DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Prokop, Krzysztof Rafał: Konsekracje biskupie w katedrze na Wawelu w okresie niewoli narodowej (1795 - 1918)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19893#0196
XV i XVI wieku (Jan Rzeszowski 1472, Fryderyk Jagiel-
lończyk 1493, ? Jan Konarski 1503) i co znamienne, stan
ten nie uległ zmianie po dziś dzień'3. (W roku 1510 sakrę
biskupią w katedrze na Wawelu otrzyma! z rąk wspo-
mnianego Jana Konarskiego nowy arcybiskup gnieźnieński
Jan Łaski4).
Pozostaje jeszcze do rozpatrzenia liczne grono sufra-
ganów (biskupów pomocniczych) wspomagających ordyna-
riuszy w ich pasterskiej posłudze. W diecezji krakowskiej
pojawili się oni w XIV stuleciu. Początkowo byli to biskupi
zazwyczaj działający wcześniej w innych diecezjach i z tej
racji posiadający już sakrę biskupią, później zaś przedsta-
wiciele rodzin zakonnych (zwłaszcza mendykanckich). Do-
piero od 2. połowy XV wieku poczęli rekrutować się oni
niemal wyłącznie spośród kleru diecezjalnego. Nie miejsce
tu, by przeprowadzać analizę „geografii" konsekracji po-
szczególnych sufraganów krakowskich w ciągu stuleci.
Wystarczy jednak spojrzeć przykładowo na sam koniec
przedrozbiorowych dziejów diecezji krakowskiej, kiedy to
liczba ich ze względu na utworzenie sufraganatów okrę-
gowych była spora, by przekonać się, jak błędne może być
- zdawałoby się zdroworozsądkowe - wiązanie faktu kon-
sekracji każdego z biskupów pomocniczych krakowskich
z katedrą wawelską. Spośród działających tu w 2. połowie
XVIII wieku sufraganów Jan Kanty Lenczowski konse-
krowany był w kościele Jezuitów w Warszawie (18 X
1767), Józef Olechowski w kolegiacie w Pułtusku (16 VII
1786), Wojciech Roszkowski zaś w kolegiacie w Sando-
mierzu (według innych w Opatowie, 26 VIII 1787), a je-
dynie Franciszek Potkański otrzymał sakrę w Krakowie
(29 IX 1754)5.
W niniejszym artykule pragniemy zająć się w szcze-
gólności tematyką konsekracji biskupich w katedrze
wawelskiej w okresie niewoli narodowej (1795-1918),
której pierwsze dziesięciolecia były okresem szczególnie
trudnym w dziejach diecezji krakowskiej6. Chcąc uchwy-
cić rozmiary opisywanego zjawiska na płaszczyźnie ilo-
ściowej, potrzeba nam prześledzić gdzie przyjmowali
sakry ordynariusze, sufragani i obdarzeni godnością
biskupią administratorzy biskupstwa krakowskiego, dzia-
łający w rozważanym przedziale czasowym, jak również
ustalić, czy nadto pasterze którychś innych diecezji nie
przyjmowali święceń biskupich w Krakowie na Wawelu.
W dobie utraty państwowości przez Polskę na stolicę
św. Stanisława w Krakowie wyniesiono sześciu biskupów
ordynariuszy. Pierwszy z nich Andrzej Rawa Gawroński
/rządził 1805-1813/, prekonizowany 24 IX 1804, otrzymał
sakrę 25 XI 1804 w archikatedrze Św. Stefana (Szczepana)
w Wiedniu z rąk tamtejszego arcybiskupa metropolity
Zygmunta Hohenwartha (1745-1825) oraz Franciszka Ma-
rii Fenziego (1738-1829), biskupa Korfu, i Edmunda Marii
Józefa Artz-Vassega (1739-1805), sufragana wiedeńskiego.
Diecezję krakowską (a w szczególności kapitułę katedralną)
reprezentował w czasie tych uroczystości kanonik Karol
Skórkowski, późniejszy biskup Krakowa, oraz studiujący
wtenczas w Wiedniu rodowity krakowianin Andrzej Alojzy
Ankwicz, przyszły metropolita Lwowa i następnie Pragi'.
Kolejny w szeregu następców św. Stanisława biskup Jan
Paweł Woronicz /rządził 1816-1828/ konsekrowany był 8 V
1816 w katedrze Sw. Jana Chrzciciela w Warszawie przez
ordynariusza wigierskiego Jana Klemensa Gołaszewskiego
(1748-1820) oraz sufraganów: kijowskiego Franciszka Re-
migiusza Zambrzyckiego (1746— po 1816) i kujawsko-po-
morskiego Feliksa Łukasza Lewińskiego (1751-1825)8.
