Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 192
Hippocrates, Opera
Papier · 2, 180, 1 Bll. · 40,5 × 28,3 cm · Italien · zwischen 1446 und 1457
- Schlagwörter (GND)
- Medizin / Biologie / Naturwissenschaft / Corpus Hippocraticum / Hippokratischer Eid / Aphorismus / Gynäkologie / Briefsammlung.
- Diktyon-Nr.
- 65924.
1ar–1av | vacat | |
Ir | Titel | |
Iv | Schenkungsexlibris | |
1) | 1r | Index |
2) | 1r | Hippocrates, Iusiurandum |
3) | 1r–1v | Hippocrates, Lex (medica) |
4) | 1v–9r | Hippocrates, Aphorismi |
5) | 9r–13v | Hippocrates, Prognosticorum libri II |
6) | 13v–18v | Hippocrates, De diaeta in morbis acutis |
7) | 18v–23v | Hippocrates, De diaeta acutorum [Sp.] |
8) | 23v–25r | Hippocrates, De officina medici |
9) | 25r–26v | Hippocrates, De medico |
10) | 26v–30r | Hippocrates, De aere et aqua |
11) | 30r | Hippocrates, De anatome |
12) | 30r–30v | Hippocrates, De dentitione |
13) | 31r–36r | Hippocrates, De infecundis |
14) | 36r–39v | Hippocrates, De superfetatione |
15) | 39v–40r | Hippocrates, De exsectione foetus |
16) | 40r–41v | Hippocrates, De crisibus |
17) | 41v–42v | Hippocrates, De corde |
18) | 42v–45v | Hippocrates, De carnibus |
19) | 45v–47r | Hippocrates, De glandulis |
20) | 47r–54v | Hippocrates, De locis in homine |
21) | 54v–64r | Hippocrates, De fracturis |
22) | 64r–70v | Hippocrates, De vulneribus capitis |
23) | 71r–90r | Hippocrates, De articulorum immissione |
90v | vacat | |
24) | 91r–95r | Hippocrates, De natura hominis und de diaeta salubri |
25) | 95r–101r | Hippocrates, De natura pueri |
26) | 101r–102v | Hippocrates, De genitura |
27) | 102v–103r | Hippocrates, De septimestri partu |
28) | 103r–104v | Hippocrates, De octimestri partu |
29) | 104v–105r | Hippocrates, De virginibus |
30) | 105r–114r | Hippocrates, De muliebri natura |
31) | 114r–153r | Hippocrates, De morbis popularibus libri VII |
32) | 153r–163v | Hippocrates, De morbis mulierum |
164r–170v | vacant | |
33) | 171r–180v | Hippocrates, Epistolae |
Kodikologische Beschreibung
- Entstehungsort
- Italien. Wohl Florenz oder Rom.
- Entstehungszeit
- zwischen 1446 und 1457. Datierung vgl. Subskription; vgl. Jouanna 1996, S. 90.
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Westliches Papier.
- Umfang
- 2, 180, 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 40,5 × 28,3 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 1I + 18 V180 + (I-1)181*. Vorderspiegel ist Gegenbl. von 1a, Hinterspiegel Gegenbl. von 181*. Ohne Bll. 167–168.
- Foliierung
- Vatikanische Foliierung mit arabischen Zahlen (f. 1–166, 169–180). Die Bezeichnung der ungez. Blätter folgt dem Digitalisat (1a, 181*).
- Lagenzählung
- Keine Lagenzählung erkennbar.
- Zustand
- Das Papier ist durch Feuchtigkeit gelblich verfärbt und gewellt. Mancherorts ist die (rote) Tinte etwas verwischt. Ansonsten gibt es keine Einschränkung der Lesbarkeit. Zur Falzverstärkung wurde Pergamentmakulatur aus lateinischen Mathematikhandschriften eingesetzt. Teilweise sind noch Textreste lesbar.
- Wasserzeichen
- Ochsenkopf (Briquet Nr. 11896, u.a. f. 169 und 170), Dreiberg (Briquet Nr. 14457, f. 165) von 1446 (Nummern nach Jouanna 1996, S. 90).
- Schriftraum
- 29 × 20 (Spaltenbreite: 9,5 + 9,5) cm.
- Spaltenanzahl
- 2 Spalten.
- Zeilenanzahl
- 34–36 Zeilen.
- Linierung
- Es gibt kein eigentliches Liniensystem, sondern die Begrenzung des Textblocks ist vorgezeichnet. Sie ist zwar mit dem Lineal gezogen, aber keineswegs immer parallel zum Rand.
- Schriftart
- Die Minuskelschrift wirkt sehr hektisch geschrieben, mit vielen geneigten Buchstaben: meist nach rechts, manchmal auch nach links. Es gibt nur wenige verschiedene Ligaturen, vor allem ς, καί und μέν. Die Wortgrenzen sind durch Zwischenräume meistens klar erkennbar. Die Schrift bricht oft aus dem Zeilenschema aus. Gegen Zeilenende tendiert der Schreiber nach oben. Satzzeichen werden nur sehr sparsam eingesetzt, Iota subscriptum überhaupt nicht. Der Schreiber neigt zu einigen Buchstabenverwechslungen, vor allem η - κ. Sehr ähnlich sind sich auch ν und υ.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Der Schreiber ist unbekannt.
- Buchgestaltung
- Die zahlreichen Werke in der Handschrift folgen unmittelbar aufeinander, meistens mit Zeilenumbruch. Erschwert wird die Orientierung durch rubrizierte Zwischenüberschriften, besonders in den Texten 4) und 32).
