Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 258

Paulus Euergetinus, Synagoge

Papier · 2, 438, 1 Bll. · 29,6 × 22 cm · Konstantinopel? · 1. Hälfte 15. Jh.

Schlagwörter (GND)

Theologie / Patristik / Zitatensammlung / Mönchsregeln / Heiligenviten.

Diktyon-Nr.

65990.

Kodikologische Beschreibung

Entstehungsort

Konstantinopel?

Entstehungszeit

1. Hälfte 15. Jh. Datierung anhand des Schreibers. Die Wasserzeichen deuten auf die 1420er/1430er Jahre hin.

Typus (Überlieferungsform)

Codex.

Beschreibstoff

Westliches Papier.

Umfang

2, 438, 1 Bll.

Format (Blattgröße)

29,6 × 22 cm.

Zusammensetzung (Lagenstruktur)

(I-1)^1a + 1^2a + 3³ + 54 IV⁴³⁵ + 3⁴³⁸ + (I-1)^439*. Vorderspiegel ist Gegenbl. von 1a, Hinterspiegel Gegenbl. von 439*.

Foliierung

Vatikanische Foliierung (f. 1–438). Die Bezeichnung der ungez. Bll. folgt dem Digitalisat (1a, 439*).

Lagenzählung

Griechische Zahlen im Fußsteg am Anfang und Ende jeder Lage, beginnend auf f. 4r.

Zustand

Einige Bll. wurden restauriert (u.a. f. 1, 436, 438), wodurch auf f. 436 etwas Text verloren ging. Die ganze Hs. wird von Stockflecken durchzogen. Die Lesbarkeit ist aber nicht beeinträchtigt.

Wasserzeichen

Dreiberg mit Stange (f. 4–386; auch danach ab und zu: Höhe 32 mm, Breite 38 mm, Höhe mit Stange ca. 75 mm, ähnliche sind datiert auf 2. Viertel 15. Jh.); schiefer Dreiberg mit Stange (f. 392, 398: Höhe 40 mm, Breite 30 mm); 3 Kirschen (f. 3: Höhe 60 mm, Breite 40 mm, Motiv tritt im 2. Viertel 15. Jh. häufig auf); Leopard, sitzend (f. 390, ähnliche: 1. Hälfte 15. Jh.) Sechszackiger Stern (f. 48).

Schriftraum

22 × 14 cm.

Spaltenanzahl

2 Spalten.

Zeilenanzahl

30 Zeilen.

Schriftart

Ähnlichkeit zum Hodegonstil. Leicht nach rechts geneigte Minuskel mit Betonung diagonaler Linien (besonders ausgeprägt bei Chi und Alpha). Siehe Kavrus-Hoffmann/Alvarez, S. 160.

Angaben zu Schrift / Schreibern

Manuel (RGK III, Nr. 425).

Buchgestaltung

Die Hs. trägt kalligraphische Züge. Jedes der beiden Bücher besteht aus 50 Hypotheseis, die durch Rubrizierung hervorgehoben sind. Es folgen Aussagen verschiedener Autoren zu diesem Thema. Ihre Namen sind ebenfalls rubriziert. Beiden Büchern geht jeweils ein Index der Hypotheseis voran. Der Index zu Buch 1 ist möglicherweise ergänzt worden. Dafür sprechen die unterschiedlichen Wasserzeichen und die Lagenzählung.

Buchschmuck

Ornamentierte, rubrizierte Initialen, rubrizierte Überschriften. An den Rändern bildet die Schrift häufig Schnörkel.

Nachträge und Benutzungsspuren

f. 1r: Capsa-Nr. C. 62, Allacci-Signatur 378. Titel Collectio sacrarum praeceptionum ex sacra scriptura per Paulum Monachum excerpta et ex variis Sanctis patribus. Herkunftsbezeichnung Cyp. und Signaturen. Stempel der BAV auf f. 1r und 438r. f. 2ar: Schenkungsexlibris, Anmerkung eines (vatikanischen) Bibliothekars: Pars altera huius operis continens III et IV librum excerptorum a Paulo monacho habitur in pergameno post codices Octobonianos. F. 3v: lateinische Erklärung zur Annotation auf 4r, betreffend das Wort ἀββᾶ. 438r Subskription des Schreibers: Θεοῦ δῶρον καὶ πόνος τοῦ μανουήλ.