Również w Warszawie, jakkolwiek tym razem w kościele
Sw. Krzyża, święcenia biskupie otrzymał kolejny pasterz
diecezji krakowskiej, wspomniany już Karol Sariusz Skór-
kowski /rządził 1830-1851, faktycznie tylko do 1835/, któ-
remu sakry udzielił Adam Prosper Burzyński (1755-1830),
ordynariusz sandomierski, oraz Józef Koźmian (1773-
1831), ordynariusz kujawsko-kaliski, i Mikołaj Jan Manu-
giewicz (1754—1834), ordynariusz sejneński9. Fakt odbycia
Spośród XX-wiecznych arcypasterzy Kościoła krakowskigo
Jan Puzyna, Adam Stefan Sapieha i Franciszek Macharski
otrzymali sakrę w Rzymie, Eugeniusz Baziak - administrator
apostolski archidiecezji krakowskiej, tuż przed śmiercią mianowany
jej arcypasterzem, konsekrowany był we Lwowie na tamtejszego
sufragana i jedynie Karol Wojtyła dostąpi! pełni kapłaństwa
w katedrze na Wawelu, jednakowoż i on w momencie sakry nie
by! metropolitą, lecz biskupem pomocniczym w Krakowie.
4 Rocznik Chotelskiego, MPH, t. 3, Lwów 1878, s. 215;
J. Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i
metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, t. 2, Poznań
1888, s. 595.
5 W XX stuleciu, poczynając od konsekrowanego 12 VI 1927
biskupa Stanisława Rosponda, wszyscy sufragani krakowscy
święcenia biskupie otrzymywali w katedrze wawelskiej (28 IX
1958 Karol Wojtyła, 18 IX 1960 Julian Groblicki, 15 IV 1963
Jan Pietraszko, 14 I 1970 Stanisław Smoleński i Albin Małysiak,
4 VI 1988 Jan Szkodoń i Kazimierz Nycz). Jedyny wyjątek stanowi
sakra biskupa Kazimierza Górnego (6 I 1985) w bazylice Św.
Piotra w Rzymie. W bazylice katedralnej na Wawelu konsekrowany
był również administrator apostolski archidiecezji w Lubaczowie
biskup Marian Jaworski (23 VI 1984), obecny arcybiskup
metropolita lwowski obrządku łacińskiego.
6 Zob. m. in.: S. Dobrzanowski, Restauracja diecezji
krakowskiej w latach osiemdziesiątych XIX wieku [w:] Studia
z historii Kościoła w Polsce, t. 3, Warszawa 1977, s. 1-268; B.
Kumor, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli
narodowej 1772-1918, Kraków 1980; P. Natanek, Ustrój
i organizacja diecezji krakowskiej w latach 1795-1939, Kraków
1994, mpis; B. Kumor, Odnowienie diecezji krakowskiej w XIX
wieku [w:] Kardynał Albin Dunajewski (1817-1894). Materiały
sesji naukowej zorganizowanej w 100-lecie śmierci, Kraków 1995,
s. 15-25; B. Przybyszewski, Krótki zarys dziejów diecezji
krakowskiej, t. 3: Czasy najnowsze, Kraków (w druku).
7 „Gazeta Krakowska" [dalej: GK], nr 4 z 13 I 1805, s. 37.
Zob. także: GK, nr 37 z 8 V 1805, s. 433-434 (o ingresie
A. Gawrońskiego do katedry na Wawelu 5 IV 1805); nadto
K. R. Prokop, Krakowianin Andrzej Alojzy Ankwicz, pierwszy
prymas Galicji i Lodomerii (Teki Krakowskie, 3: 1996, s. 189).
8 „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego",
nr 38 z 11 V 1816 (Drugi Dodatek), s. 866; GK, nr 40 z 19
V 1816, s. 489-490. Również: Hierarchia catholica medii et
recentioris aeui [dalej: HCJ, 7 (1800-1846), oprać. R. Ritzler
i P. S ef rin, Patavii 1968, s. 166; M. Budzi arek, Nieprzeciętni.
Rzecz o arcybiskupach warszawskich, Częstochowa 1993, s. 54
(o krakowskim ingresie J. P. Woronicza zob. GK, nr 49 z 19
VI 1816, s. 600-601).
9 „Gazeta Warszawska", nr 25 z 26 I 1830, s. 215-216;
GK, nr 9 z 31 I 1830 (Dodatek), s. 105-106; HC, 7, s. 166.
Por. J. Glemp, Sakra biskupia wydarzeniem o wymiarze
nadprzyrodzonym i społecznym (Wiadomości Archidiecezjalne
Warszawskie, 76: 1986, nr 1-2, s. 7), który stwierdza, iż
„w czasach zaborów - o ile wiadomo - przez równe 100 lat
nie odbyła się ani jedna konsekracja w Warszawie".