- Buchschmuck
- Die Überschriften sind rot geschrieben. Die Zeilen sind durch Ornamente aufgefüllt. Es gibt ungewöhnlich viele Initialen, meist mehrere pro Seite. Sie sind bis zu drei Zeilen hoch und stehen in verblasster Tinte.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Manetti-Exlibris auf Iv: Iannozii Manetti Cartae 180. Tractatus ex
hippocratis. - Zusatz auf 1r: Hic index non respondet libri
titulis. Schenkungsexlibris (Iv); Bibliotheksstempel der BAV auf 1r und
180v.
Subskription auf 178v: Andrea Biagio.
Questo libro e di francesco di nicholaio biliotti da firenze, loquale tiene messer giovanni aurispa da lo detto francesco in soma di piu altri libri, e pero io francesco sopradetto ho fatto questi versi di mia propria mano questo die VI di Luglio 1457 in Roma.
- Einband
- Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; späterer Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten), vgl. Schunke, Einbände, Bd. 2, S. 909.
- Provenienz
- Rom / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Die Subskriptionen (178v) geben erst Andrea di Biagio, dann Francesco di
Nicholaio Biliotti aus Florenz als frühere Besitzer aus. Letzterer hat das Buch
am 6.7.1457 in Rom an Giovanni Aurispa übergeben. Später ging es in die
Manetti-Bibliothek über (vgl. Lehmann,
Fuggerbibliotheken II, S. 100), möglicherweise gemeinsam
mit BAV, Pal.
gr. 170 und BAV, Pal.
gr. 176 (Vgl. Hemmerdinger 1981, S. 32f.). Auf Iv
findet sich ein Exlibris von Iannotius Manetti. Der Codex müsste also ohne
große Verzögerung von Aurispa an Manetti gelangt sein, denn beide starben
1459. Später ging die Hs. in den Besitz von Ulrich Fugger über
und wurde dann 1584 der Heidelberger Bibliothek einverleibt. Eine
andere Theorie ist, dass Johannes Dalburg sie nach Heidelberg brachte (vgl.
Hanson, S. 27). Dagegen spricht aber die Erwähnung als
Manetti-Handschrift im Fuggerkatalog (BAV, Pal. lat. 1950, f.
188r). - 1623 wurde die Hs. als Kriegsbeute aus
Heidelberg entführt und vom Bayernherzog Maximilian dem Papst Gregor XV.
geschenkt. Leo Allacci brachte sie nach Rom, seitdem befindet sie sich in der
Biblioteca Vaticana.
Die Handschrift enthält dieselbe Textsammlung wie Handschrift V (BAV, Pal. gr. 176), von der sie abstammt (vgl. Hanson, S. 26f.). Gesicherte Orte sind Rom und Heidelberg; ein Verweilen in Florenz und Augsburg ist möglich, aber nicht sicher belegt.
- Literatur
- Stevenson, Graeci, S.
96f.; Schunke, Einbände, II, S.
909; Katalog der Fuggerbibliothek „Catalogus Graecorum librorum“
(BAV, Pal. lat. 1950, 188r); Hermann Diels, Die Handschriften der antiken
Ärzte. I. Teil: Hippokrates und Galenos, in: Abhandlungen der
königlich preußischen Akademie der Wissenschaften,
Philosophische und historische Abhandlungen 3, Berlin
1905; Haan 2016, S. 29 Anm. 13; Bertrand Hemmerdinger 1981, S. 32f.; Heinz Willi Wittschier, Giannozzo Manetti. Das
Corpus der Orationes, Köln 1968, S. 208; Corpus medicorum Graecorum I 1, Hippocratis opera, hrsg. von
Johann Ludwig Heiberg, Leipzig/Berlin 1927; Hippocrates, On head wounds, hrsg. von Maury
Hanson, Berlin 1999; Hippocrates Vol. III, with an English translation by Edward
Theodore Withington, Cambridge (Mass.)/London 1984; Hippocrate XII.2, Airs, eaux, lieux, texte établi et traduit
par Jacques Jouanna, Paris 1996; Hippocrate XII,4, Femmes stériles, Maladies des jeunes filles;
Superfétation; Excision du foetus, texte établi, traduit et annoté
par Florence Bourbon, Paris 2017; Alain Touwaide, Greek Medical Manuscripts, Diels‘
Catalogue, Tome 1: Diels‘ Catalogue with Indices, newly revised and
updated, Berlin/Boston 2021, S. cxli.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
Inhalt
1) 1r
- Titel
- Index.
- TLG-Nummer
- 0627.013.
- Titel (Vorlage)
- 1r Τάδε Ἱπποκράτους ἐστίν.
- Incipit
- 1r α΄ ὅρκος …
- Explicit
- 1r … ξβ’ πρεσβευτικός.
- Textgestaltung
- Neben den rubrizierten griechischen Nummern stehen die Titel der Werke (in schwarzer Tinte); einige fehlende Titel wurden von anderer Hand mit anderer Tinte ergänzt.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Von den angekündigten 62 Titeln ist nur ein Teil in der Hs. erhalten.
- Edition
- Heiberg 1927, S. 1 (Hs. herangezogen: S. XI-XII).
2) 1r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- Iusiurandum.
- TLG-Nummer
- 0627.013.
- Titel (Vorlage)
- 1r Ἱπποκράτους ὅρκος.
- Incipit
- 1r Ὀμνύω Ἀπόλλωνα ἰητρὸν καὶ Ἀσκληπιὸν καὶ Ὑγείαν καὶ Πανάκειαν καὶ θεοὺς ἅπαντας καὶ πάσας …
- Explicit
- 1r … παραβαίνοντι δὲ καὶ ἐπιορκοῦντι τἀναντία τουτέων.
- Edition
- Heiberg 1927, S. 4–5 (Hs. herangezogen: S. XI-XII).
3) 1r–1v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- Lex (medica).