Einband

Hochroter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben, durch Signaturmarke überklebt) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten); vgl. Schunke, Einbände, II, S. 909.

Provenienz

Augsburg / Heidelberg.

Geschichte der Handschrift

Der Schriftstil ist typisch für Konstantinopel, so dass die Herkunft aus dieser Stadt sehr wahrscheinlich ist. Die Hs. weist den Eintrag Cyp. (1r) auf. Dieses Kürzel deutet auf Hieronymus Tragodistes, der viele Hss. für Ulrich Fugger gesammelt hat. Fuggers Bibliothek kam 1567 nach Heidelberg und er vermachte sie nach seinem Tod 1584 an Kurfürst Friedrich IV. Im Dreißigjährigen Krieg wurde sie als Kriegsbeute nach Rom gebracht, wo sie sich seit 1623 befindet.

Faksimile

https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_gr_258

Literatur

Stevenson, Graeci, S. 142; Dieter Harlfinger, Specimina griechischer Kopisten der Renaissance, I. Griechen des 15. Jahrhunderts, Berlin 1974, S. 14; Dieter Harlfinger, Zu griechischen Kopisten und Schriftstilen des 15. und 16. Jahrhunderts, in: La Paléographique grecque et byzantine. Paris, 21–25 octobre 1974, Paris 1977 (Colloques internationaux du centre national de la recherche scientifique 559), S. 332; Francesco D’Aiuto: Un manoscritto innografico del secolo XIV: il Vaticano Palatino greco 138, in: Rivista di studi bizantini e neoellenici 28, 1991, S. 149–171, hier S. 156; Nadezhda Kavrus-Hoffmann, Catalogue of Greek Medieval and Renaissance Manuscripts in the Collection of United States of America, Part. II: The New York Public Library, in: Manuscripta 50, Saint Louis 2006, S. 21–76, hier S. 41; Teresa Martínez Manzano, De Bisancio al Escorial. Adquisiciones venecianas de manuscritos griegos para la Biblioteca Regia de Felipe II: collecciones Dandolo, Eparco, Patrizi, Mérida 2015, S. 48; Nadezha Kavrus-Hoffmann/Pablo Alvarez, A catalogue of Greek Manuscripts at the University of Michigan, Ann Arbor, Volume I, Ann Arbor 2021, hier S. 160.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

Inhalt

1) 4r–236v Digitalisat

Verfasser

Paulus Euergetinus (GND-Nr.: 100957242).

Titel

Liber primus.