192
lończyk 1493, ? Jan Konarski 1503) i co znamienne, stan
ten nie uległ zmianie po dziś dzień'3. (W roku 1510 sakrę
biskupią w katedrze na Wawelu otrzyma! z rąk wspo-
mnianego Jana Konarskiego nowy arcybiskup gnieźnieński
Jan Łaski4).
Pozostaje jeszcze do rozpatrzenia liczne grono sufra-
ganów (biskupów pomocniczych) wspomagających ordyna-
riuszy w ich pasterskiej posłudze. W diecezji krakowskiej
pojawili się oni w XIV stuleciu. Początkowo byli to biskupi
zazwyczaj działający wcześniej w innych diecezjach i z tej
racji posiadający już sakrę biskupią, później zaś przedsta-
wiciele rodzin zakonnych (zwłaszcza mendykanckich). Do-
piero od 2. połowy XV wieku poczęli rekrutować się oni
niemal wyłącznie spośród kleru diecezjalnego. Nie miejsce
tu, by przeprowadzać analizę „geografii" konsekracji po-
szczególnych sufraganów krakowskich w ciągu stuleci.
Wystarczy jednak spojrzeć przykładowo na sam koniec
przedrozbiorowych dziejów diecezji krakowskiej, kiedy to
liczba ich ze względu na utworzenie sufraganatów okrę-
gowych była spora, by przekonać się, jak błędne może być
- zdawałoby się zdroworozsądkowe - wiązanie faktu kon-
sekracji każdego z biskupów pomocniczych krakowskich
z katedrą wawelską. Spośród działających tu w 2. połowie
XVIII wieku sufraganów Jan Kanty Lenczowski konse-
krowany był w kościele Jezuitów w Warszawie (18 X
1767), Józef Olechowski w kolegiacie w Pułtusku (16 VII
1786), Wojciech Roszkowski zaś w kolegiacie w Sando-
mierzu (według innych w Opatowie, 26 VIII 1787), a je-
dynie Franciszek Potkański otrzymał sakrę w Krakowie
(29 IX 1754)5.
W niniejszym artykule pragniemy zająć się w szcze-
gólności tematyką konsekracji biskupich w katedrze
wawelskiej w okresie niewoli narodowej (1795-1918),
której pierwsze dziesięciolecia były okresem szczególnie
trudnym w dziejach diecezji krakowskiej6. Chcąc uchwy-
cić rozmiary opisywanego zjawiska na płaszczyźnie ilo-
ściowej, potrzeba nam prześledzić gdzie przyjmowali
sakry ordynariusze, sufragani i obdarzeni godnością
biskupią administratorzy biskupstwa krakowskiego, dzia-
łający w rozważanym przedziale czasowym, jak również
ustalić, czy nadto pasterze którychś innych diecezji nie
przyjmowali święceń biskupich w Krakowie na Wawelu.
W dobie utraty państwowości przez Polskę na stolicę
św. Stanisława w Krakowie wyniesiono sześciu biskupów
ordynariuszy. Pierwszy z nich Andrzej Rawa Gawroński
/rządził 1805-1813/, prekonizowany 24 IX 1804, otrzymał
sakrę 25 XI 1804 w archikatedrze Św. Stefana (Szczepana)
w Wiedniu z rąk tamtejszego arcybiskupa metropolity
Zygmunta Hohenwartha (1745-1825) oraz Franciszka Ma-
rii Fenziego (1738-1829), biskupa Korfu, i Edmunda Marii
Józefa Artz-Vassega (1739-1805), sufragana wiedeńskiego.
Diecezję krakowską (a w szczególności kapitułę katedralną)
reprezentował w czasie tych uroczystości kanonik Karol
Skórkowski, późniejszy biskup Krakowa, oraz studiujący
wtenczas w Wiedniu rodowity krakowianin Andrzej Alojzy
Ankwicz, przyszły metropolita Lwowa i następnie Pragi'.
Kolejny w szeregu następców św. Stanisława biskup Jan
Paweł Woronicz /rządził 1816-1828/ konsekrowany był 8 V
1816 w katedrze Sw. Jana Chrzciciela w Warszawie przez
ordynariusza wigierskiego Jana Klemensa Gołaszewskiego
(1748-1820) oraz sufraganów: kijowskiego Franciszka Re-
migiusza Zambrzyckiego (1746— po 1816) i kujawsko-po-
morskiego Feliksa Łukasza Lewińskiego (1751-1825)8.