- TLG-Nummer
- 0627.014.
- Titel (Vorlage)
- 1r Ἱπποκράτους νόμος.
- Incipit
- 1r Ἱατρικὴ τεχνέων μὲν ἐπιφανεστάτη διὰ δὲ ἀμαθίην τῶν χρεομένων …
- Explicit
- 1v … βεβήλοισιν οὐ θέμις πρὶν ἢ τελεσθῶσιν ὀργίοισιν ἐπιστήμης.
- Edition
- Heiberg 1927, S. 7–8 (Hs. herangezogen: S. XI-XII).
4) 1v–9r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- Aphorismi.
- TLG-Nummer
- 0627.012.
- Angaben zum Text
- περὶ ταραχῆς κοιλίας καὶ ἐμέτων (1v), περὶ γυμναστικῶν (1v), περὶ συμπτώσεων (1v), περὶ λεπτῆς διαίτης (1v–2r), περὶ ἀκμῆς (2r), περὶ παροξυσμῶν (2r), περὶ τῆς καθ’ἡλικίαν διαίτης (2r), περὶ τῆς καθ’ὥραν διαίτης (2r), περὶ ὑγρᾶς διαίτης (2r), περὶ θέρεος καὶ φθινοπώρου (2r), περὶ περιόδων καὶ παροξυσμῶν (2r), περὶ κρισίμων (2r), περὶ καθάρσεως καιροῦ (2r), περὶ χωρεόντων (2r), περὶ ὕπνου (2r), περὶ παραφροσύνης (2r), περὶ κόπου (2v), περὶ ἀναλήψεως τῶν ἐν πολλῶ χρονω λεπτηνοιμένων ἢ ἐν ὀλίγω (2v), περὶ καθαιρομένων (2v), περὶ κρισίμων (2v), περὶ φάρυγγος (2v), περὶ λιμονῶν (2v), περὶ ὀξείαν νοσημάτων (2v), περὶ πλησμονῆς (2v), ὀξέων νοσημάτων κρίσις (2v), περὶ θερινοῦ τεταρταίου ἤτοι φθινοπωρινοῦ (2v), περὶ πυρετοῦ (2v), περὶ ἀρχομένων νούσων (2v), περὶ διανοίας (2v–3r), περὶ καύσεως, περὶ αὐταγχομένων (3r), περὶ ἐπιληπτικῶν (3r), περὶ μεταβολῆς ὡρῶν (3r), περὶ ὡρῶν (3r), περὶ νότου (3r), περὶ βορρᾶ (3r), περὶ θέρους (3r), περὶ φθινοπώρου (3r–3v), περὶ θέρους ἀχμηροῦ (3v), θέρο-βόρειον καὶ ἄνυδρον (3v), περὶ κατάστασιν ἐνιαυτοῦς (3v), θέρος νότειον (3v), περὶ θέρους φθινοπώρου (3v), περὶ φθινοπώρου καὶ τῶν θερινῶν (3v), περὶ χειμῶνος (3v), περὶ ὀδοντοφϋίας (3v–4r), περὶ κυουσῶν (4r), περὶ φαρμακείης (4r), περὶ στρόφων (4r), περὶ λειεντερι[ώδε]ες (4r), περὶ ἐλλεβόρου (4r), περὶ φαρμακοποιΐης (4r), περὶ νοσημάτων (4r), περὶ πυρετῶν (4r–4ν), περὶ κρίσεως (4v), περὶ κόπων (4v), περὶ ἱδρώτων (4v), περὶ ψυχρῶν ἱδρώτων (4v), περὶ πολλῶν ἱδρώτων (4v), περὶ φυμάτων (4v), περὶ ῥίγους (4v), περὶ ἀποχρέμψεως (4v), περὶ μὴ διαλειπόντων πυρετῶν (4v), περὶ τῶν ἐπὶ βουβῶσι πυρετῶν (4v–5r), περὶ τριταίου (5r), περὶ οὔρων (5r), περὶ σπασμῶν (5r–5v), περὶ πλευριτικῶν ἐμπνικῶν καὶ φθισικῶν (5v), περὶ κυναγχικῶν (5v), περὶ φθισικῶν (5v), περὶ εμπνικῶν (5v), περὶ θερμοῦ (5v), περὶ ψυχροτέρων (5v), περὶ γυναικέων (5v–6r), περὶ τῶν μελλουσῶν διαφθείρειν (6r), περὶ εὐτόκων (6r–6v), περὶ γάλακτος (6v), περὶ οἰδημάτων (6v), περὶ ῥίγους (6v), περὶ δερμάτων (6v), περὶ ἰκτερικῶν (6v), περὶ δυσεντερίης (6v), περὶ νεφριτικῶν (6v), περὶ ὑδρωτικῶν (6v), περὶ κεφαλῆς πόνων (6v), περὶ μελαγχολικῶν (6v), περὶ λυγμοῦ (6v), περὶ διαρροίας (6v), περὶ πλευρίτιδος (6v), περὶ τῶν ἀνακοπόντων (6v–7r), περὶ ἐμπονημάτων (7r), περὶ τῶν μελλόντων ποδαγριῶν (7r), περὶ ὀδηνης ὀφθαλμῶν (7r), περὶ καρκίνων (7r), περὶ στραγγουρίης (7r), περὶ χρονίων ἑλκῶν (7r), περὶ φλεβοτομίης καθάρσεως (7r), περὶ ποδαγρικῶν νοσημάτων (7r), περὶ ἐγκεφάλου διακόπης (7r), περὶ ὀδύνης ἐξαίφνης γινομένης (7r), περὶ παραφροσύνης (7r–7v), περὶ ὀξέων παθῶν (7v), περὶ ἀποπληξίης (7v), περὶ ἰσχιάδος (7v), περὶ ὀξέων νοσημάτων (7v), περὶ γυναικῶν (7v), περὶ διηστηκότων οὔρων (7v), περὶ τῶν ἐμουντῶν τὸ αἷμα (7v), περὶ τῶν οὐροῦντων αἷμα καὶ θρόμβους (7v), περὶ γλώσσης (8r), περὶ ἐμπυικῶν (8r), περὶ ἐγκεφάλου σφακελισμένου (8r–9r).