Angaben zum Text

BHG 1450s?. - Der Autor ist ein Abt Paul (auch Paulus Monachus genannt), Gründer eines Klosters der Theotokos Euergetes (Kloster in Konstantinopel). Die Edition enthält auch Erläuterungen (ἑρμηνείαι), die in der Hs. nicht enthalten sind. Zitierte Autoren in beiden Büchern sind: Anastasius Sinaita, Antiochus Pantectes, Antonius Iunior, Arsenius, Athanasius, Barsanuphius, Cassianus, Clemens (im Itinerarium Sancti Petri), Diadochus, Ephraem, Gregorius Papa, Gregor der Wundertäter, Iohannes Carpathi Episcopus, Iohannes Pastor abbas, Isaacus (Syrus), Isaias eremita et abbas, Lucianus, Marcellus, Marcus monachus, Martianus, Maximus, Nilus, Palladius, Zosimus abbas. Zitierte Schriften: Geronticum, Narratio occisionis Sanctorum Abbatum, Nomocanon, Periodi (bzw. Peregrinationes) Apostolorum Iohannis, Petri et Thomae; Philothei historiae, ein Werk des Theodoretus. Martyrien: des Heiligen Zenturio Longinus, des Menas und seiner Gefährten, des Nicephorus, der 40 Märtyrer. Heiligenviten: des Bischofs Abraamius, des Alypius, Antonius, Chariton, Daniel Stylites, Ephraem, Euthymius und Euthymius Junior, Jakob (des Herrenbruders), Ioannicius, Iohannes Eleemonis, Lucas Iunior, Melania Romana, Pachomius, Paulus Thebanus, Pelagia, Apostel Petrus, Saba, Spyridon, Symeon Mandrita, Syncletica, Theodosius Coenobiarcha bzw. Abbas, Theodora. - . F. 4r–16r Kapitel 1 Ὅτι οὐ δεῖ τινὰ ἑαυτοῦ ἀπογνῶναι ποτὲ κἂν πολλὰ ἥμαρτεν· ἀλλὰ διὰ μετανοίας ἐλπίσαι αὐτὴν σωτηρίαν; f. 16r–v Kapitel 2 Ὅτι δεῖ ἐν τῶ ἐνεστῶτι ποιεῖν τὸ καλὸν καὶ μὴ εἰς τὸ μέλλον ὑπερτίθεσθαι· καὶ ὅτι μετὰ θάνατον οὐκ ἔστι διόρθωσις; f. 16v–19r Kapitel 3 Περὶ τοῦ πῶς δεῖ μετανοεῖν; f. 19r–v Kapitel 4 Ὅτι τοῖς ἀσθενέσιν ἁρμόδιον τὸ κατὰ μικρὸν εἰς τὰ τῆς μετανοίας ἔργα ἀνάγεσθαι καὶ λοιπῆς ἀσκήσεως; f. 19v–24v Kapitel 5 Ὅτι δεῖ ἀεὶ τοῦ θανάτου μεμνῆσθαι καὶ τῆς μελλούσης κρίσεως· ὁ γὰρ μὴ ταῦτα διηνεκῶς προσδοκῶν τὲ καὶ λογιζόμενος, ὑπὸ τῶν παθῶν ῥαιδέως ἁλίσκεται; f. 24v–27r Kapitel 6 Ὅτι ἀνείκαστος ἡ ἐν οὐρανοῖς εὐφροσύνη καὶ ἡ τοῖς ἅγιοις ἀποκειμένη δόξα διὸ δεῖ ταύτης ἐκθύμως ὀρέγεσθαι· ὅτι οὐδὲν τῶν ὄντων ἢ παρ’ἡμῶν γινομένων ταύτης ἀντάξιον; f. 27r–35r Kapitel 7 Ὅτι πολλάκις