Również w Warszawie, jakkolwiek tym razem w kościele
Sw. Krzyża, święcenia biskupie otrzymał kolejny pasterz
diecezji krakowskiej, wspomniany już Karol Sariusz Skór-
kowski /rządził 1830-1851, faktycznie tylko do 1835/, któ-
remu sakry udzielił Adam Prosper Burzyński (1755-1830),
ordynariusz sandomierski, oraz Józef Koźmian (1773-
1831), ordynariusz kujawsko-kaliski, i Mikołaj Jan Manu-
giewicz (1754—1834), ordynariusz sejneński9. Fakt odbycia
Spośród XX-wiecznych arcypasterzy Kościoła krakowskigo
Jan Puzyna, Adam Stefan Sapieha i Franciszek Macharski
otrzymali sakrę w Rzymie, Eugeniusz Baziak - administrator
apostolski archidiecezji krakowskiej, tuż przed śmiercią mianowany
jej arcypasterzem, konsekrowany był we Lwowie na tamtejszego
sufragana i jedynie Karol Wojtyła dostąpi! pełni kapłaństwa
w katedrze na Wawelu, jednakowoż i on w momencie sakry nie
by! metropolitą, lecz biskupem pomocniczym w Krakowie.
4 Rocznik Chotelskiego, MPH, t. 3, Lwów 1878, s. 215;
J. Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i
metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, t. 2, Poznań
1888, s. 595.
5 W XX stuleciu, poczynając od konsekrowanego 12 VI 1927
biskupa Stanisława Rosponda, wszyscy sufragani krakowscy
święcenia biskupie otrzymywali w katedrze wawelskiej (28 IX
1958 Karol Wojtyła, 18 IX 1960 Julian Groblicki, 15 IV 1963
Jan Pietraszko, 14 I 1970 Stanisław Smoleński i Albin Małysiak,
4 VI 1988 Jan Szkodoń i Kazimierz Nycz). Jedyny wyjątek stanowi
sakra biskupa Kazimierza Górnego (6 I 1985) w bazylice Św.
Piotra w Rzymie. W bazylice katedralnej na Wawelu konsekrowany
był również administrator apostolski archidiecezji w Lubaczowie
biskup Marian Jaworski (23 VI 1984), obecny arcybiskup
metropolita lwowski obrządku łacińskiego.
6 Zob. m. in.: S. Dobrzanowski, Restauracja diecezji
krakowskiej w latach osiemdziesiątych XIX wieku [w:] Studia
z historii Kościoła w Polsce, t. 3, Warszawa 1977, s. 1-268; B.
Kumor, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli
narodowej 1772-1918, Kraków 1980; P. Natanek, Ustrój
i organizacja diecezji krakowskiej w latach 1795-1939, Kraków
1994, mpis; B. Kumor, Odnowienie diecezji krakowskiej w XIX
wieku [w:] Kardynał Albin Dunajewski (1817-1894). Materiały
sesji naukowej zorganizowanej w 100-lecie śmierci, Kraków 1995,
s. 15-25; B. Przybyszewski, Krótki zarys dziejów diecezji
krakowskiej, t. 3: Czasy najnowsze, Kraków (w druku).
7 „Gazeta Krakowska" [dalej: GK], nr 4 z 13 I 1805, s. 37.
Zob. także: GK, nr 37 z 8 V 1805, s. 433-434 (o ingresie
A. Gawrońskiego do katedry na Wawelu 5 IV 1805); nadto
K. R. Prokop, Krakowianin Andrzej Alojzy Ankwicz, pierwszy
prymas Galicji i Lodomerii (Teki Krakowskie, 3: 1996, s. 189).
8 „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego",
nr 38 z 11 V 1816 (Drugi Dodatek), s. 866; GK, nr 40 z 19
V 1816, s. 489-490. Również: Hierarchia catholica medii et
recentioris aeui [dalej: HCJ, 7 (1800-1846), oprać. R. Ritzler
i P. S ef rin, Patavii 1968, s. 166; M. Budzi arek, Nieprzeciętni.
Rzecz o arcybiskupach warszawskich, Częstochowa 1993, s. 54
(o krakowskim ingresie J. P. Woronicza zob. GK, nr 49 z 19
VI 1816, s. 600-601).
9 „Gazeta Warszawska", nr 25 z 26 I 1830, s. 215-216;
GK, nr 9 z 31 I 1830 (Dodatek), s. 105-106; HC, 7, s. 166.
Por. J. Glemp, Sakra biskupia wydarzeniem o wymiarze
nadprzyrodzonym i społecznym (Wiadomości Archidiecezjalne
Warszawskie, 76: 1986, nr 1-2, s. 7), który stwierdza, iż
„w czasach zaborów - o ile wiadomo - przez równe 100 lat
nie odbyła się ani jedna konsekracja w Warszawie".
192