- Titel (Vorlage)
- 1v Ἱπποκράτους ἀφορισμοί.
- Incipit
- 1v Ὁ βίος βραχὺς, ἡ δὲ τέχνη μακρὴ· ὁ δὲ καιρὸς ὀξὺς· ἡ δὲ πείρα σφαλερὴ …
- Explicit
- 9r … Εἰδώλων αἵμα καὶ χολῆ καὶ αἵματα καὶ φλέγματα σαρκὶ παρέδωκεν.
- Textgestaltung
- Die Überschriften sind rot geschrieben, ihnen folgt eine kurze Erläuterung in Schwarz.
- Edition
- Hippocrates Vol. IV, with an English transl. by William Henry Samuel Jones, London 1953, S. 98–221.
5) 9r–13v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- Prognosticorum libri II.
- TLG-Nummer
- 0627.003.
- Titel (Vorlage)
- 9r ἱπποκράτους προγνωστικὸν.
- Incipit
- 9r Τὸν ἰητρὸν δοκέει μοι ἄριστον εἶναι πρόνοιαν ἐπιτηδεύειν …
- Explicit
- 13v … ἅπαντα γὰρ ὁκόσα ἐν τοῖσι χρονίοισι τοῖς προειρημένοισι κρίνεται, γνώσῃ τοῖσιν αὐτέοισι σημείοισιν.
- Edition
- Hippocrate III.1, Pronostic, texte établi et trad. et annoté par Jacques Jouanna, Paris 2013, S. 1–80 (Hs. erwähnt auf S. LXXXVI).
6) 13v–18v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De diaeta in morbis acutis.
- TLG-Nummer
- 0627.004.
- Angaben zum Text
- Zwischenüberschriften: περὶ ὕδατος (18r), περὶ λουτροῦ (18r–18v).
- Titel (Vorlage)
- 13v Ἱπποκράτους πρὸ τὰς Κνιδίας γνώμας ἢ περὶ πτισάνης.
- Incipit
- 13v Οἱ συγγραψάντες τὰς Κνιδίας καλεομένας γνώμας ὁκοῖα μὲν πάσχουσιν οἱ κάμνοντες …
- Explicit
- 18v … οἷσι δὲ τούτων μηδενὸς προσδεῖ καὶ πρόσεστιν αὐτέοισι τῶν σημείων ἐφ’οἷσι λούεσθαι συμφέρει, δεῖ λούειν.
- Edition
- Hippocrate VI.2, Du régime des maladies aigues. Appendice, Texte établi et trad. et annoté par Robert Joly, Paris 1972, S. 36–67 (Hs. nicht erwähnt).
7) 18v–23v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De diaeta acutorum [Sp.].
- TLG-Nummer
- 0627.005.
- Angaben zum Text
- f. 18v–19v Καύσου γένος ἄλλο; f. 19v–23v ἀλλὸ εἶδος κυνάγχου.
- Titel (Vorlage)
- 18v ἀρχὴ τῶν νόθων. Περὶ καύσου.
- Incipit
- 18v Καύσος δὲ γίγνεται ὁκόταν ἀναξηρανθέντα τὰ φλέβια…
- Explicit
- 23v …τὸ ἀπὸ τῶν κοπρίων μηκώνιον ξυλλέγων ταμιεύου καὶ θεράπευε.
- Edition
- Hippocrate VI.2, Du régime des maladies aigues. Appendice, texte établi et trad. et annoté par Robert Joly, Paris 1972, S. 68–98 (Hs. nicht erwähnt).
8) 23v–25r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De officina medici.
- TLG-Nummer
- 0627.008.
- Titel (Vorlage)
- 23v κατ’ ἰητρίον.
- Incipit
- 23v Ὅμοια ἢ ἀνόμοια ἐξ ἀρχῆς ἀπὸ τῶν μεγίστων ἀπὸ τῶν ῥηίστων …
- Explicit
- 25r … ἀλλ’ ὥστε ἀποστήριγμα εἶναι ὡς μήτε διαναγκάζηται μήτε σείηται ὀστέων φύσις δακτύλων μὲν ἁπλὰ καὶ ‘στέας ἄρθρα.
- Edition
- Withington 1984, S. 58–81.
9) 25r–26v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De medico.
- TLG-Nummer
- 0627.049.
- Titel (Vorlage)
- 25r περὶ ἰητροῦ.
- Incipit
- 25r Τὸ μὲν γράμμα ἐστὶν ἰητροῦ προστασίη καὶ παράγγελμα πῶς χρὴ κατὰ ἰητροῦ μὲν εἶναι προστασίην, ὁρῆν εὔχρως τε καὶ εὐσάρκος…
- Explicit
- 26v … ὁ τῶν σημείων ἔμπειρος εἰκότως ἐπιχειροίη περὶ δὲ τουτέων ἁπάντων ἐν ἑτέροις γεγραμμένον ἐστίν.
- Edition
- Heiberg 1927, S. 20–24 (Hs. herangezogen S. XI-XII).
10) 26v–30r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De aere et aqua.
- TLG-Nummer
- 0627.002.
- Titel (Vorlage)
- 26v περὶ ἀέρων καὶ ὑδάτων.
