Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 192

Hippocrates, Opera

Papier · 2, 180, 1 Bll. · 40,5 × 28,3 cm · Italien · zwischen 1446 und 1457


Schlagwörter (GND)
Medizin / Biologie / Naturwissenschaft / Corpus Hippocraticum / Hippokratischer Eid / Aphorismus / Gynäkologie / Briefsammlung.
Diktyon-Nr.
65924.
1ar–1av vacat
Ir Titel
Iv Schenkungsexlibris
1) 1r Index
2) 1r Hippocrates, Iusiurandum
3) 1r–1v Hippocrates, Lex (medica)
4) 1v–9r Hippocrates, Aphorismi
5) 9r–13v Hippocrates, Prognosticorum libri II
6) 13v–18v Hippocrates, De diaeta in morbis acutis
7) 18v–23v Hippocrates, De diaeta acutorum [Sp.]
8) 23v–25r Hippocrates, De officina medici
9) 25r–26v Hippocrates, De medico
10) 26v–30r Hippocrates, De aere et aqua
11) 30r Hippocrates, De anatome
12) 30r–30v Hippocrates, De dentitione
13) 31r–36r Hippocrates, De infecundis
14) 36r–39v Hippocrates, De superfetatione
15) 39v–40r Hippocrates, De exsectione foetus
16) 40r–41v Hippocrates, De crisibus
17) 41v–42v Hippocrates, De corde
18) 42v–45v Hippocrates, De carnibus
19) 45v–47r Hippocrates, De glandulis
20) 47r–54v Hippocrates, De locis in homine
21) 54v–64r Hippocrates, De fracturis
22) 64r–70v Hippocrates, De vulneribus capitis
23) 71r–90r Hippocrates, De articulorum immissione
90v vacat
24) 91r–95r Hippocrates, De natura hominis und de diaeta salubri
25) 95r–101r Hippocrates, De natura pueri
26) 101r–102v Hippocrates, De genitura
27) 102v–103r Hippocrates, De septimestri partu
28) 103r–104v Hippocrates, De octimestri partu
29) 104v–105r Hippocrates, De virginibus
30) 105r–114r Hippocrates, De muliebri natura
31) 114r–153r Hippocrates, De morbis popularibus libri VII
32) 153r–163v Hippocrates, De morbis mulierum
164r–170v vacant
33) 171r–180v Hippocrates, Epistolae

Kodikologische Beschreibung

Entstehungsort
Italien. Wohl Florenz oder Rom.
Entstehungszeit
zwischen 1446 und 1457. Datierung vgl. Subskription; vgl. Jouanna 1996, S. 90.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Westliches Papier.
Umfang
2, 180, 1 Bll.
Format (Blattgröße)
40,5 × 28,3 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + 1I + 18 V180 + (I-1)181*. Vorderspiegel ist Gegenbl. von 1a, Hinterspiegel Gegenbl. von 181*. Ohne Bll. 167–168.
Foliierung
Vatikanische Foliierung mit arabischen Zahlen (f. 1–166, 169–180). Die Bezeichnung der ungez. Blätter folgt dem Digitalisat (1a, 181*).
Lagenzählung
Keine Lagenzählung erkennbar.
Zustand
Das Papier ist durch Feuchtigkeit gelblich verfärbt und gewellt. Mancherorts ist die (rote) Tinte etwas verwischt. Ansonsten gibt es keine Einschränkung der Lesbarkeit. Zur Falzverstärkung wurde Pergamentmakulatur aus lateinischen Mathematikhandschriften eingesetzt. Teilweise sind noch Textreste lesbar.
Wasserzeichen
Ochsenkopf (Briquet Nr. 11896, u.a. f. 169 und 170), Dreiberg (Briquet Nr. 14457, f. 165) von 1446 (Nummern nach Jouanna 1996, S. 90).

Schriftraum
29 × 20 (Spaltenbreite: 9,5 + 9,5) cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
34–36 Zeilen.
Linierung
Es gibt kein eigentliches Liniensystem, sondern die Begrenzung des Textblocks ist vorgezeichnet. Sie ist zwar mit dem Lineal gezogen, aber keineswegs immer parallel zum Rand.
Schriftart
Die Minuskelschrift wirkt sehr hektisch geschrieben, mit vielen geneigten Buchstaben: meist nach rechts, manchmal auch nach links. Es gibt nur wenige verschiedene Ligaturen, vor allem ς, καί und μέν. Die Wortgrenzen sind durch Zwischenräume meistens klar erkennbar. Die Schrift bricht oft aus dem Zeilenschema aus. Gegen Zeilenende tendiert der Schreiber nach oben. Satzzeichen werden nur sehr sparsam eingesetzt, Iota subscriptum überhaupt nicht. Der Schreiber neigt zu einigen Buchstabenverwechslungen, vor allem η - κ. Sehr ähnlich sind sich auch ν und υ.
Angaben zu Schrift / Schreibern
Der Schreiber ist unbekannt.
Buchgestaltung
Die zahlreichen Werke in der Handschrift folgen unmittelbar aufeinander, meistens mit Zeilenumbruch. Erschwert wird die Orientierung durch rubrizierte Zwischenüberschriften, besonders in den Texten 4) und 32).
Buchschmuck
Die Überschriften sind rot geschrieben. Die Zeilen sind durch Ornamente aufgefüllt. Es gibt ungewöhnlich viele Initialen, meist mehrere pro Seite. Sie sind bis zu drei Zeilen hoch und stehen in verblasster Tinte.

