DOI Artikel:
Tracz, Ks. Szymon: Wybrane problemy z ikonografii chrzrścijańskiej w wawelskiej czȩści kolekcji Lanckorońskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52663#0049
Studia Waweliana
Tom XVIII, 2017
PLISSN 1230-3275
KS. SZYMON TRACZ
Wybrane problemy z ikonografii chrześcijańskiej
w wawelskiej części kolekcji Lanckorońskich
Spośród 82 obrazów włoskich stanowiących główny
trzon kolekcji hrabiego Karola Lanckorońskiego herbu
Zadora, przekazanych przez jego córkę profesor Karolinę
Lanckorońską Zamkowi Królewskiemu na Wawelu, aż
55 odwołuje się do tematyki sakralnej, obficie czerpiąc
z narracji biblijnej i hagiograficznej oraz z motywów
dewocyjnych. Zasadnicza część z tych obiektów związana
jest z kultem liturgicznym, gdyż pierwotnie stanowiły
one integralną całość dziś już rozproszonych nastaw
ołtarzowych, pozostałe natomiast służyły prywatnej
dewocji w domowym zaciszu1. Obrazy w latach dru-
giej wojny światowej oraz po jej zakończeniu dzieliły
dramatyczne losy całej kolekcji Lanckorońskich, w tym
czasie niedostępne dla badaczy. Dopiero przekazanie ich
na Wawel w roku 1994 pozwoliło na podjęcie dalszych
badań2. Wiele z należących do interesującego nas zespołu
obrazów reprezentuje ciekawe rozwiązania ikonogra-
ficzno-treściowe, co do tej pory nie zostało dostatecznie
omówione, jak stało się to w przypadku obiektów zwią-
zanych z tematyką mitologiczno-historyczną3. Stąd też
1 Por. S. Tracz, Obrazy Sana di Piętro z kolekcji Lanckorońskich
na Wawelu jako owoc pobożności i element religijnego krajobra-
zu xv-wiecznej Sieny [w:] Sacrum w mieście - średniowiecze
1 wczesna epoka nowożytna. Wymiar religijny, kulturalny i społeczny,
red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2016, s. 131-150.
2 Szerzej dzieje kolekcji Lanckorońskich przedstawia m.in.
K. Kuczman, Dar rodziny Lanckorońskich dla Zamku Królewskiego
na Wawelu, bhs, 57,1995, nr 1-2, s. 153-157; idem, The Lanckoroński
Collection in the Wawel Royal Castle, fha su, 1, 1995, s. 135-145;
idem, Kolekcja włoskich obrazów Karola Lanckorońskiego, fha. sn,
4,1998, s. 109-134; a przede wszystkim: J. Winiewicz-Wolska, Karol
Lanckoroński i jego wiedeńskie zbiory, 1.1, Kraków 2010, s. 276, 313;
t. 2: Katalog - Malarstwo, rzeźba, miniatura, Kraków 2010 (Bibliote-
ka Wawelska, 1.12) - tam też zebrano bogatą literaturę przedmiotu
(s. 420-455). Zob. też: Rembrandt i inni. Królewska kolekcja obrazów
Stanisława Augusta, t. 2: Obrazy z daru Karoliny Lanckorońskiej dla
celem niniejszego opracowania jest przedstawienie kilku
intrygujących zagadnień z zakresu ikonografii chrześci-
jańskiej. Najpierw podjęta zostanie próba omówienia
wyjątkowego programu ikonograficznego oraz kryją-
cych się za nim treści ideowych bizantyńskiej gemmy
przekazanej na Wawel przez Karolinę Lanckorońską
w roku 2000. W dalszej części rozważań uwaga zostanie
skupiona na kilku oryginalnych, a zarazem rzadkich
elementach ikonograficznych wzbogacających strukturę
formalno-znaczeniową konkretnych obiektów.
Wykonana jako intaglio z sardonyksu (lico 8,5 na 5 cm;
podstawa 9,8 na 6,7 cm; wys. 1,5 cm) bizantyńska Gemma
Lanckorońskiego (nr inw. 8492, il. 1)4, datowana na poło-
wę v/vi-vi/vii wieku, w starszej literaturze określana jest
często jako Gemma z Kunsthistorisches Museum5. Na jej
licu przedstawiono symetrycznie usytuowany wysoki
krzyż z mocno rozszerzającymi się ramionami, ponad
którym widoczne jest popiersie Chrystusa, ukazujące go
jako dojrzałego mężczyznę z brodą w nimbie krzyżowym.
Po bokach krzyża przedstawiono całopostaciowe wize-
Zamku Królewskiego w Warszawie. Wystawa 19 lipca -16 października
2011 r. Pałac na Wyspie - Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie,
Warszawa 2011.
3 Zob. m.in.: J. Miziołek, Mity, legendy, exempla. Włoskie malar-
stwo świeckie epoki Renesansu ze zbiorów Karola Lanckorońskiego,
Warszawa 2003.
4 Literaturę na temat Gemmy Lanckorońskiego zebrał w swoim
katalogu J. Spier, Late Antique and Early Christian Gems, Wiesbaden
2007, nr kat. 575, s. 96, pomijając jednak literaturę w języku polskim,
z której warto przywołać: K. Kuczman, J. Miziołek, Perły w koronie:
arcydzieło Dossa Dossiego ipóźnoantycznagemma z kolekcji Lanckoroń-
skich w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu, bhs, 62,2000, nr 1-2,
s. 246-247; M. Myśliński, Wczesnobizantyńska gemma w zbiorach
Zamku Królewskiego na Wawelu, sw, 11/12, 2002/2003, s. 251-253.