- Incipit
- 26v ἱητρικὴν ὅστις βούλεται ὀρθῶς ζητεῖν τάδε χρὴ ποιεῖν …
- Explicit
- 30r … ἔχουσιν οὕτους ἀπὸ δὲ τουτέων τεκμαιρόμενος τὰ λοιπὰ ἐνθυμέεσθαι καὶ οὐχ ἁμαρτήσῃ.
- Edition
- Heiberg 1927, S. 55–78 (Hs. herangezogen S. XI-XII).
11) 30r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De anatome.
- TLG-Nummer
- 0627.040.
- Titel (Vorlage)
- 30r περὶ ἀνατομῆς.
- Incipit
- 30r Ἀρτηρίη ἐξ ἑκατέρου φαρυγγέθρου τὴν ἐκφύσιν ποιευμένη …
- Explicit
- 30r … σάρκα περιπληθέα ἔχων ἐς ἄκρον δα[κ]τυλίου τελευτῶν.
- Edition
- Hippocrate VIII, Plaies, nature des os, coeur, anatomie, texte établi et trad. et annoté par Marie-Paule Duminil, Paris 1998, S. 208–209 (Hs. erwähnt S. 205).
12) 30r–30v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De dentitione.
- TLG-Nummer
- 0627.041.
- Titel (Vorlage)
- 30r περὶ ὀδοντοφύας.
- Incipit
- 30v Τὰ φύσει εὔτροφα τὠν παιδίων οὐκ ἀνάλογον τῆς σαρκώσεως …
- Explicit
- 30v … ὀξύτερα ὡς ἐπὶ πολὺ δύσπνοιαν ἐπιφέρει.
- Textgestaltung
- Die 32 Lehrsätze sind, anders als in der Edition, in der Hs. nicht voneinander getrennt, sondern fortlaufend.
- Edition
- Hippocrates Vol. II, with an English transl. by William Henry Samuel Jones, Cambridge (Mass.) 1923, S. 322–328.
13) 31r–36r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De infecundis.
- TLG-Nummer
- 0627.036.
- Titel (Vorlage)
- 31r περὶ ἀφόρων.
- Incipit
- 31r Περὶ μὲν τῶν γινομένων τῇσι γυναιξὶν ἐφ’ ἑκάστοισι τῶν παθημάτων πρότερον εἴρηται …
- Explicit
- 36r … θραύοντα τὸ δέρμα καταλίποντα προσβολὴν τῷ σιδήρῷ.
- Edition
- Bourbon 2017, S. 70–107 (Hs. erwähnt S. 243).
14) 36r–39v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De superfetatione.
- TLG-Nummer
- 0627.038.
- Titel (Vorlage)
- 26r περὶ ἐπικυήσιος.
- Incipit
- 36v Ὁκόταν ἐπικυίσκηται ἡ γυνὴ ἢν μὲν ἐν τῷ μέσῳ τὴς μήτρης …
- Explicit
- 39v … ἐν οἴνῳ λευκῷ ὅσον κυάθῳ τρίψας ὀβολὸν Ἀττικὸν διδόναι πίνειν καὶ καθαίρεται.
- Edition
- Bourbon 2017, S. 276–298 (Hs. erwähnt S. 243).
15) 39v–40r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De exsectione foetus.
- TLG-Nummer
- 0627.039.
- Titel (Vorlage)
- 39v περὶ ἐγκατατομῆς παιδίου.
- Incipit
- 39v Ἐγκατατομὴ παιδίου πρῶτον μὲν ἐπὶ τὴν γυναῖκα σινδόνα ἐπιβαλῶν …
- Explicit
- 40r … ἀνακεῖσθαι ὡς ἀνωτάτω ἔχουσα τὰ σκέλεα, ἐσθιέτω δὲ σιτία μέτρια.
- Edition
- Bourbon 2017, S. 368–371 (Hs. erwähnt S. 354).
16) 40r–41v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De crisibus.
- TLG-Nummer
- 0627.052.
- Titel (Vorlage)
- 40r περὶ κρίσεων.
- Incipit
- 40r περὶ κρίσεων ξυντόμων ἐπὶ τὸ ἄμεινον τὰ μὲν πλεῖστα ταυτ’ἐστὶν …
- Explicit
- 41v … ἀλλὰ ἠρεμένα ᾖ, χρονίη ἡ νοῦσος ἀνεῦντος σπασμοῦ.
- Edition
- Hippocrates IX, ed. Paul Potter, Cambridge (Mass.)/London 2010, S. 276–299 (Hs. nicht erwähnt).
17) 41v–42v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De corde.
- TLG-Nummer
- 0627.045.
- Titel (Vorlage)
- 41v περὶ καρδίης.
- Incipit
- 41v Καρδίη σχῆμα μὲν ὁκοίη πυραμὶς χροιὴν δὲ κατὰ κορὴς φοινικέα …
- Explicit
- 42v … τοῖσι πολλοῖσι φύσει θερμὸν. περὶ δὲ καρδίης τοιαῦτα εἰρήσθω.
- Edition
- Hippocrate VIII, Plaies, nature des os, coeur, anatomie, texte établi et trad. et annoté par Marie-Paule Duminil, Paris 1998, S. 190–195 (Hs. erwähnt S. 182).
18) 42v–45v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De carnibus.
- TLG-Nummer
- 0627.043.
- Titel (Vorlage)
- 42v περὶ σαρκῶν.
- Incipit
- 42v Ἐγὼ τὰ μέχρι τοῦ λόγου τούτου κοινῇσι γνώμῃσι χρέομαι …
- Explicit
- 45v … δίοτι ἐν ἑπτὰ τουτέων ἕκαστα διοικεῖται, ἐγὼ φράσω ἐν ἄλλοισιν.
