DOI Artikel:
Nowacki, Dariusz; Piwocka, Magdalena: Orzeł w Skarbcu Koronnym na Wawelu: ze studiów nad klejnotami doby manieryzmu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19893#0173
Te same prawidłowości obowiązują w kompozycji
znanych klejnotów z Feniksem (fig. 26)69, bocianem70
i sową71 oraz ptakami trudnymi do jednoznacznej
identyfikacji72.
Odmienne kreacje inspirowane kształtem wielkich
barokowych pereł powstały w przypadku klejnotów
z kogutami73, łabędziami74 czy nawet ptakiem dodo75.
Wszystkie one są generalnie ujęte z profilu. Podobna
sytuacja - boczny widok ptaka o bogatej sylwecie -
wykorzystany bywa w klejnotach z początku XVII
wieku, takich jak ogniwa łańcucha wiązane z war-
sztatem Andreasa Osenbrucka w Pradze i datowane
1612-1622, ukazujące łabędzia, strusia, koguta, pa-
pugę, bociana, indyka i pawia — wtórnie nałożone
na glorię monstrancji Dlouhoveskiego w skarbcu ka-
tedry Św. Wita (Metropolitni Kapitule u Sv. Vita)76.
Bliskie warsztatowo wydają się skromniejsze figurki
papugi, łabędzia, indyka i koguta, aplikowane na
tzw. czarze Esterhazy, uważanej za dar Jana Kazi-
mierza Wazy dla Pawła Esterhazyego (Iparmuveszeti,
Muzeum w Budapeszcie)77.
Powodzenie zawieszeń o ptasiej tematyce wyzwo-
liło niewyczerpaną inwencję złotników, owocując po-
mysłami w typie noszeń z czaplą, żurawiem, pawiem,
kurą gwinejską78 i innymi, które już nie należą do
naszych rozważań. Wykluczamy z nich także znaki
bractw strzeleckich w formie kurków79 oraz klejnoty
orderowe (w rodzaju Orderu Świętego Ducha).
26. Zawieszenie z Feniksem, Niemcy (?), około 1600.
Kolonia, Museum fur Angewandte Kunst
(fot. Rheinisches Bildarchiv)
6,7 x 3,2 cm; Kolonia, Museum fur Angewandte Kunst,
nr inw. G 1004 Cl - A.B. Chadour, R. Joppien, Schmuck.
t. 1: Hals-, Ohr-, Arm- und Gewandschmuck [Kunstgewerbemu-
seum der Stadt Koln], Koln 1985, s. 222-223, poz. 112, tabl.
X - jako Niemcy (?), ok. 1600. Luton Hoo, Sir Harold Wernher
Collection - Newman, o.c, s. 238 - jako Niemcy pd., ok.
1610.
70 Przypisywany Corvinianusowi Saurowi, 1600-1610, zbiory
prywatne - Hackenbroch, o.c, s. 212, 214, il. 585, tabl.
XXIII - jako Pelikan z żabami.
71 Wys. 11 cm; Baltimore, Walters Art Gallery, nr inw.
44.481 - Muller, o.c, s. 97, il. 156; Jewelry. Ancient to
Modern..., s. 188, 190-191, poz. 522 (opr. D. Scarisbrick)
- jako Hiszpania, początek w. XVII.
72 10,5 x 4,8 cm - Sammlung A. Rutschi..., s. 52, poz.
347, tabl. 20 - jako Pelikan, pd. Włochy, w. XVII.
73 Rysunek Jacobusa Moresa - Hackenbroch, o.c,
s. 218, il. 596 A; rysunek zawieszenia z kogutem w Llibres
de Passanties, Francesch Vilar, 1620, Barcelona, Instituto
Municipal de Historia de la Ciudad - Muller, o.c, s. 97,
il. 155; Nowy Jork, The Antiąue Porcelain Company -
Hackenbroch, o.c, s. 219, il. 598 - jako Niderlandy, ok.
1600; Amsterdam, Rijksmuseum, nr inw. N. M. 7459; 7,5 x
4,5 cm - ibidem, s. 218-219, il. 599; Princely..., s. 128; Een
Eeuw..., s. 152-153, poz. 56 - jako Niemcy pn. (?), ok.
1600-1610; Florencja, Museo degli Argenti, 7 x 5,4 cm; Inv.
Gemmę 1921, n. 2498 - Hackenbroch, Sframeli, o.c,
s. 82-84, poz. 13 - jako Flandria, ok. 1570-1580; Barcelona,
skarbiec katedralny - Muller, o.c, tabl. IX - jako Hiszpania,
ok. 1620.
