Studia Waweliana (6/7.1997-1998)

1. Portret Zygmunta I Starego z widokiem Wawelu
w oknie, 1554 (wg Gwagnina, 1578).
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (fot. M. Wesołowska)

na podstawie późniejszych źródeł ikonograficznych, z rze-
czywistą zabudową wawelskiego wzgórza2.

Opis drzeworytu rozpoczynam od pierwszoplanowej
półpostaci króla, następnie scharakteryzowane zostaną
fryzy herbowe (górny i dolny), a potem - nas najbardziej
interesujący widok Wawelu w oknie.

Zygmunt I Stary (1467-1548) w ujęciu frontalnym
do pasa, z głową lekko skierowaną w prawo, ubrany
jest w obszerną, pofałdowaną szubę, z dużym wyło-
żonym futrzanym kołnierzem (fig. 1). Głowę osłania
futrzana czapka z podniesionymi ku górze nauszni-
kami, charakterystyczna dla portretów powstałych
w ostatnich latach panowania króla3. Twarz władcy
okala duża, prostokątnie uformowana broda. Zaciśnięte
usta, z opuszczonymi w dół kącikami oraz wyraźnie
zaznaczona siateczka zmarszczek na policzkach i czole
podkreślają wiek portretowanej postaci. Sędziwy mo-
narcha trzyma w lewej ręce okazałe berło, w prawej
zwinięty w rulon dokument.

Renesansowe, antykizujące berło nie odtwarza wy-
glądu prawdziwego insygnium4. Tworzą je kolejno (od
dołu): ozdobna rękojeść, groteskowa twarz, pęk liści
akantu, tralka ozdobiona guzkami (szlachetnymi kamie-
niami ?), suchy akant, żłobkowana kolumienka, na której
wspiera się główka aniołka w koronie, zwieńczona wy-
datną sterczyną. Takie kilkusegmentowe berło, łączące

2. Zabudowa wzgórza od strony północno-zachodniej
fragment fig. 1 - lustrzane odbicie

elementy roślinne i architektoniczne, spotykamy jeszcze
tylko na podobnie skomponowanym drzeworycie z pół-
postacią króla Zygmunta Augusta w wydaniu drugim
i trzecim Kroniki Bielskiego (1564).

Barczysta postać Zygmunta I zajmuje całą szerokość
drzeworytu. Jego władczą pozę, oprócz trzymanego
w ręku insygnium i dokumentu, symbolu prawodawcy,
podkreśla nacechowany godnością i powagą wyraz
twarzy. Ten reprezentacyjny wizerunek królewski jest
najstarszym znanym portretem graficznym Zygmunta I
z brodą i w futrzanej czapce. Takie przedstawienie
monarchy zapewne pojawiło się kilka lat wcześniej
w kompozycjach malarskich, które prawdopodobnie po-
służyły jako wzór do wykonania w roku 1554 grafi-
cznego obrazuJ.

Część centralna ryciny pokazuje wnętrze komnaty
z oknem, na tle której wyodrębnia się postać króla. Za
lewym ramieniem monarchy widzimy kotarę, której fa-
liste linie oddają miękki spływ materiału ku dołowi.
Poziomym i pionowym szrafowaniem pokrył artysta wnę-
trze komnaty, a ukośnym framugi okna, budując w ten
sposób perspektywiczną głębię.

Portret Zygmunta I ramują poziome heraldyczne
fryzy, ujęte po bokach mięsistymi liśćmi akantu. W gór-
nym pasie pośrodku umieszczono koronę, a z jej obu
stron renesansowe, ozdobnie profilowane tarcze herbowe.

2 Zob. J. Banach, Ikonografia Wawelu, I, Kraków 1977,
(Źródła DW, 9).

3 J. Ruszczycówna, Nieznane portrety ostatnich Jagiel-
lonów (Rocz. MNW, 20: 1976, s. 28, 31).

4 Zob. szerzej o insygniach koronacyjnych: J. Lileyko,
Regalia polskie, Warszawa 1987; Rożek o.c.

5 Ruszczycówna, o.c., s. 28, 31 i n. Wśród zachowanych
wizerunków Zygmunta I zwraca uwagę całopostaciowy portret

w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu. Obraz powstał
przed r. 1548 lub (co bardziej prawdopodobne) jest repliką
z przełomu XVI i XVII w. Porównując opisywany graficzny
portret z wyżej wymienionym malarskim przedstawieniem, wi-
dzimy wyraźne podobieństwa: twarz okolona brodą, układ rąk,
taki sam ubiór - J. T. Petrus, Kierunki malarstwa portretowego
w Polsce w wieku XVI, Seminaria Niedzickie. Związki artysty-
czne polsko-czesko-słowacko-węgierskie, Kraków 1985, s. 66.

182