- Edition
- Hippocrate XIII, des lieux dans l’homme, du système des glandes, des fistules, des hémorroides, de la vision, des chairs, de la dentition, Texte établi et traduit par Robert Joly, Paris 1978, S. 188–203 (Hs. nicht erwähnt).
19) 45v–47r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De glandulis.
- TLG-Nummer
- 0627.042.
- Titel (Vorlage)
- 45v περὶ ἀδένων οὐλομελίης.
- Incipit
- 45v Περὶ δὲ ἀδένων οὐλομελίης ὧδε ἔχει. φύσις μὲν αὐτέοισιν …
- Explicit
- 47r … τοῖσι κυρίοις τοῦ σώματος. Καρδίῃ πνεύμονι καὶ ἀποπνίγονται.
- Edition
- Hippocrate XIII, des lieux dans l’homme, du système des glandes, des fistules, des hémorroides, de la vision, des chairs, de la dentition, Texte établi et traduit par Robert Joly, Paris 1978, S. 114–122 (Hs. nicht erwähnt).
20) 47r–54v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De locis in homine.
- TLG-Nummer
- 0627.026.
- Titel (Vorlage)
- 47r περὶ τόπων κατὰ τὸν ἄνθρωπον.
- Incipit
- 47r Ἐμοῖ δοκεῖ ἀρχὴ μὲν οὐδεμία εἶναι τοῦ σώματος. ἀλλὰ πάντα ὁμοίως ἀρχὴ …
- Explicit
- 54v … μᾶλλον αἱ δὲ πρεσβύτεραι μυρώδεα μᾶλλον ἔχουσι τὰ καταμήνια καλάμενα.
- Edition
- Hippocrate XIII, des lieux dans l’homme, du système des glandes, des fistules, des hémorroides, de la vision, des chairs, de la dentition. Texte établi et traduit par Robert Joly, Paris 1978, S. 38-/3 (Hs. erwähnt S. 33).
21) 54v–64r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De fracturis.
- TLG-Nummer
- 0627.009.
- Angaben zum Text
- f. 55r–56v περὶ πήχεως; f. 56v περὶ βραχίονος ; f. 56v–57r περὶ ποδός; f. 57r–57v περὶ τῶν κατὰ τὴν πτέρνην; f. 57v–59r περὶ κνήμης; f. 59r–59v περὶ μηροῦ; f. 59v–63v περὶ πτέρνης; f. 63v–64r περὶ κατήγματος κεφαλῆς πήχεως καὶ βράχιονος.
- Titel (Vorlage)
- 54v περὶ ἀγμῶν.
- Incipit
- 54v Ἐχρῆν τὸν ἰητρὸν τῶν ἐκπτώσαων τε καὶ κατηγμάτων ἰθύτατα τὰς καταστάσηας ποιεέσθαι …
- Explicit
- 64r … Τοὺς δὲ χρόνους τοὺς ἀπὸ τῆς φλεγμονῆς τεκμαίρεσθαι καὶ ἀπὸ τῶν πρόσθεν γεγραμμένων.
- Edition
- Withington 1984, S. 94–199.
22) 64r–70v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De vulneribus capitis.
- TLG-Nummer
- 0627.007.
- Titel (Vorlage)
- 64r περὶ τῶν ἐν κεφαλῇ τρωμάτων.
- Incipit
- 64r Τῶν ἀνθρώπων αἱ κεφαλαὶ οὐδὲν ὁμοίως σφῆσιν αὐταῖς. Οὐδὲ αἱ ῥαφαὶ τῆς κεφαλῆς πάντων…
- Explicit
- 70v …δίαιτα μείων ἐλλινύουσι τὰ δὲ ἐκ γενεῆς ἢ ἐν αὐξήσει κατὰ λόγον τὸν πρότερον.
- Edition
- Hanson 1999, S. 26f. (Hs. herangezogen).
23) 71r–90r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De articulis.
- TLG-Nummer
- 0627.010.
- Titel (Vorlage)
- 71r περὶ ἄρθρων ἐμβολῆς.
- Incipit
- 71r Ὤμου δὲ ἄρθρον ἕνα τρόπον οἶδα ὀλισθάνον, τὸν ἐς τὴν μασχαλὴν …
- Explicit
- 90r … δίαιτα μείων ἐλλινύουσι τὰ δὲ ἐκ γενεῆς ἢ ἐν αὐξήσει κατὰ λόγον τὸν πρότερον.
- Edition
- Withington 1984, S. 200–397.
24) 91r–95r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De natura hominis und de diaeta salubri.
- TLG-Nummer
- 0627.019, 0267.020.
- Titel (Vorlage)
- 91r περὶ φύσεως ἀνθρώπου.
- Incipit
- 91r Ὅστις μὲν εἰώσεν ἀκούειν λεγόντων ἀμφὶ τῆς φύσηος τῆς ἀνθρωπίνης προσωτέρω ἢ ὁκόσον αὐτέκ ἐς ἱητρικὴν ἀφίκει …
- Explicit
- 95r … ὅτι τοῖσιν ἄνθρωποῖσιν πλείστου ἄξιόν ἐστιν ἢ ὑγιείη. ἐπίστασθαι ἐκ τῆς ἑωυτοῦ γνώμης ἐν τῆσι νούσοισιν ὠφελέεσθαι.
- Edition
- Émile Littré, Oeuvres complètes d'Hippocrate, vol. 6, Paris, 1849 (Nachdruck Amsterdam 1962), S. 32–86.
25) 95r–101r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De natura pueri.
- TLG-Nummer
- 0627.024 (Kapitel 12–31).
- Titel (Vorlage)
- 95r περὶ φύσεως παιδίου.