Nachträge und Benutzungsspuren
Manetti-Exlibris auf Iv: Iannozii Manetti Cartae 180. Tractatus ex hippocratis. - Zusatz auf 1r: Hic index non respondet libri titulis. Schenkungsexlibris (Iv); Bibliotheksstempel der BAV auf 1r und 180v.
Subskription auf 178v: Andrea Biagio.
Questo libro e di francesco di nicholaio biliotti da firenze, loquale tiene messer giovanni aurispa da lo detto francesco in soma di piu altri libri, e pero io francesco sopradetto ho fatto questi versi di mia propria mano questo die VI di Luglio 1457 in Roma.

Einband
Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; späterer Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten), vgl. Schunke, Einbände, Bd. 2, S. 909.
Provenienz
Rom / Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Die Subskriptionen (178v) geben erst Andrea di Biagio, dann Francesco di Nicholaio Biliotti aus Florenz als frühere Besitzer aus. Letzterer hat das Buch am 6.7.1457 in Rom an Giovanni Aurispa übergeben. Später ging es in die Manetti-Bibliothek über (vgl. Lehmann, Fuggerbibliotheken II, S. 100), möglicherweise gemeinsam mit BAV, Pal. gr. 170 und BAV, Pal. gr. 176 (Vgl. Hemmerdinger 1981, S. 32f.). Auf Iv findet sich ein Exlibris von Iannotius Manetti. Der Codex müsste also ohne große Verzögerung von Aurispa an Manetti gelangt sein, denn beide starben 1459. Später ging die Hs. in den Besitz von Ulrich Fugger über und wurde dann 1584 der Heidelberger Bibliothek einverleibt. Eine andere Theorie ist, dass Johannes Dalburg sie nach Heidelberg brachte (vgl. Hanson, S. 27). Dagegen spricht aber die Erwähnung als Manetti-Handschrift im Fuggerkatalog (BAV, Pal. lat. 1950, f. 188r). - 1623 wurde die Hs. als Kriegsbeute aus Heidelberg entführt und vom Bayernherzog Maximilian dem Papst Gregor XV. geschenkt. Leo Allacci brachte sie nach Rom, seitdem befindet sie sich in der Biblioteca Vaticana.
Die Handschrift enthält dieselbe Textsammlung wie Handschrift V (BAV, Pal. gr. 176), von der sie abstammt (vgl. Hanson, S. 26f.). Gesicherte Orte sind Rom und Heidelberg; ein Verweilen in Florenz und Augsburg ist möglich, aber nicht sicher belegt.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_gr_192
Literatur
Stevenson, Graeci, S. 96f.; Schunke, Einbände, II, S. 909; Katalog der Fuggerbibliothek „Catalogus Graecorum librorum“ (BAV, Pal. lat. 1950, 188r); Hermann Diels, Die Handschriften der antiken Ärzte. I. Teil: Hippokrates und Galenos, in: Abhandlungen der königlich preußischen Akademie der Wissenschaften, Philosophische und historische Abhandlungen 3, Berlin 1905; Haan 2016, S. 29 Anm. 13; Bertrand Hemmerdinger 1981, S. 32f.; Heinz Willi Wittschier, Giannozzo Manetti. Das Corpus der Orationes, Köln 1968, S. 208; Corpus medicorum Graecorum I 1, Hippocratis opera, hrsg. von Johann Ludwig Heiberg, Leipzig/Berlin 1927; Hippocrates, On head wounds, hrsg. von Maury Hanson, Berlin 1999; Hippocrates Vol. III, with an English translation by Edward Theodore Withington, Cambridge (Mass.)/London 1984; Hippocrate XII.2, Airs, eaux, lieux, texte établi et traduit par Jacques Jouanna, Paris 1996; Hippocrate XII,4, Femmes stériles, Maladies des jeunes filles; Superfétation; Excision du foetus, texte établi, traduit et annoté par Florence Bourbon, Paris 2017; Alain Touwaide, Greek Medical Manuscripts, Diels‘ Catalogue, Tome 1: Diels‘ Catalogue with Indices, newly revised and updated, Berlin/Boston 2021, S. cxli.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

Inhalt

1) 1r Digitalisat

Titel
Index.
TLG-Nummer
0627.013.
Titel (Vorlage)
1r Τάδε Ἱπποκράτους ἐστίν.
Incipit
1r α΄ ὅρκος …
Explicit
1r … ξβ’ πρεσβευτικός.
Textgestaltung
Neben den rubrizierten griechischen Nummern stehen die Titel der Werke (in schwarzer Tinte); einige fehlende Titel wurden von anderer Hand mit anderer Tinte ergänzt.
Nachträge und Rezeptionsspuren
Von den angekündigten 62 Titeln ist nur ein Teil in der Hs. erhalten.
Edition
Heiberg 1927, S. 1 (Hs. herangezogen: S. XI-XII).

2) 1r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
Iusiurandum.
TLG-Nummer
0627.013.
Titel (Vorlage)
1r Ἱπποκράτους ὅρκος.
Incipit
1r Ὀμνύω Ἀπόλλωνα ἰητρὸν καὶ Ἀσκληπιὸν καὶ Ὑγείαν καὶ Πανάκειαν καὶ θεοὺς ἅπαντας καὶ πάσας …
Explicit
1r … παραβαίνοντι δὲ καὶ ἐπιορκοῦντι τἀναντία τουτέων.
Edition
Heiberg 1927, S. 4–5 (Hs. herangezogen: S. XI-XII).

3) 1r–1v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
Lex (medica).
TLG-Nummer
0627.014.
Titel (Vorlage)
1r Ἱπποκράτους νόμος.
Incipit
1r Ἱατρικὴ τεχνέων μὲν ἐπιφανεστάτη διὰ δὲ ἀμαθίην τῶν χρεομένων …
Explicit
1v … βεβήλοισιν οὐ θέμις πρὶν ἢ τελεσθῶσιν ὀργίοισιν ἐπιστήμης.
Edition
Heiberg 1927, S. 7–8 (Hs. herangezogen: S. XI-XII).

4) 1v–9r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
Aphorismi.
TLG-Nummer
0627.012.
Angaben zum Text
περὶ ταραχῆς κοιλίας καὶ ἐμέτων (1v), περὶ γυμναστικῶν (1v), περὶ συμπτώσεων (1v), περὶ λεπτῆς διαίτης (1v–2r), περὶ ἀκμῆς (2r), περὶ παροξυσμῶν (2r), περὶ τῆς καθ’ἡλικίαν διαίτης (2r), περὶ τῆς καθ’ὥραν διαίτης (2r), περὶ ὑγρᾶς διαίτης (2r), περὶ θέρεος καὶ φθινοπώρου (2r), περὶ περιόδων καὶ παροξυσμῶν (2r), περὶ κρισίμων (2r), περὶ καθάρσεως καιροῦ (2r), περὶ χωρεόντων (2r), περὶ ὕπνου (2r), περὶ παραφροσύνης (2r), περὶ κόπου (2v), περὶ ἀναλήψεως τῶν ἐν πολλῶ χρονω λεπτηνοιμένων ἢ ἐν ὀλίγω (2v), περὶ καθαιρομένων (2v), περὶ κρισίμων (2v), περὶ φάρυγγος (2v), περὶ λιμονῶν (2v), περὶ ὀξείαν νοσημάτων (2v), περὶ πλησμονῆς (2v), ὀξέων νοσημάτων κρίσις (2v), περὶ θερινοῦ τεταρταίου ἤτοι φθινοπωρινοῦ (2v), περὶ πυρετοῦ (2v), περὶ ἀρχομένων νούσων (2v), περὶ διανοίας (2v–3r), περὶ καύσεως, περὶ αὐταγχομένων (3r), περὶ ἐπιληπτικῶν (3r), περὶ μεταβολῆς ὡρῶν (3r), περὶ ὡρῶν (3r), περὶ νότου (3r), περὶ βορρᾶ (3r), περὶ θέρους (3r), περὶ φθινοπώρου (3r–3v), περὶ θέρους ἀχμηροῦ (3v), θέρο-βόρειον καὶ ἄνυδρον (3v), περὶ κατάστασιν ἐνιαυτοῦς (3v), θέρος νότειον (3v), περὶ θέρους φθινοπώρου (3v), περὶ φθινοπώρου καὶ τῶν θερινῶν (3v), περὶ χειμῶνος (3v), περὶ ὀδοντοφϋίας (3v–4r), περὶ κυουσῶν (4r), περὶ φαρμακείης (4r), περὶ στρόφων (4r), περὶ λειεντερι[ώδε]ες (4r), περὶ ἐλλεβόρου (4r), περὶ φαρμακοποιΐης (4r), περὶ νοσημάτων (4r), περὶ πυρετῶν (4r–4ν), περὶ κρίσεως (4v), περὶ κόπων (4v), περὶ ἱδρώτων (4v), περὶ ψυχρῶν ἱδρώτων (4v), περὶ πολλῶν ἱδρώτων (4v), περὶ φυμάτων (4v), περὶ ῥίγους (4v), περὶ ἀποχρέμψεως (4v), περὶ μὴ διαλειπόντων πυρετῶν (4v), περὶ τῶν ἐπὶ βουβῶσι πυρετῶν (4v–5r), περὶ τριταίου (5r), περὶ οὔρων (5r), περὶ σπασμῶν (5r–5v), περὶ πλευριτικῶν ἐμπνικῶν καὶ φθισικῶν (5v), περὶ κυναγχικῶν (5v), περὶ φθισικῶν (5v), περὶ εμπνικῶν (5v), περὶ θερμοῦ (5v), περὶ ψυχροτέρων (5v), περὶ γυναικέων (5v–6r), περὶ τῶν μελλουσῶν διαφθείρειν (6r), περὶ εὐτόκων (6r–6v), περὶ γάλακτος (6v), περὶ οἰδημάτων (6v), περὶ ῥίγους (6v), περὶ δερμάτων (6v), περὶ ἰκτερικῶν (6v), περὶ δυσεντερίης (6v), περὶ νεφριτικῶν (6v), περὶ ὑδρωτικῶν (6v), περὶ κεφαλῆς πόνων (6v), περὶ μελαγχολικῶν (6v), περὶ λυγμοῦ (6v), περὶ διαρροίας (6v), περὶ πλευρίτιδος (6v), περὶ τῶν ἀνακοπόντων (6v–7r), περὶ ἐμπονημάτων (7r), περὶ τῶν μελλόντων ποδαγριῶν (7r), περὶ ὀδηνης ὀφθαλμῶν (7r), περὶ καρκίνων (7r), περὶ στραγγουρίης (7r), περὶ χρονίων ἑλκῶν (7r), περὶ φλεβοτομίης καθάρσεως (7r), περὶ ποδαγρικῶν νοσημάτων (7r), περὶ ἐγκεφάλου διακόπης (7r), περὶ ὀδύνης ἐξαίφνης γινομένης (7r), περὶ παραφροσύνης (7r–7v), περὶ ὀξέων παθῶν (7v), περὶ ἀποπληξίης (7v), περὶ ἰσχιάδος (7v), περὶ ὀξέων νοσημάτων (7v), περὶ γυναικῶν (7v), περὶ διηστηκότων οὔρων (7v), περὶ τῶν ἐμουντῶν τὸ αἷμα (7v), περὶ τῶν οὐροῦντων αἷμα καὶ θρόμβους (7v), περὶ γλώσσης (8r), περὶ ἐμπυικῶν (8r), περὶ ἐγκεφάλου σφακελισμένου (8r–9r).
Titel (Vorlage)
1v Ἱπποκράτους ἀφορισμοί.
Incipit
1v Ὁ βίος βραχὺς, ἡ δὲ τέχνη μακρὴ· ὁ δὲ καιρὸς ὀξὺς· ἡ δὲ πείρα σφαλερὴ …
Explicit
9r … Εἰδώλων αἵμα καὶ χολῆ καὶ αἵματα καὶ φλέγματα σαρκὶ παρέδωκεν.
Textgestaltung
Die Überschriften sind rot geschrieben, ihnen folgt eine kurze Erläuterung in Schwarz.
Edition
Hippocrates Vol. IV, with an English transl. by William Henry Samuel Jones, London 1953, S. 98–221.