αἱ τῶν αρετῶν ψυχαὶ ἐν τῶ θανάτω θεία τινὶ ἐπισκιάσει παρακαλούμεναι, οὕτω τοῦ σώματος διαζεύγνυνται; f. 35r–42r Kapitel 8 Περὶ τῶν ἐκλειπόντων καὶ πάλιν ὑποστερεφόντων· ὅτι κατὰ θείαν οἰκονομίαν τοῦτο γίνεται· καὶ ὅτι πολλάκις οἱ ἁμαρτωλοὶ ἔτι ἐμπνέοντες τὰ ἐν ἅδου ὁρῶντες δικαιωτήρια καὶ τοὺς δαίμονας, τρέμουσι· καὶ οὕτω τοῦ σώματος διαζεύγνυνται; f. 42r–51r Kapitel 9 Ἀπόδειξις ποῦ αἱ τῶν τελευτώντων ψυχαὶ ἀπέρχονται· καὶ πῶς εἰσὶ μετὰ τὴν διάζευξιν; f. 51r–53v Kapitel 10 Ὅτι μετὰ τὴν ἔξοδον ἡ ψυχὴ, φοβερὰ ἐν τῶ ἀέρι τὴν ἐξέτασιν δέχεται τῶν πονερῶν πνευμάτων, ἁπαντώντων αὐτῆ καὶ κωλυόντων τὴν ἄνοδον; f. 53v–58r Kapitel 11 Ὅτι μετὰ θάνατον πάντες πάντας ἀλλήλοις ἐπιγινώσκουσι· καὶ ὅτι μετὰ ὁμοίων ὅμοια κατατάττονται; f. 58r–64r Kapitel 12 Ὅτι δεῖ τοὺς θεοφιλεῖς τῶν γονέων χαίρειν καὶ εὐχαριστεῖν ἐπὶ τοῖς πειρασμοῖς τῶν τέκνων τοῖς διὰ κύριον· ἔτι δὲ καὶ προτρέπειν τοὺς παῖδας ἐπὶ τοὺς δι’ἀρετῆς ἀγῶνας καὶ τοὺς κινδύνους; f. 64r–69r Kapitel 13 Ὅτι δεῖ τὸν ἀποτασσόμενον ξενιτεῦσαι· καὶ τίς ἐν λόγοις ξενιτεῦσαι· καὶ ἡ ἐκ ταύτης ὠφέλεια· καὶ ποῖοι τῶν τόπων πρὸς ἄσκησιν ἐπιτήδειοι; f. 69r–v Kapitel 14 Πόθεν οἱ εἰς θεὸν φόβος καὶ ἡ ἀγάπη τῶ ἀνθρώπω κατ’ἀρχὰς ἐγγίνειται· καὶ ἐπὶ πόσον ὀφέλειται; f. 69v–76r Kapitel 15 Ὅτι τοῖς ἀποταξαμένοις αναγκαῖον τὸ μὴ συμμίγνυσθαι τοῖς κατὰ σάρκα συγγενέσιν, ἢ προσπαθῶς εἰς αὐτοὺς ἔχειν; f. 76r–77r Kapitel 16 Ὅτι δεῖ ἐπίσης τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν ἀγαπᾶν καὶ τοὺς σαρκικοὺς συγγενεῖς· εἰ τὴν αὐτὴν κακεῖνοι πολιτείαν μετέρχονται· εἰ δὲ τὴν ἐναντίαν, ὡς βλαπτικοὺς αὐτοὺς ἀποστρέφεσθαι; f. 77r–79r Kapitel 17 Ὅτι δεῖ τὸν ἀποτασσόμενον, γυμνωθῆναι πάντων· καὶ πῶς δεῖ· διοικεῖν τὰ αὐτῶ ἐπιβάλλονται· καὶ ὅτι τοῖς ἐν κοινωβίω τὸ ἰδιόκτητον προφανὴς ὄλεθρος; f. 79r–82r Kapitel 18. Ὅτι δεῖ τὸν σωθῆναι βουλόμενον, τὰς τῶν ἐν ἀρετῶν συντυχίας διώκειν· ὡς πάνυ ὠφελίμους· ἐπερωτᾶν τὲ αὐτοῦ καὶ μανθάνειν παρ’αὐτῶν τὰ σωτηρία μετ’ἐπιθυμίας σφοδρὰς καὶ ποθουζέοντος; f. 82r–85v Kapitel 19 Ὁτι ἀναγκαῖα ἡ ὑποταγή· καὶ τίς ἡ ἐκ ταύτης ὡφέλεια· καὶ πῶς κατορθοῦται; f. 85v–96r Kapitel 20 Ὅτι οὐ δεῖ ἑαυτῶ ἕν τινι καταπιστεύειν· ἀλλὰ τῆς τῶν πατέρων συμβουλίας μετέχειν πάντοτε· καὶ τὰ τῆς καρδίας ἀπόρρητα καθαρίως ἐξαγορεύοντα· καὶ μηδὲν ἀποκρύπτοντα; f. 96r–105v Kapitel 21 Ὅτι δεῖ τοῖς διακριτικοῖς τῶν πατέρων τοὺς λογισμοὺς ἀνατίθεσθαι καὶ μὴ τοῖς τυχοῖσι καταπιστεύειν· καὶ πῶς δεῖ ἐξαγορεύειν καὶ ἐρωτᾶν· καὶ ποταπῆ πίστει τὰς ἀποκρίσεις δέχεσθαι τῶν πατέρων καὶ ὅτι δεῖ αὐτοῖς συνεργεῖν; f. 105v–112r Kapitel 22 Ὅτι ἀναγκαία ἡ ἐκ τῶν κοσμικῶν ἀναχώρησις τῶ θέλοντι σωθῆναι; f. 112r–113v Kapitel 23 Ὅτι δεῖ πάντων τῶν κλαπτόντων ἀφίστασθαι· κἂν φίλοι ὦσιν ἢ ἄλλως ἀναγκαιότατοι; f. 113v–117v Kapitel 24 Ὅτι δεῖ μὴ ἐμπλέκεσθαι ὅλως βιωτικαῖς διοικήσεσι· κάντι εὔλογον ἔχειν δοκῶσιν· ἀλλὰ τῆ προνοία περὶ πάντων παραχωρεῖν; f. 117v–121r Kapitel 25 Ὅτι εὐκερὲς ἡ κακία καὶ πολλοὶ οἱ ταύτην αἱρούμενοι καὶ μάλλιστα νῦν· ἔγκοπος δὲ ἡ ἀρετὴ καὶ ὀλίγοι οἱ αὐτὴν μετερχόμενοι· οὓς δεῖ καὶ ζηλοῦν· τοῖσδε πολλοῖς μὴ προσέχειν; f. 121r–132r Kapitel 26 Ὅτι τοὺς προσιόντας τῆ μοναδικῆ πολιτεία·μετὰ πολλῆς δοκιμασίας δεῖ δέχεσθαι· οἱ γὰρ μετὰ δοκιμασίας προσδεχθέντες, ὡς ἐπὶ τὸ πλείστον καὶ δοκιμώτατοι ἀποβαίνουσιν, τίνα τὲ αὐτοῖς δεῖ ἐπιτρέπειν; f. 132r–135r Kapitel 27 Ὅτι καὶ αἱ περιστατικαὶ ἀποταγαὶ, οὐ πάντη ἀπόκλητοι· καὶ ὅτι πάντα τὸν προσιόντα τῶ κοινωβίω· καὶ τὴν μετὰ τῶν ἀδελφῶν οἴκησιν θερμῶς αἰτούμενον, οὐ δεῖ παρευθὺ παντελῶς ἀποπέμπεσθαι πρὸ τῆς ἀκριβοὺς τῶν κατ’αὐτῶν διαγνώσεως· ἀλλὰ παραιτεῖσθαι μὲν ποσῶς καὶ δοκιμάζειν κατὰ τὰ προγραφέντα ἐμμένοντα δὲ τῆ προθέσει καὶ μετὰ τὴν δοκιμασίαν παραδέχεσθαι· καὶ μή τι ἕτερον ἀπηγορευμένον· τοῖς θείοις μόνοις ἀκολουθεῖ τῶ πράγματι; f. 135r–140v Kapitel 28 Ὅτι τοῖς ἀρχομένοις· ὑπομονῆς χρεία καὶ βίας· καὶ ὅτι ἡ στερρὰ ἀρχὴ, λυσιτελεῖ τὰ μέγιστα· καὶ ὅτι ἀδύνατον ἀκολουθῆσαι χριστῶ. Τὸν μὴ ἑαυτὸν εἰς θάνατον προετοιμάσαντα; f. 140v–146v Kapitel 29 Ὅτι κατὰ τῶν ἀγωνιζομένων ἰσχυρῶς καὶ οἱ δαίμονες ἀντιπαρατάττονται· τῶν δὲ ἀμελούντων, ὡς ὑποχειρίων αὐτῶν ἀμελοῦσι· καὶ ὅτι οἱ τὸ ἀγαθὸν θέλοντες, συνεργὸν εὑρίσκουσι τὸν θεὸν· ὃς καὶ τοὺς πολέμους συγχωρεῖ συμφερόντως; f. 146v–148v Kapitel 30 Ὅτι οὐ δεῖ πάντα ἃ πταίομεν τοὺς δαίμονας αἰτιᾶσθαι, ἀλλ’ἑαυτοὺς· τοὺς γὰρ προσέχοντας, οὐδὲν οἱ δαίμονες βλάψαι δύνανται· πρὸς γὰρ τὴν δύναμιν τῶν ἀνθρώπων, συγχωροῦνται καὶ οἱ πόλεμοι; f. 