- Incipit
- 95r Ἢν ἡ γονὴ μείνῃ ἀπ’ἀμφοῖν ἐν τῇσι μήτρῃσι τῆς γυναικός. Πρῶτον μὲν μίσγεται ὁμοῦ, ἅτε τῆς γυναικὸς …
- Explicit
- 101r … ἢν ἐς ἄμφω ἰσχυρὴ ἐσέλθῃ, ἄμφω ἄρσενα γίνεται. ἢν δὲ άσθενὴς ἄμφω θηλέα γίνεται οὗτος ὁ λόγος ὧδε εἰρημένος ἅπας τέλος ἔχει.
- Edition
- Hippocrate XI, De la nature de l'enfant. Des maladies IV. Du foetus de huit mois, Texte établi et trad. par Robert Joly, Paris 1970, S. 53–83 (Hs. erwähnt S. 36).
26) 101r–102v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De genitura.
- TLG-Nummer
- 0627.024 (Kapitel 1–12).
- Titel (Vorlage)
- 101r περὶ γονῆς.
- Incipit
- 101r Νόμος πάντα κρατύνει ἡ δὲ γονὴ τοῦ ἀνδρὸς ἔρχεται απὸ παντὸς τοῦ ὑγιέος ἐν τῷ σώματι …
- Explicit
- 102v …ἐς τοῦτο εἰρέαται ἀναβήσομαι δ’αὖθις ἐς τὸν ὀπίσω λόγον. Ἢν ἡ γονὴ μείνῃ ἀπ’ἀμφοῖν ἐν τῇσι μήτρῃσι τῆς γυναικός.
- Edition
- Hippocrate XI, De la nature de l'enfant. Des maladies IV. Du foetus de huit mois, Texte établi et trad. par Robert Joly, Paris 1970, S. 44–52 (Hs. erwähnt S. 36).
27) 102v–103r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De septimestri partu.
- TLG-Nummer
- 0627.056.
- Titel (Vorlage)
- 102v περὶ ἑπταμήνου.
- Incipit
- 102v Περὶ δὲ ἑπταμήνων ὁ λόγος ὑπότευ φησὶ γίνεσθαι. Ἐγὼ μὲν οὐ περιτέτευχά πω τῶδε τῷ πρήγματι ὀφθαλμοῖσιν …
- Explicit
- 103r … ὅκωσπερ νῦν ἀειδρηες ἐόντες κατὰ πάντας γαδουνών προλήμψιε ταῦτα οὖν πρότερ[ον] ἐννοούμενος.
- Edition
- Hermann Grensemann, Über Achtmonatskinder. Über das Siebenmonatskind (unecht), Berlin 1968 (Corpus Medicorum Graecorum 1.2.1; Hs. erwähnt S. 14 unter der Sigle P; Text S. 122–124).
28) 103r–104v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De octimestri partu.
- TLG-Nummer
- 0627.035.
- Angaben zum Text
- Der Text der Hs. ist in der Edition etwas anders abgedruckt; er beginnt dort auf S. 82 und führt bis S. 96, dann schließen sich S. 78–80 an, wobei das Wort ἔγραφα dazwischen steht.
- Titel (Vorlage)
- 103r περὶ ὀκταμήνων.
- Incipit
- 103r Φημὶ δισσὰ ἐφεξῆς κακοπαθείας γιγνομένας ἀδυνάτους εἶναι ποιέειν φέρειν τὰ παιδία καὶ διὰ ταῦτα οὐ περιγίγνεται …
- Explicit
- 104v …καὶ ἄλλα διαφέροντα γίγνονται ἐνίοισι σώμασι καὶ οἱ ὀδόντες φαίνεσθαι ἄρχονται ἐν τουτέῳ τῷ χρόνῳ.
- Edition
- Hermann Grensemann, Über Achtmonatskinder. Über das Siebenmonatskind (unecht), Berlin 1968 (Corpus Medicorum Graecorum 1.2.1; Hs. erwähnt S. 14 unter der Sigle P; Text S. 78–96).
29) 104v–105r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De virginibus.
- TLG-Nummer
- 0627.037.
- Titel (Vorlage)
- 105v περὶ παρθένων.
- Incipit
- 104v Ἀρχὴ μοὶ τῆς ξυνθέσηος τῶν νεηγενεῶν ἰητρικῆς οὐ γὰρ δυνατὸν τῶν νοσημάτων τὴν φύσιν γνῶναι …
- Explicit
- 105r …αὐτέων ἢ ἅμα τὴν βίην ὄλιγον ὕστερον ἁλώσεται ἧπερ μήτηρ νούσω τῶν δὲ ἠνδρομένων γυναικῶν ἕτεραι ταῦτα πάσχουσιν.
- Edition
- Bourbon 2017, S. 188–191 (Hs. erwähnt S. 179).
30) 105r–114r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De muliebri natura.
- TLG-Nummer
- 0627.033.
- Titel (Vorlage)
- 105r περὶ γυναικειὴς φύσηος.
- Incipit
- 105r περὶ δὲ τῆς γυναικειὴς φύσηος καὶ νοσημάτων τάδε λέγω μάλιστα μὲν τὸ θεῖον…
- Explicit
- 114r … λουσαμένη καὶ ἀφαιρουμένη διανιζείθω τῷ ὕδατι εὐώδει.
- Edition
- Bourbon 2017, S. 2–96 (Hs. erwähnt S. LXXX).
31) 114r–153r
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De morbis popularibus libri VII.
- TLG-Nummer
- 0627.006.
- Angaben zum Text
- f. 114r–119v Buch I; f. 119v–124r Buch II; f. 124r–129v Buch III; f. 129v–133v Buch IV; f. 133v–139r Buch V; f. 139r–143v Buch VI; f. 143v–153v Buch VII.