5) 9r–13v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
Prognosticorum libri II.
TLG-Nummer
0627.003.
Titel (Vorlage)
9r ἱπποκράτους προγνωστικὸν.
Incipit
9r Τὸν ἰητρὸν δοκέει μοι ἄριστον εἶναι πρόνοιαν ἐπιτηδεύειν …
Explicit
13v … ἅπαντα γὰρ ὁκόσα ἐν τοῖσι χρονίοισι τοῖς προειρημένοισι κρίνεται, γνώσῃ τοῖσιν αὐτέοισι σημείοισιν.
Edition
Hippocrate III.1, Pronostic, texte établi et trad. et annoté par Jacques Jouanna, Paris 2013, S. 1–80 (Hs. erwähnt auf S. LXXXVI).

6) 13v–18v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De diaeta in morbis acutis.
TLG-Nummer
0627.004.
Angaben zum Text
Zwischenüberschriften: περὶ ὕδατος (18r), περὶ λουτροῦ (18r–18v).
Titel (Vorlage)
13v Ἱπποκράτους πρὸ τὰς Κνιδίας γνώμας ἢ περὶ πτισάνης.
Incipit
13v Οἱ συγγραψάντες τὰς Κνιδίας καλεομένας γνώμας ὁκοῖα μὲν πάσχουσιν οἱ κάμνοντες …
Explicit
18v … οἷσι δὲ τούτων μηδενὸς προσδεῖ καὶ πρόσεστιν αὐτέοισι τῶν σημείων ἐφ’οἷσι λούεσθαι συμφέρει, δεῖ λούειν.
Edition
Hippocrate VI.2, Du régime des maladies aigues. Appendice, Texte établi et trad. et annoté par Robert Joly, Paris 1972, S. 36–67 (Hs. nicht erwähnt).

7) 18v–23v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De diaeta acutorum [Sp.].
TLG-Nummer
0627.005.
Angaben zum Text
f. 18v–19v Καύσου γένος ἄλλο; f. 19v–23v ἀλλὸ εἶδος κυνάγχου.
Titel (Vorlage)
18v ἀρχὴ τῶν νόθων. Περὶ καύσου.
Incipit
18v Καύσος δὲ γίγνεται ὁκόταν ἀναξηρανθέντα τὰ φλέβια…
Explicit
23v …τὸ ἀπὸ τῶν κοπρίων μηκώνιον ξυλλέγων ταμιεύου καὶ θεράπευε.
Edition
Hippocrate VI.2, Du régime des maladies aigues. Appendice, texte établi et trad. et annoté par Robert Joly, Paris 1972, S. 68–98 (Hs. nicht erwähnt).

8) 23v–25r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De officina medici.
TLG-Nummer
0627.008.
Titel (Vorlage)
23v κατ’ ἰητρίον.
Incipit
23v Ὅμοια ἢ ἀνόμοια ἐξ ἀρχῆς ἀπὸ τῶν μεγίστων ἀπὸ τῶν ῥηίστων …
Explicit
25r … ἀλλ’ ὥστε ἀποστήριγμα εἶναι ὡς μήτε διαναγκάζηται μήτε σείηται ὀστέων φύσις δακτύλων μὲν ἁπλὰ καὶ ‘στέας ἄρθρα.
Edition
Withington 1984, S. 58–81.

9) 25r–26v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De medico.
TLG-Nummer
0627.049.
Titel (Vorlage)
25r περὶ ἰητροῦ.
Incipit
25r Τὸ μὲν γράμμα ἐστὶν ἰητροῦ προστασίη καὶ παράγγελμα πῶς χρὴ κατὰ ἰητροῦ μὲν εἶναι προστασίην, ὁρῆν εὔχρως τε καὶ εὐσάρκος…
Explicit
26v … ὁ τῶν σημείων ἔμπειρος εἰκότως ἐπιχειροίη περὶ δὲ τουτέων ἁπάντων ἐν ἑτέροις γεγραμμένον ἐστίν.
Edition
Heiberg 1927, S. 20–24 (Hs. herangezogen S. XI-XII).

