w obrębie zwyczajowej
ostentacji władzy. Obfity materiał przynoszą tu ar-
chiwalia10 oraz ikonografia portretowa, zwłaszcza do-
mu Habsburgów11. Zachował się Orzeł Świętego Ce-
sarstwa Rzymskiego z herbem Austrii (Monachium,
Schatzkammer der Residenz) wyobrażony na akwa-
reli Hansa Mielicha (1550-1555, Monachium, Baye-
risches Nationalmuseum)12, dwugłowy Orzeł z figur-
ką Niepokalanej, w roku 1595 darowany klasztorowi
w Caceres przez króla Filipa II (Jeremy Harris Col-
lection)13, a ponadto kilka egzemplarzy Orderu Wier-
ności Cesarzowi - m. in. z roku 1611 w Kunstgewer-
bemuseum w Berlinie i w Muzeum Narodowym
w Szczecinie14. Wotum w kształcie dwugłowego Orła
znamy także z diamentowej sukienki obrazu jasno-
górskiego15. Z polskim godłem państwowym wiąże
się okazałe noszenie w Luwrze16, a także to, które
widnieje na dwóch portretach Konstancji Austriaczki,
żony Zygmunta III, w Pinakotece Monachijskiej (fig.
5)17. Ten ostatni klejnot, łączący cechy heraldyczne
i emblematyczne, przedstawia jednak Orła na kuli,
który przysługuje wyłącznie rodzinie cesarskiej i jako
F. J. Sanchez Canton, Inwentarios reales: Bienes
muebles que pertenecieron a Felipe II, Madrid 1956-1959, passim
(Archivo documental espanol, Real Academia de la Historia,
10-11); P. E. Muller, Jewels in Spain 1500-1800, New York
1972, s. 75.
11 G. Heinz, K. Schiitz, Portratgalerie zur Geschichłe
Osterreichs von 1400 bis 1800, Wien 1976 (Fiihrer durch das
Kunsthistorische Museum, 22); A. Petrus, O wazowskim klej-
nocie w kształcie Orła Białego [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce.
Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Kraków, gru-
dzień 1993, Warszawa 1994, s. 201-203.
12 Y. Hackenbroch, Renaissance Jewellery, Mtinchen 1979,
s. 140-141, il. 358-359 - jako wyrób mediolański z ok. r. 1549.
13 G. Hughes, Jewelry, London-New York 1966, s. 142.
14 Pierwszy z nich wydobyto z grobu księcia Albrechta
holsztyńskiego w Dreźnie, drugi - księcia Franciszka w Szcze-
cinie - E. Steingraber, Alter Schmuck. Die Kunst des
europaischen Schmucken, Munchen 1956, s. 134, il. 237; B. Ja-
nuszkiewicz, Klejnoty i stroje książąt Pomorza Zachodniego
XVI-XVII wieku w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie,
Warszawa 1995, s. 54-56, poz. 8.
lj 7,5 x 5,3 cm - E. Smulikowska, Z. Rozanow, Ozdoby
obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej jako zespół zabytkowy
(Rocz. HS, 10: 1974, s. 194, 206, 209, il. 25); J. S. Pasierb,
J. Samek, Skarby Jasnej Góry, Warszawa [b.d] (wyd. 4),
s. 218, il. 140.
16 Wys. 8,2 cm; nr inw. 400 - B. Morel, The French
Crown Jewels. The Objects of the Coronations of the Kings
and Queens of France followed by a History of the French
Crown Jewels from Franęois up to the Present Time, Antwerp
1988, s. 230; Petrus, o.c, s. 199-204.
17 Obydwa w Bayerische Staatsgemaldesammlungen - obraz
z około r. 1605, nr inw. 7009/7277 oraz tzw. portret koronacyjny,
kopia z około r. 1642 wizerunku z kręgu P. Soutmana z około
r. 1625, nr inw. 985. Zob. J. Ruszczycówna, Portrety Zyg-
munta III i jego rodziny (Rocz. MNW, 13/1: 1969, s. 210-211,
213); J. Lileyko, Portrety tzw. koronacyjne Zygmunta III
i Konstancji jako wyraz polityki dynastycznej Wazów [w:] Por-
tret. Funkcja-Forma-Symbol. Materiały sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Toruń 1986, Warszawa 1990, s. 387; Pe-
trus, o.c, s. 193-195.
159