Rocznik Historii Sztuki (9.1973)

ANKIETA O FORMISTACH POLSKICH

(opracowanie i wnioski)

Część pierwsza: Analiza opisowa

I. WNIOSKI I ZADANIA ANKIETY

W listopadzie 1968 r. w Galerii Współczesnej Klnbu MPiK „Ruch" w Warszawie otwarta była
wystawa, którą jej autorzy Janusz i Maria Boguccy nazwali „Przypomnieniem formistów polskich".
Złożyły się na nią eksponaty wypożyczone przez Muzea Narodowe w Warszawie i Krakowie oraz przez
osoby prywatne, pośród których czołową rolę odegrał Jan Hrynkowski, jedyny jeszcze żyjący w kraju
uczestnik owej awangardowej fali sprzed lat pięćdziesięciu. Oprócz 86 dzieł (malarskich i graficznych) wy-
stawa objęła katalogi oraz książki i czasopisma. Selekcja eksponatów była utrudniona, gdyż Muzea niechętnie
je użyczyły, a ponadto sale wystawowe mają ograniczoną pojemność. Do kwestii reprezentatywności
wystawy trzeba będzie powrócić, gdyż moment ów zaważył na niektórych opiniach krytycznych.

Ankieta była przeznaczona dla określonych dwu środowisk: artystów plastyków oraz historyków
sztuki w Warszawie. Wybór tych właśnie osób został zdeterminowany dwiema przyczynami. Po pierw-
sze, ankietą przeprowadzoną przed pięćdziesięciu laty przez lwowską „Gazetę Wieczorną" pośród naj-
wybitniejszych znawców sztuki, oraz w 1938 r. przez „Głos Plastyków", który zwrócił się do artystów.
Były to ankiety bezpośrednie, imienne. Nie wydało się rzeczą konieczną powtórzenie dzisiaj tej samej
procedury, obecna bowiem dzisiejsza sytuacja artystyczna i kulturowa różni się od tamtych sytuacji w spo-
sób zasadniczy. Tam wypowiedzi ludzi o uznanym autorytecie fachowym miały ewentualnie otworzyć
drzwi na oścież nowatorskim dążeniom, przyjmowanym powszechnie jako skandaliczne, bądź też utwier-
dzić (w 1938 r.) renomę formizmu. Dzisiai sprawa ówczesnego skandalu oraz awangardyzmu jest faktem
najzupełniej historycznym, wystarczyły więc wypowiedzi anonimowe. Drugi powód — istotniejszy, gdyż
sięgający do merytorycznych aspektów ankiety — dotyczył sposobu pytania oraz oczekiwanych w za-
łożeniu wyników. Ankieta była nastawiona na sprawdzenie recepcji wartości artystycznych
w odległości pięćdziesięciu lat. Dlatego też pytania zostały zgrupowane wokół następujących fundamen-
talnych zagadnień: a) próby wskazania jakości przynależnych utworom zwanym formistycznymi, takich,
które mogłyby świadczyć o ich swoistości (inaczej mówiąc: o odrębności danego kierunku artystyczne-
go), a zarazem stanowiłyby podstawę jego charakterystyk aksjologicznych; b) próby zhierarchizowa-
nia reprezentowanych artystów i dzieł tak, by sprawdzić, czy preferencje dotyczące ich „najwyższej"
wartości odpowiadają poczuciu ich reprezentatywności dla kierunku formistycznego ; c) próby zajęcia sta-
nowiska współczesnego wobec ewentualnych wartości prezentowanych przez formizm. Dwa tego ro-
dzaju pytania — natury kontrolnej wobec pytań poprzednich — miały ponadto skonfrontować ewentualny
fachowy, „historyczny" punkt widzenia właściwy dla badacza, dla którego bezwartościowość jest poję-
ciem pustym, z punktem widzenia artysty, odbiorcy czy krytyka, którzy zaaprobują albo odrzucą po-
trzebę tego typu wystawy w 1968 r.

Największą trudność sprawiło zorganizowanie grupy chętnych do udzielenia odpowiedzi na ankietę.
Przygotowania do niej miały charakter następujący. Rozesłano odpowiednie pisma do Związku Artystów
Plastyków Okręgu Warszawskiego oraz do Stowarzyszenia Historyków Sztuki w tymże ośrodku. Z oko-
ło 2000 członków pierwszego związku wytypowano około 150 adresatów oraz sponad 600 drugiego