10) 26v–30r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De aere et aqua.
TLG-Nummer
0627.002.
Titel (Vorlage)
26v περὶ ἀέρων καὶ ὑδάτων.
Incipit
26v ἱητρικὴν ὅστις βούλεται ὀρθῶς ζητεῖν τάδε χρὴ ποιεῖν …
Explicit
30r … ἔχουσιν οὕτους ἀπὸ δὲ τουτέων τεκμαιρόμενος τὰ λοιπὰ ἐνθυμέεσθαι καὶ οὐχ ἁμαρτήσῃ.
Edition
Heiberg 1927, S. 55–78 (Hs. herangezogen S. XI-XII).

11) 30r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De anatome.
TLG-Nummer
0627.040.
Titel (Vorlage)
30r περὶ ἀνατομῆς.
Incipit
30r Ἀρτηρίη ἐξ ἑκατέρου φαρυγγέθρου τὴν ἐκφύσιν ποιευμένη …
Explicit
30r … σάρκα περιπληθέα ἔχων ἐς ἄκρον δα[κ]τυλίου τελευτῶν.
Edition
Hippocrate VIII, Plaies, nature des os, coeur, anatomie, texte établi et trad. et annoté par Marie-Paule Duminil, Paris 1998, S. 208–209 (Hs. erwähnt S. 205).

12) 30r–30v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De dentitione.
TLG-Nummer
0627.041.
Titel (Vorlage)
30r περὶ ὀδοντοφύας.
Incipit
30v Τὰ φύσει εὔτροφα τὠν παιδίων οὐκ ἀνάλογον τῆς σαρκώσεως …
Explicit
30v … ὀξύτερα ὡς ἐπὶ πολὺ δύσπνοιαν ἐπιφέρει.
Textgestaltung
Die 32 Lehrsätze sind, anders als in der Edition, in der Hs. nicht voneinander getrennt, sondern fortlaufend.
Edition
Hippocrates Vol. II, with an English transl. by William Henry Samuel Jones, Cambridge (Mass.) 1923, S. 322–328.

13) 31r–36r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De infecundis.
TLG-Nummer
0627.036.
Titel (Vorlage)
31r περὶ ἀφόρων.
Incipit
31r Περὶ μὲν τῶν γινομένων τῇσι γυναιξὶν ἐφ’ ἑκάστοισι τῶν παθημάτων πρότερον εἴρηται …
Explicit
36r … θραύοντα τὸ δέρμα καταλίποντα προσβολὴν τῷ σιδήρῷ.
Edition
Bourbon 2017, S. 70–107 (Hs. erwähnt S. 243).

14) 36r–39v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De superfetatione.
TLG-Nummer
0627.038.
Titel (Vorlage)
26r περὶ ἐπικυήσιος.
Incipit
36v Ὁκόταν ἐπικυίσκηται ἡ γυνὴ ἢν μὲν ἐν τῷ μέσῳ τὴς μήτρης …
Explicit
39v … ἐν οἴνῳ λευκῷ ὅσον κυάθῳ τρίψας ὀβολὸν Ἀττικὸν διδόναι πίνειν καὶ καθαίρεται.
Edition
Bourbon 2017, S. 276–298 (Hs. erwähnt S. 243).

15) 39v–40r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De exsectione foetus.
TLG-Nummer
0627.039.
Titel (Vorlage)
39v περὶ ἐγκατατομῆς παιδίου.
Incipit
39v Ἐγκατατομὴ παιδίου πρῶτον μὲν ἐπὶ τὴν γυναῖκα σινδόνα ἐπιβαλῶν …
Explicit
40r … ἀνακεῖσθαι ὡς ἀνωτάτω ἔχουσα τὰ σκέλεα, ἐσθιέτω δὲ σιτία μέτρια.
Edition
Bourbon 2017, S. 368–371 (Hs. erwähnt S. 354).

16) 40r–41v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De crisibus.
TLG-Nummer
0627.052.
Titel (Vorlage)
40r περὶ κρίσεων.
Incipit
40r περὶ κρίσεων ξυντόμων ἐπὶ τὸ ἄμεινον τὰ μὲν πλεῖστα ταυτ’ἐστὶν …
Explicit
41v … ἀλλὰ ἠρεμένα ᾖ, χρονίη ἡ νοῦσος ἀνεῦντος σπασμοῦ.
Edition
Hippocrates IX, ed. Paul Potter, Cambridge (Mass.)/London 2010, S. 276–299 (Hs. nicht erwähnt).

17) 41v–42v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De corde.
TLG-Nummer
0627.045.
Titel (Vorlage)
41v περὶ καρδίης.
Incipit
41v Καρδίη σχῆμα μὲν ὁκοίη πυραμὶς χροιὴν δὲ κατὰ κορὴς φοινικέα …
Explicit
42v … τοῖσι πολλοῖσι φύσει θερμὸν. περὶ δὲ καρδίης τοιαῦτα εἰρήσθω.
Edition
Hippocrate VIII, Plaies, nature des os, coeur, anatomie, texte établi et trad. et annoté par Marie-Paule Duminil, Paris 1998, S. 190–195 (Hs. erwähnt S. 182).

18) 42v–45v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De carnibus.
TLG-Nummer
0627.043.
Titel (Vorlage)
42v περὶ σαρκῶν.
Incipit
42v Ἐγὼ τὰ μέχρι τοῦ λόγου τούτου κοινῇσι γνώμῃσι χρέομαι …
Explicit
45v … δίοτι ἐν ἑπτὰ τουτέων ἕκαστα διοικεῖται, ἐγὼ φράσω ἐν ἄλλοισιν.
Edition
Hippocrate XIII, des lieux dans l’homme, du système des glandes, des fistules, des hémorroides, de la vision, des chairs, de la dentition, Texte établi et traduit par Robert Joly, Paris 1978, S. 188–203 (Hs. nicht erwähnt).