- Titel (Vorlage)
- 114r Ἐπιδημιῶν.
- Incipit
- 114r Ἐν Θάσῳ φθινοπώρου περὶ ἰσημερίην καὶ ὑπὸ πληιάδα. ὕδατα πολλὰ ξυνεχέα μαλθακὰ ὡς ἐν νοτίοισι …
- Explicit
- 153r …ὁ φιλό τίμεω παῖς ἔφηβος ἦλθε πρὸς ἐμὲ εὑρὼν κρανίων ὀστέων ἔρημον ἰητρικῆς ἐς ιικχίνα τὰ κρύφιμα οὐχ ὁρῶν ἑστῶτα.
- Edition
- Jacques Jouanna (Hrsg.), Hippocrates IV.1, Epidémies I et III, Paris 2016, S. 1–114; Jacques Jouanna (Hrsg.), Hippocrates IV.3, Epidémies V et VII, Paris 2000, S. 2–118.
32) 153r–163v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- De morbis mulierum.
- TLG-Nummer
- 0627.036.
- Angaben zum Text
- Der Text bricht am Spaltenende plötzlich mitten im Satz ab. Mehrere leere Blätter folgen.
- Titel (Vorlage)
- 153r Γυναικείων.
- Incipit
- 153r Τὰ δὲ ἀμφὶ γυναικείων νούσων φημὶ γυναῖκα ἄτοκον ἐοῦσαν ἢ τετοκυῖαν χαλεπώτερον…
- Explicit
- 163v … τούτῳ ἐπαλείφειν δὶς τῆς ἡμέρης δηδόναι, νιψαμένην ὕδατι χλιερῷ· ἔψειν δὲ ἐν τῷ ὕδατι.
- Edition
- Émile Littré, Oeuvres complètes d'Hippocrate, vol. 8, Paris 1853 (Nachdruck Amsterdam 1962).
33) 171r–180v
- Verfasser
- Hippocrates (GND-Nr.: 11855140X).
- Titel
- Epistolae (Pseudepigrapha).
- TLG-Nummer
- 0627.055.
- Angaben zum Text
- Briefe an und von Hippokrates: f. 171r Βασιλεύς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης Πέτῳ χαίρειν; f. 171r Πέτος βασιλεῖ βασιλέων τῷ μεγάλῳ Ἀρταξέρξῃ χαίρειν; f. 171r Βασιλεὺς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης Ὑστάνῃ Ἑλλησπόντου ὑπάρχῳ χαίρειν; f. 171r Ὑστάνης Ἱπποκράτει ἰητρῷ ἀπὸ Ἀσκληπιοῦ γεγονότι χαίρειν; f. 171r Ἱπποκράτης Ὑστάνῃ Ἑλλησπόντου ὑπάρχῳ χαίρειν; f. 171v Ἱπποκράτης Δημετρίῳ ὑγιαίνειν; f. 171v Βασιλεῖ βασιλέων τῷ ἐμῷ μεγάλῳ δεσπότῃ Ἀρταξέρξῃ Ὑστάνης Ἑλλησπόντου ὕπαρχος χαίρειν; f. 171v Βασιλεὺς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης Κῴοις τάδε λέγει; f. 171v Ἀπόκρισις Κῴων; f. 171v–172r Ἀβδηριτῶν ἡ βουλὴ καὶ ὁ δῆμος ἱπποκράτει χαίρειν; f. 172r–172v Ἱπποκράτης Ἀβδηριτῶν βουλῇ δήμῳ χαίρειν; f. 172v Ἱπποκράτης Φιλοποίμενι χαίρειν; f. 172v–173r Ἱπποκράτης Διονυσίῳ χαίρειν; f. 173r Ἱπποκράτης Δαμαγήτῳ χαίρειν; f. 173r–173v Ἱπποκράτης Φιλοποιμένι χαίρειν; f. 173v–174r Ἱπποκράτης Κρατεύᾳ χαίρειν; f. 174r–176v Ἱπποκράτης Δαμαγήτῳ χαίρειν; f. 176v–177r Δημόκριτος Ἱπποκράτει εὖ πράττειν; f. 177r Τὸν περὶ μανίης λόγον γραφέντα αὐτῷ ἐν τῷ περὶ ἱερῆς νούσου (Rubrizierung der Überschrift wurde in der Hs. vergessen); f. 177r Ἱπποκράτης Δημοκρίτῳ εὖ πράττειν; f. 177r–177v Περὶ Ἐλλεβορισμοῦ Ἱπποκράτης Δημοκρίτῳ; f. 177v–178r Ἱπποκράτου πρὸς τὸν ὑιὸν Θεσσαλόν; f. 178r Δόγμα Ἀθηναίων; f. 178r Ἐπιβώμιος; f. 178r–180v Πρεσβευτικὸς.
- Titel (Vorlage)
- 171r Βασιλεὺς βασιλέων μέγας Ἀρταξέρξης πέτῳ χαίρειν.
- Incipit
- 171r Νούσος προσεπέλασεν ἡ καλουμένη λοιμικὴ τοῖς στρατεύμασιν ἡμῶν …
- Explicit
- 180v … εἰ γὰρ μὴ ἐν τῇ ὑμετέρῃ πόλει τουτέων ἐπιτευξόμεθα, οὐκ οἶδ’ὅκου ἐλθόντες ὦν ἰμείρομεν εὐμοιρήσομεν.
- Edition
- Hippocrates, pseudoepigraphic writings, hrsg. von Wesley D. Smith, Leiden u.a. 1990, S. 48–124.
- Bearbeitet von
- Vinzenz Gottlieb, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2020.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 192. Beschreibung von: Vinzenz Gottlieb (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2020. Aktualisiert von: .
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.