5 Gemma w literaturze sprzed 2000 r., określana jako własność
Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, nosi nr inw. as ix 2607.
49
Tom XVIII, 2017
PLISSN 1230-3275
KS. SZYMON TRACZ
Wybrane problemy z ikonografii chrześcijańskiej
w wawelskiej części kolekcji Lanckorońskich
Spośród 82 obrazów włoskich stanowiących główny
trzon kolekcji hrabiego Karola Lanckorońskiego herbu
Zadora, przekazanych przez jego córkę profesor Karolinę
Lanckorońską Zamkowi Królewskiemu na Wawelu, aż
55 odwołuje się do tematyki sakralnej, obficie czerpiąc
z narracji biblijnej i hagiograficznej oraz z motywów
dewocyjnych. Zasadnicza część z tych obiektów związana
jest z kultem liturgicznym, gdyż pierwotnie stanowiły
one integralną całość dziś już rozproszonych nastaw
ołtarzowych, pozostałe natomiast służyły prywatnej
dewocji w domowym zaciszu1. Obrazy w latach dru-
giej wojny światowej oraz po jej zakończeniu dzieliły
dramatyczne losy całej kolekcji Lanckorońskich, w tym
czasie niedostępne dla badaczy. Dopiero przekazanie ich
na Wawel w roku 1994 pozwoliło na podjęcie dalszych
badań2. Wiele z należących do interesującego nas zespołu
obrazów reprezentuje ciekawe rozwiązania ikonogra-
ficzno-treściowe, co do tej pory nie zostało dostatecznie
omówione, jak stało się to w przypadku obiektów zwią-
zanych z tematyką mitologiczno-historyczną3. Stąd też
1 Por. S. Tracz, Obrazy Sana di Piętro z kolekcji Lanckorońskich
na Wawelu jako owoc pobożności i element religijnego krajobra-
zu xv-wiecznej Sieny [w:] Sacrum w mieście - średniowiecze
1 wczesna epoka nowożytna. Wymiar religijny, kulturalny i społeczny,
red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2016, s. 131-150.
2 Szerzej dzieje kolekcji Lanckorońskich przedstawia m.in.
K. Kuczman, Dar rodziny Lanckorońskich dla Zamku Królewskiego
na Wawelu, bhs, 57,1995, nr 1-2, s. 153-157; idem, The Lanckoroński
Collection in the Wawel Royal Castle, fha su, 1, 1995, s. 135-145;
idem, Kolekcja włoskich obrazów Karola Lanckorońskiego, fha. sn,
4,1998, s. 109-134; a przede wszystkim: J. Winiewicz-Wolska, Karol
Lanckoroński i jego wiedeńskie zbiory, 1.1, Kraków 2010, s. 276, 313;
t. 2: Katalog - Malarstwo, rzeźba, miniatura, Kraków 2010 (Bibliote-
ka Wawelska, 1.12) - tam też zebrano bogatą literaturę przedmiotu
(s. 420-455). Zob. też: Rembrandt i inni. Królewska kolekcja obrazów
Stanisława Augusta, t. 2: Obrazy z daru Karoliny Lanckorońskiej dla
celem niniejszego opracowania jest przedstawienie kilku
intrygujących zagadnień z zakresu ikonografii chrześci-
jańskiej. Najpierw podjęta zostanie próba omówienia
wyjątkowego programu ikonograficznego oraz kryją-
cych się za nim treści ideowych bizantyńskiej gemmy
przekazanej na Wawel przez Karolinę Lanckorońską
w roku 2000. W dalszej części rozważań uwaga zostanie
skupiona na kilku oryginalnych, a zarazem rzadkich
elementach ikonograficznych wzbogacających strukturę
formalno-znaczeniową konkretnych obiektów.
Wykonana jako intaglio z sardonyksu (lico 8,5 na 5 cm;
podstawa 9,8 na 6,7 cm; wys. 1,5 cm) bizantyńska Gemma
Lanckorońskiego (nr inw. 8492, il. 1)4, datowana na poło-
wę v/vi-vi/vii wieku, w starszej literaturze określana jest
często jako Gemma z Kunsthistorisches Museum5. Na jej
licu przedstawiono symetrycznie usytuowany wysoki
krzyż z mocno rozszerzającymi się ramionami, ponad
którym widoczne jest popiersie Chrystusa, ukazujące go
jako dojrzałego mężczyznę z brodą w nimbie krzyżowym.
Po bokach krzyża przedstawiono całopostaciowe wize-
Zamku Królewskiego w Warszawie. Wystawa 19 lipca -16 października
2011 r. Pałac na Wyspie - Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie,
Warszawa 2011.
3 Zob. m.in.: J. Miziołek, Mity, legendy, exempla. Włoskie malar-
stwo świeckie epoki Renesansu ze zbiorów Karola Lanckorońskiego,
Warszawa 2003.
4 Literaturę na temat Gemmy Lanckorońskiego zebrał w swoim
katalogu J. Spier, Late Antique and Early Christian Gems, Wiesbaden
2007, nr kat. 575, s. 96, pomijając jednak literaturę w języku polskim,
z której warto przywołać: K. Kuczman, J. Miziołek, Perły w koronie:
arcydzieło Dossa Dossiego ipóźnoantycznagemma z kolekcji Lanckoroń-
skich w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu, bhs, 62,2000, nr 1-2,
s. 246-247; M. Myśliński, Wczesnobizantyńska gemma w zbiorach
Zamku Królewskiego na Wawelu, sw, 11/12, 2002/2003, s. 251-253.
5 Gemma w literaturze sprzed 2000 r., określana jako własność
Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, nosi nr inw. as ix 2607.
49