19) 45v–47r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De glandulis.
TLG-Nummer
0627.042.
Titel (Vorlage)
45v περὶ ἀδένων οὐλομελίης.
Incipit
45v Περὶ δὲ ἀδένων οὐλομελίης ὧδε ἔχει. φύσις μὲν αὐτέοισιν …
Explicit
47r … τοῖσι κυρίοις τοῦ σώματος. Καρδίῃ πνεύμονι καὶ ἀποπνίγονται.
Edition
Hippocrate XIII, des lieux dans l’homme, du système des glandes, des fistules, des hémorroides, de la vision, des chairs, de la dentition, Texte établi et traduit par Robert Joly, Paris 1978, S. 114–122 (Hs. nicht erwähnt).

20) 47r–54v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De locis in homine.
TLG-Nummer
0627.026.
Titel (Vorlage)
47r περὶ τόπων κατὰ τὸν ἄνθρωπον.
Incipit
47r Ἐμοῖ δοκεῖ ἀρχὴ μὲν οὐδεμία εἶναι τοῦ σώματος. ἀλλὰ πάντα ὁμοίως ἀρχὴ …
Explicit
54v … μᾶλλον αἱ δὲ πρεσβύτεραι μυρώδεα μᾶλλον ἔχουσι τὰ καταμήνια καλάμενα.
Edition
Hippocrate XIII, des lieux dans l’homme, du système des glandes, des fistules, des hémorroides, de la vision, des chairs, de la dentition. Texte établi et traduit par Robert Joly, Paris 1978, S. 38-/3 (Hs. erwähnt S. 33).

21) 54v–64r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De fracturis.
TLG-Nummer
0627.009.
Angaben zum Text
f. 55r–56v περὶ πήχεως; f. 56v περὶ βραχίονος ; f. 56v–57r περὶ ποδός; f. 57r–57v περὶ τῶν κατὰ τὴν πτέρνην; f. 57v–59r περὶ κνήμης; f. 59r–59v περὶ μηροῦ; f. 59v–63v περὶ πτέρνης; f. 63v–64r περὶ κατήγματος κεφαλῆς πήχεως καὶ βράχιονος.
Titel (Vorlage)
54v περὶ ἀγμῶν.
Incipit
54v Ἐχρῆν τὸν ἰητρὸν τῶν ἐκπτώσαων τε καὶ κατηγμάτων ἰθύτατα τὰς καταστάσηας ποιεέσθαι …
Explicit
64r … Τοὺς δὲ χρόνους τοὺς ἀπὸ τῆς φλεγμονῆς τεκμαίρεσθαι καὶ ἀπὸ τῶν πρόσθεν γεγραμμένων.
Edition
Withington 1984, S. 94–199.

22) 64r–70v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De vulneribus capitis.
TLG-Nummer
0627.007.
Titel (Vorlage)
64r περὶ τῶν ἐν κεφαλῇ τρωμάτων.
Incipit
64r Τῶν ἀνθρώπων αἱ κεφαλαὶ οὐδὲν ὁμοίως σφῆσιν αὐταῖς. Οὐδὲ αἱ ῥαφαὶ τῆς κεφαλῆς πάντων…
Explicit
70v …δίαιτα μείων ἐλλινύουσι τὰ δὲ ἐκ γενεῆς ἢ ἐν αὐξήσει κατὰ λόγον τὸν πρότερον.
Edition
Hanson 1999, S. 26f. (Hs. herangezogen).

23) 71r–90r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De articulis.
TLG-Nummer
0627.010.
Titel (Vorlage)
71r περὶ ἄρθρων ἐμβολῆς.
Incipit
71r Ὤμου δὲ ἄρθρον ἕνα τρόπον οἶδα ὀλισθάνον, τὸν ἐς τὴν μασχαλὴν …
Explicit
90r … δίαιτα μείων ἐλλινύουσι τὰ δὲ ἐκ γενεῆς ἢ ἐν αὐξήσει κατὰ λόγον τὸν πρότερον.
Edition
Withington 1984, S. 200–397.

24) 91r–95r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De natura hominis und de diaeta salubri.
TLG-Nummer
0627.019, 0267.020.
Titel (Vorlage)
91r περὶ φύσεως ἀνθρώπου.
Incipit
91r Ὅστις μὲν εἰώσεν ἀκούειν λεγόντων ἀμφὶ τῆς φύσηος τῆς ἀνθρωπίνης προσωτέρω ἢ ὁκόσον αὐτέκ ἐς ἱητρικὴν ἀφίκει …
Explicit
95r … ὅτι τοῖσιν ἄνθρωποῖσιν πλείστου ἄξιόν ἐστιν ἢ ὑγιείη. ἐπίστασθαι ἐκ τῆς ἑωυτοῦ γνώμης ἐν τῆσι νούσοισιν ὠφελέεσθαι.
Edition
Émile Littré, Oeuvres complètes d'Hippocrate, vol. 6, Paris, 1849 (Nachdruck Amsterdam 1962), S. 32–86.