St. Petersburg, Ermitaż - Łopato, o.c, s. nlb. - jako
Niemcy, w. XVI.
75 Thirty Renaissance Jewels and Works of Art from the
Collection ofthe Late Arturo Lopez-Willshaw, Sotheby's, London,
10 VI 1974, poz. 23; Hackenbroch, o.c, s. 247-248, 369,
il. 668 - jako Niderlandy.
76 Łańcuch, zakończony okazałym zawieszeniem w formie
pary alegorycznych postaci, składa się z 17 ogniw. Monstrancja,
nr inw. K 66 - Prag um 1600. Kunst und Kultur am Hofe Kaiser
Rudolfs II, t. I, Freren 1988, s. 443, 467-468, poz. 337, tabl. 67
[opr. R. Distelbergerj; E. Fucikova, B. Bukovinska, I.
Muchka, Umeni na duore Rudolfa II, Praha 1991, s. 148-151,
176, il. 118; Rudolf II..., s. 484, poz. II. 57 (opr. V. Vokacova).
77 Nr inw. Ltsz. E.64.2 - Pulsky, Radisics, Molinier,
o.c., s. 37-38; Periods en European Decoratiue Arts. Renaissance
and Mannerism. An Exhibition from the Collection of the
Budapest Museum of Applied Arts, Budapest 1988, s. 123, poz.
317, il. na s. 103 (opr. A. Szilagyi) - jako Praga (?), początek
w. XVII; A. Prekopa, European Enamelling from the Middle
Ages to the Art Nouveau. Selected Pieces from the Museum of
Applied Arts, Budapest 1991, s. 25, poz. 21, il. na okładce -
jako Praga (?), 1. pol. w. XVII.
78 Por. np. Hackenbroch, o.c, s. 246, il. 663-666.
Inspiracją w tym zakresie były powstające kompendia ornitolo-
giczne w rodzaju Pierre Bellona, Uhistoire de la naturę des
Oyseaux auec leurs descriptions et naifs portraicts retirez du
naturel, Paris 1555.
79 Por. np. J. Biel z, L'art des orfeures saxons de Tran-
syluanie, Bucarest 1957, il. 19; Steingraber, o.c, s. 132, il.
235; Chadour, Joppien, o.c, s. 122, poz. 5.
169
znanych klejnotów z Feniksem (fig. 26)69, bocianem70
i sową71 oraz ptakami trudnymi do jednoznacznej
identyfikacji72.
Odmienne kreacje inspirowane kształtem wielkich
barokowych pereł powstały w przypadku klejnotów
z kogutami73, łabędziami74 czy nawet ptakiem dodo75.
Wszystkie one są generalnie ujęte z profilu. Podobna
sytuacja - boczny widok ptaka o bogatej sylwecie -
wykorzystany bywa w klejnotach z początku XVII
wieku, takich jak ogniwa łańcucha wiązane z war-
sztatem Andreasa Osenbrucka w Pradze i datowane
1612-1622, ukazujące łabędzia, strusia, koguta, pa-
pugę, bociana, indyka i pawia — wtórnie nałożone
na glorię monstrancji Dlouhoveskiego w skarbcu ka-
tedry Św. Wita (Metropolitni Kapitule u Sv. Vita)76.
Bliskie warsztatowo wydają się skromniejsze figurki
papugi, łabędzia, indyka i koguta, aplikowane na
tzw. czarze Esterhazy, uważanej za dar Jana Kazi-
mierza Wazy dla Pawła Esterhazyego (Iparmuveszeti,
Muzeum w Budapeszcie)77.
Powodzenie zawieszeń o ptasiej tematyce wyzwo-
liło niewyczerpaną inwencję złotników, owocując po-
mysłami w typie noszeń z czaplą, żurawiem, pawiem,
kurą gwinejską78 i innymi, które już nie należą do
naszych rozważań. Wykluczamy z nich także znaki
bractw strzeleckich w formie kurków79 oraz klejnoty
orderowe (w rodzaju Orderu Świętego Ducha).
26. Zawieszenie z Feniksem, Niemcy (?), około 1600.
Kolonia, Museum fur Angewandte Kunst
(fot. Rheinisches Bildarchiv)
6,7 x 3,2 cm; Kolonia, Museum fur Angewandte Kunst,
nr inw. G 1004 Cl - A.B. Chadour, R. Joppien, Schmuck.
t. 1: Hals-, Ohr-, Arm- und Gewandschmuck [Kunstgewerbemu-
seum der Stadt Koln], Koln 1985, s. 222-223, poz. 112, tabl.
