Rocznik Historii Sztuki (34.2009)

Rocznik Historii S/tuki, tom XXXIV
Wydawnictwo Neriton. 2009

JAKUB Z. LICHAŃSKI

UNIWERSYTET WARSZAWSKI

ARKADIA KOŁO NIEBOROWA: HOMAGIUM DLA ROMANTYZMU

Poème [...] sur les plus beaux jardins de ГЕигоре1.

Jacques Delillc

Napisano na temat Arkadii koło Nieborowa wiele, wszystko jest w zasadzie znane, nawet i to, że rekon-
strukcja po 1945 r. zburzyła całkowicie jej pierwotne założenie. Fundamentalne opracowanie Włodzimierza
Piwkowskiego jest nie do przecenienia2. Jeśli zatem pragnę raz jeszcze zająć uwagę czytelnika sprawą Arka-
dii, to wynika z trzech przyczyn: pierwszą jest moja wciąż rosnąca fascynacja tym ogrodem, który jest wspa-
niałym założeniem na wskroś romantycznym3, a także olbrzymi szacunek dla jego założycielki, drugą - chęć
pokazania, iż w poemacie Jacques'a Delille'a opisana jest Arkadia, której już nie zobaczymy (czego nie
zmienia fakt, iż obecne, trwające od 2003 г., prace rewaloryzacyjne przy ogrodzie w Arkadii częściowo przy-
wracają mu dawny kształt, m.in. odtwarzają sad)4. Trzecia przyczyna, to chęć skorygowania informacji
zawartych w dotychczasowej literaturze przedmiotu - łącznie z podstawową jego monografią5. Pominę nato-
miast ponowny opis samego ogrodu, historię jego kształtowania czy wreszcie bliższe przedstawienie reali-

Poemat... o najpiękniejszych ogrodach Europy; o ile nie zaznaczono inaczej wszystkie przekłady własne.
2 W. P i w к o w s к i, Arkadia Heleny RadziwiUowej. Studium historyczne. Warszawa 1998 (Studia i Materiały Ośrodka Ochro-
ny Zabytkowego Krajobrazu, Ogrody 5). Ważne jest także studium: J.S. Curl, Arkadia, Poland: Garden of Allusions, „Garden
History", 23, 1995, nr 1, s. 91-112. Także Et in Arcadia ego. Muzeum księżny Heleny RadziwiUowej, red. T. M i к о с к i, W. P i w -
к o w s к i, Warszawa 2001, s. 11-78 {Arkadia); W. P i w к o w s к i, Nieborów. Mazowiecka rezydencja Radziwiłłów, Warszawa 2005,
s. 140-153 (Arkadia).

1 Kwestia ta nie budzi dziś sprzeciwu, por. Curl, op. cit., s. 98 („Arcadia [...] had a sophisticated programme. It is one of
the best examples of a garden, fuli of encoded messages, of the Classical-Romantic era" - „Arkadia [...] ma wyrafinowany program.
To jeden z najlepszych przykładów ogrodu, a jego przesłanie trzeba odkodować wedle szyfru epoki klasyczno-romantycznej").
Jednak nadal pokutuje charakteryzowanie tego ogrodu jako sentymentalnego. A. Mor a w i ń s к a, Ogrody, [w:] Słownik literatury
polskiego oświecenia, red. Т. К o s t к i e w i с z o w a, Wrocław 1991, s. 332-338 (na s. 334 zwraca badaczka uwagę na związki
z tradycją ogrodu angielskiego, ale nie zauważa wyraźnie preromantycznych treści „scenariusza parku"); podobnie L. M aj d e с к i.
Historia ogrodów, t. 1-2, wyd. 3 zmienione, Warszawa 2007-2008, t. 2, s. 180 i n. Pewne zamieszanie wprowadza także W. Piw-
kowskiego, Nieborów. Arkadia. Przewodnik, Łódź 1989, s. 49 i п., gdzie autor unika jednoznacznego opow iedzenia się /a ro-
mantyczną proweniencją założenia parkowego Arkadii (inaczej jest już w pracy z 2001 г., Et in Arcadia ego.... s. 11). Por. też S.
L o rent z, A. Rott e r m u n d, Klasycyzm w Polsce, wyd. 2, Warszawa 1990, s. 13, 116 119, którzy wyraźnie wskazują na roman-
tyczny charakter założenia parkowego (na s. 119, il. 91 - błąd: zamiast Łuku Greckiego jest przedstaw iony Dom Arcykapłana).

4 Wskazane dalej problemy omawiałem, ale wyłącznie pod względem kontaktów Jacques'a Delille'a / księżną Heleną Ra-
dziwiłłową w: J.Z. L i с h ań s к i, Puławy i Arkadia w „ Ogrodach " Jacąuesa Delillc 'a. Kilka nieznanych faktów twzacvch Jacquesa
Delille'a i jego kontaktów z ks. Izabela Czartoryską oraz ks. Heleną Radziwiłłowa, [w:] W stronę Francji... A problemów literatury
i kulimy polskiego Oświecenia, red. E.Z. W i с h r o w s к a. Warszawa 2007, s. 286 295 ora/ w języku francuskim w : „I es Nou\ eaux
Cahiers Franco-Polonais". 2005, nr 4, s. 185 193; poczynione w nich ustalenia nie będą już tu szczegółowo referowane.

^ P i w к o w ski. Arkadia...