25) 95r–101r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De natura pueri.
TLG-Nummer
0627.024 (Kapitel 12–31).
Titel (Vorlage)
95r περὶ φύσεως παιδίου.
Incipit
95r Ἢν ἡ γονὴ μείνῃ ἀπ’ἀμφοῖν ἐν τῇσι μήτρῃσι τῆς γυναικός. Πρῶτον μὲν μίσγεται ὁμοῦ, ἅτε τῆς γυναικὸς …
Explicit
101r … ἢν ἐς ἄμφω ἰσχυρὴ ἐσέλθῃ, ἄμφω ἄρσενα γίνεται. ἢν δὲ άσθενὴς ἄμφω θηλέα γίνεται οὗτος ὁ λόγος ὧδε εἰρημένος ἅπας τέλος ἔχει.
Edition
Hippocrate XI, De la nature de l'enfant. Des maladies IV. Du foetus de huit mois, Texte établi et trad. par Robert Joly, Paris 1970, S. 53–83 (Hs. erwähnt S. 36).

26) 101r–102v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De genitura.
TLG-Nummer
0627.024 (Kapitel 1–12).
Titel (Vorlage)
101r περὶ γονῆς.
Incipit
101r Νόμος πάντα κρατύνει ἡ δὲ γονὴ τοῦ ἀνδρὸς ἔρχεται απὸ παντὸς τοῦ ὑγιέος ἐν τῷ σώματι …
Explicit
102v …ἐς τοῦτο εἰρέαται ἀναβήσομαι δ’αὖθις ἐς τὸν ὀπίσω λόγον. Ἢν ἡ γονὴ μείνῃ ἀπ’ἀμφοῖν ἐν τῇσι μήτρῃσι τῆς γυναικός.
Edition
Hippocrate XI, De la nature de l'enfant. Des maladies IV. Du foetus de huit mois, Texte établi et trad. par Robert Joly, Paris 1970, S. 44–52 (Hs. erwähnt S. 36).

27) 102v–103r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De septimestri partu.
TLG-Nummer
0627.056.
Titel (Vorlage)
102v περὶ ἑπταμήνου.
Incipit
102v Περὶ δὲ ἑπταμήνων ὁ λόγος ὑπότευ φησὶ γίνεσθαι. Ἐγὼ μὲν οὐ περιτέτευχά πω τῶδε τῷ πρήγματι ὀφθαλμοῖσιν …
Explicit
103r … ὅκωσπερ νῦν ἀειδρηες ἐόντες κατὰ πάντας γαδουνών προλήμψιε ταῦτα οὖν πρότερ[ον] ἐννοούμενος.
Edition
Hermann Grensemann, Über Achtmonatskinder. Über das Siebenmonatskind (unecht), Berlin 1968 (Corpus Medicorum Graecorum 1.2.1; Hs. erwähnt S. 14 unter der Sigle P; Text S. 122–124).

28) 103r–104v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De octimestri partu.
TLG-Nummer
0627.035.
Angaben zum Text
Der Text der Hs. ist in der Edition etwas anders abgedruckt; er beginnt dort auf S. 82 und führt bis S. 96, dann schließen sich S. 78–80 an, wobei das Wort ἔγραφα dazwischen steht.
Titel (Vorlage)
103r περὶ ὀκταμήνων.
Incipit
103r Φημὶ δισσὰ ἐφεξῆς κακοπαθείας γιγνομένας ἀδυνάτους εἶναι ποιέειν φέρειν τὰ παιδία καὶ διὰ ταῦτα οὐ περιγίγνεται …
Explicit
104v …καὶ ἄλλα διαφέροντα γίγνονται ἐνίοισι σώμασι καὶ οἱ ὀδόντες φαίνεσθαι ἄρχονται ἐν τουτέῳ τῷ χρόνῳ.
Edition
Hermann Grensemann, Über Achtmonatskinder. Über das Siebenmonatskind (unecht), Berlin 1968 (Corpus Medicorum Graecorum 1.2.1; Hs. erwähnt S. 14 unter der Sigle P; Text S. 78–96).

29) 104v–105r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De virginibus.
TLG-Nummer
0627.037.
Titel (Vorlage)
105v περὶ παρθένων.
Incipit
104v Ἀρχὴ μοὶ τῆς ξυνθέσηος τῶν νεηγενεῶν ἰητρικῆς οὐ γὰρ δυνατὸν τῶν νοσημάτων τὴν φύσιν γνῶναι …
Explicit
105r …αὐτέων ἢ ἅμα τὴν βίην ὄλιγον ὕστερον ἁλώσεται ἧπερ μήτηρ νούσω τῶν δὲ ἠνδρομένων γυναικῶν ἕτεραι ταῦτα πάσχουσιν.
Edition
Bourbon 2017, S. 188–191 (Hs. erwähnt S. 179).

30) 105r–114r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De muliebri natura.
TLG-Nummer
0627.033.
Titel (Vorlage)
105r περὶ γυναικειὴς φύσηος.
Incipit
105r περὶ δὲ τῆς γυναικειὴς φύσηος καὶ νοσημάτων τάδε λέγω μάλιστα μὲν τὸ θεῖον…
Explicit
114r … λουσαμένη καὶ ἀφαιρουμένη διανιζείθω τῷ ὕδατι εὐώδει.
Edition
Bourbon 2017, S. 2–96 (Hs. erwähnt S. LXXX).