X - jako Niemcy (?), ok. 1600. Luton Hoo, Sir Harold Wernher
Collection - Newman, o.c, s. 238 - jako Niemcy pd., ok.
1610.
70 Przypisywany Corvinianusowi Saurowi, 1600-1610, zbiory
prywatne - Hackenbroch, o.c, s. 212, 214, il. 585, tabl.
XXIII - jako Pelikan z żabami.
71 Wys. 11 cm; Baltimore, Walters Art Gallery, nr inw.
44.481 - Muller, o.c, s. 97, il. 156; Jewelry. Ancient to
Modern..., s. 188, 190-191, poz. 522 (opr. D. Scarisbrick)
- jako Hiszpania, początek w. XVII.
72 10,5 x 4,8 cm - Sammlung A. Rutschi..., s. 52, poz.
347, tabl. 20 - jako Pelikan, pd. Włochy, w. XVII.
73 Rysunek Jacobusa Moresa - Hackenbroch, o.c,
s. 218, il. 596 A; rysunek zawieszenia z kogutem w Llibres
de Passanties, Francesch Vilar, 1620, Barcelona, Instituto
Municipal de Historia de la Ciudad - Muller, o.c, s. 97,
il. 155; Nowy Jork, The Antiąue Porcelain Company -
Hackenbroch, o.c, s. 219, il. 598 - jako Niderlandy, ok.
1600; Amsterdam, Rijksmuseum, nr inw. N. M. 7459; 7,5 x
4,5 cm - ibidem, s. 218-219, il. 599; Princely..., s. 128; Een
Eeuw..., s. 152-153, poz. 56 - jako Niemcy pn. (?), ok.
1600-1610; Florencja, Museo degli Argenti, 7 x 5,4 cm; Inv.
Gemmę 1921, n. 2498 - Hackenbroch, Sframeli, o.c,
s. 82-84, poz. 13 - jako Flandria, ok. 1570-1580; Barcelona,
skarbiec katedralny - Muller, o.c, tabl. IX - jako Hiszpania,
ok. 1620.
St. Petersburg, Ermitaż - Łopato, o.c, s. nlb. - jako
Niemcy, w. XVI.
75 Thirty Renaissance Jewels and Works of Art from the
Collection ofthe Late Arturo Lopez-Willshaw, Sotheby's, London,
10 VI 1974, poz. 23; Hackenbroch, o.c, s. 247-248, 369,
il. 668 - jako Niderlandy.
76 Łańcuch, zakończony okazałym zawieszeniem w formie
pary alegorycznych postaci, składa się z 17 ogniw. Monstrancja,
nr inw. K 66 - Prag um 1600. Kunst und Kultur am Hofe Kaiser
Rudolfs II, t. I, Freren 1988, s. 443, 467-468, poz. 337, tabl. 67
[opr. R. Distelbergerj; E. Fucikova, B. Bukovinska, I.
Muchka, Umeni na duore Rudolfa II, Praha 1991, s. 148-151,
176, il. 118; Rudolf II..., s. 484, poz. II. 57 (opr. V. Vokacova).
77 Nr inw. Ltsz. E.64.2 - Pulsky, Radisics, Molinier,
o.c., s. 37-38; Periods en European Decoratiue Arts. Renaissance
and Mannerism. An Exhibition from the Collection of the
Budapest Museum of Applied Arts, Budapest 1988, s. 123, poz.
317, il. na s. 103 (opr. A. Szilagyi) - jako Praga (?), początek
w. XVII; A. Prekopa, European Enamelling from the Middle
Ages to the Art Nouveau. Selected Pieces from the Museum of
Applied Arts, Budapest 1991, s. 25, poz. 21, il. na okładce -
jako Praga (?), 1. pol. w. XVII.
78 Por. np. Hackenbroch, o.c, s. 246, il. 663-666.
Inspiracją w tym zakresie były powstające kompendia ornitolo-
giczne w rodzaju Pierre Bellona, Uhistoire de la naturę des
Oyseaux auec leurs descriptions et naifs portraicts retirez du
naturel, Paris 1555.
79 Por. np. J. Biel z, L'art des orfeures saxons de Tran-
syluanie, Bucarest 1957, il. 19; Steingraber, o.c, s. 132, il.
235; Chadour, Joppien, o.c, s. 122, poz. 5.
169