31) 114r–153r Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De morbis popularibus libri VII.
TLG-Nummer
0627.006.
Angaben zum Text
f. 114r–119v Buch I; f. 119v–124r Buch II; f. 124r–129v Buch III; f. 129v–133v Buch IV; f. 133v–139r Buch V; f. 139r–143v Buch VI; f. 143v–153v Buch VII.
Titel (Vorlage)
114r Ἐπιδημιῶν.
Incipit
114r Ἐν Θάσῳ φθινοπώρου περὶ ἰσημερίην καὶ ὑπὸ πληιάδα. ὕδατα πολλὰ ξυνεχέα μαλθακὰ ὡς ἐν νοτίοισι …
Explicit
153r …ὁ φιλό τίμεω παῖς ἔφηβος ἦλθε πρὸς ἐμὲ εὑρὼν κρανίων ὀστέων ἔρημον ἰητρικῆς ἐς ιικχίνα τὰ κρύφιμα οὐχ ὁρῶν ἑστῶτα.
Edition
Jacques Jouanna (Hrsg.), Hippocrates IV.1, Epidémies I et III, Paris 2016, S. 1–114; Jacques Jouanna (Hrsg.), Hippocrates IV.3, Epidémies V et VII, Paris 2000, S. 2–118.

32) 153r–163v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
De morbis mulierum.
TLG-Nummer
0627.036.
Angaben zum Text
Der Text bricht am Spaltenende plötzlich mitten im Satz ab. Mehrere leere Blätter folgen.
Titel (Vorlage)
153r Γυναικείων.
Incipit
153r Τὰ δὲ ἀμφὶ γυναικείων νούσων φημὶ γυναῖκα ἄτοκον ἐοῦσαν ἢ τετοκυῖαν χαλεπώτερον…
Explicit
163v … τούτῳ ἐπαλείφειν δὶς τῆς ἡμέρης δηδόναι, νιψαμένην ὕδατι χλιερῷ· ἔψειν δὲ ἐν τῷ ὕδατι.
Edition
Émile Littré, Oeuvres complètes d'Hippocrate, vol. 8, Paris 1853 (Nachdruck Amsterdam 1962).

33) 171r–180v Digitalisat

Verfasser
Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
Titel
Epistolae (Pseudepigrapha).
TLG-Nummer
0627.055.
Angaben zum Text
Briefe an und von Hippokrates: f. 171r Βασιλεύς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης Πέτῳ χαίρειν; f. 171r Πέτος βασιλεῖ βασιλέων τῷ μεγάλῳ Ἀρταξέρξῃ χαίρειν; f. 171r Βασιλεὺς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης Ὑστάνῃ Ἑλλησπόντου ὑπάρχῳ χαίρειν; f. 171r Ὑστάνης Ἱπποκράτει ἰητρῷ ἀπὸ Ἀσκληπιοῦ γεγονότι χαίρειν; f. 171r Ἱπποκράτης Ὑστάνῃ Ἑλλησπόντου ὑπάρχῳ χαίρειν; f. 171v Ἱπποκράτης Δημετρίῳ ὑγιαίνειν; f. 171v Βασιλεῖ βασιλέων τῷ ἐμῷ μεγάλῳ δεσπότῃ Ἀρταξέρξῃ Ὑστάνης Ἑλλησπόντου ὕπαρχος χαίρειν; f. 171v Βασιλεὺς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης Κῴοις τάδε λέγει; f. 171v Ἀπόκρισις Κῴων; f. 171v–172r Ἀβδηριτῶν ἡ βουλὴ καὶ ὁ δῆμος ἱπποκράτει χαίρειν; f. 172r–172v Ἱπποκράτης Ἀβδηριτῶν βουλῇ δήμῳ χαίρειν; f. 172v Ἱπποκράτης Φιλοποίμενι χαίρειν; f. 172v–173r Ἱπποκράτης Διονυσίῳ χαίρειν; f. 173r Ἱπποκράτης Δαμαγήτῳ χαίρειν; f. 173r–173v Ἱπποκράτης Φιλοποιμένι χαίρειν; f. 173v–174r Ἱπποκράτης Κρατεύᾳ χαίρειν; f. 174r–176v Ἱπποκράτης Δαμαγήτῳ χαίρειν; f. 176v–177r Δημόκριτος Ἱπποκράτει εὖ πράττειν; f. 177r Τὸν περὶ μανίης λόγον γραφέντα αὐτῷ ἐν τῷ περὶ ἱερῆς νούσου (Rubrizierung der Überschrift wurde in der Hs. vergessen); f. 177r Ἱπποκράτης Δημοκρίτῳ εὖ πράττειν; f. 177r–177v Περὶ Ἐλλεβορισμοῦ Ἱπποκράτης Δημοκρίτῳ; f. 177v–178r Ἱπποκράτου πρὸς τὸν ὑιὸν Θεσσαλόν; f. 178r Δόγμα Ἀθηναίων; f. 178r Ἐπιβώμιος; f. 178r–180v Πρεσβευτικὸς.
Titel (Vorlage)
171r Βασιλεὺς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης πέτῳ χαίρειν.
Incipit
171r Νούσος προσεπέλασεν ἡ καλουμένη λοιμικὴ τοῖς στρατεύμασιν ἡμῶν …
Explicit
180v … εἰ γὰρ μὴ ἐν τῇ ὑμετέρῃ πόλει τουτέων ἐπιτευξόμεθα, οὐκ οἶδ’ὅκου ἐλθόντες ὦν ἰμείρομεν εὐμοιρήσομεν.
Edition
Hippocrates, pseudoepigraphic writings, hrsg. von Wesley D. Smith, Leiden u.a. 1990, S. 48–124.


Bearbeitet von
Vinzenz Gottlieb, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2020.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 192. Beschreibung von: Vinzenz Gottlieb (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2020. Aktualisiert von: .


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Gefördert durch
The Polonsky Foundation Greek Manuscripts Project: a Collaboration between the Universities of Cambridge and Heidelberg – Das Polonsky-Stiftungsprojekt zur Erschließung griechischer Handschriften: Ein Gemeinschaftsprojekt der Universitäten Cambridge und Heidelberg.