148v–149r Kapitel 31 Ὅτι πρὸς τὸν κόπον ἑκάστον, καὶ τὸ παρὰ θεοῦ ἔλεος ἀντιδίδονται; f. 149r–152r Kapitel 32 Ὅτι δεῖ τὸν τῆ ἀσκήσει προσελθόντα μετὰ τὸ ἱκανῶς ἐγγυμνασθῆναι ταῖς ἀρεταῖς, τότε τὰ τῶν μοναχῶν ἀμφιέννυσθαι· καὶ ὅτι τίμιον τὸ σχῆμα καὶ ψυχοφελὲς καὶ σωτήριον; f. 152r–160v Kapitel 33 Ὅτι δεῖ τὸν μοναχὸν πρέποντα βίον τῶ σχήματι ἐπιδείκνυσθαι· ὁ γὰρ μὴ κατὰ τὸ σχῆμα πολιτευόμενος, οὐ μοναχός· καὶ ὅτι οὐ ἐκ τοῦ χρόνου ἀλλ’ἐκ τοῦ τρόπου τὸ κατὰ θεὸν γῆρας χαρακτηρίζεται; f. 160v–169v Kapitel 34 Ὅτι δεῖ τὸν μαθητὴν πάντα παρὰ τοῦ διδασκάλου καταδέχεσθαι προθύμως ὥς συμφέροντα· κἂν λυπερὰ ἦ καὶ ἐπώδυνα· πρὸς γὰρ τὸν κόπον αὐτοῦ καὶ τὰς θλίψεις, καὶ τὸ παρὰ θεοῦ ἔλεος δίδοται; f. 169v–172v Kapitel 35 Ὅτι δεῖ καὶ μέχρι θανάτου, τοῖς ἐν κυρίω προεστῶσι πείθεσθαι· ἀγαπᾶν τὲ αὐτοὺς καὶ φοβεῖσθαι; f. 172v–178r Kapitel 36 Ὅτι δεῖ ἐν πᾶσιν ἀδιακρίτως ὑποτάσεσθαι τοῖς ἐν κυρίω προεστῶσι· κἄν ποτε καὶ ἀσύμφορα τῶ δοκεῖν ἐπιτάττωσιν ἢ ἀνακόλουθα· ἀγαπᾶν τὲ τὸν ἔλεγχον καὶ μὴ μισεῖν· καὶ τί τὸ κρίμα τῆς ἀπειθείας καὶ τοῦ γογγυσμοῦ; f. 178r–180v Kapitel 37 Ὅτι οὐ δεῖ τὸν διδάσκαλον κατακρίνειν κἄν τινα τῶν ἐναντία ἴσως ὦν διδάσκει ποιῆ; f. 180v–183v Kapitel 38 Ὅτι τοὺς προσέχοντας ἑαυτοῖς καὶ τῆ προνοία τοῦ θεοῦ, ἡ χάρις πολλάκις καὶ διὰ ἰδιωτῶν καὶ ἀγνώστων, διδάσκει τὰ δέοντα· καὶ ὅτι οἱ ταπεινόφρονες, καὶ περὶ τῶν τυχόντων μανθάνειν οὐ παραιτοῦνται; f. 183v–190r Kapitel 39 Ὅτι δεῖ τὸν μαθητὴν μὴ ἑαυτῶ θαρρεῖν· ἀλλὰ πιστεύειν ὡς διὰ τοῦ διδασκάλου σώζεται καὶ δυναμοῦται εἰς πᾶν ἀγαθόν· καὶ τὰς αὐτοῦ ἐπικαλεῖσθαι εὐχάς· μεγάλα γὰρ δύνανται; f. 190r–203v Kapitel 40 Ὅτι οὐ δεῖ τινα εὐματάματον εἶναι ἢ τῆς μονῆς ἀναχωρεῖν ἐν ἧ τελειωθῆναι τῶ χριστῶ συνετάξατο· οἱ γὰρ πατέρες, οὐ δὲ τῆς κέλλης εὐκαιρῶς ἀπανίστανται· ἐν ἧ καὶ τὴν τυχοῦσαν εὗρον ὠφέλειαν; f. 203v–209v Kapitel 41 Ὅτι τοῖς ἀγυμνάστοις τὸ ἀφειδιάζειν ἐπικίνδυνον; f. 209v–214r Kapitel 42 Ὅτι οὐ δεῖ ἐριστικῶς ἀντιλέγειν τινί· οὐ δὲ ἐν αὐτοῖς τοῖς δοκοῦσιν εἶναι καλοῖς· ἀλλὰ τῶ πλησίον διὰ τὸν θεὸν ὑποτάσεσθαι καταπάντα; f. 214r–215r Kapitel 43 Ὅτι πάντα τὰ γινόμενα, δικαιοσύνη θεοῦ γίνεται· διὸ δεῖ τὸν πιστὸν τῆ προνοία ἐπακολουθεῖν καὶ μὴ τὸ οἰκεῖον ζητεῖν θέλημα· ἀλλὰ τὸ τοῦ θεοῦ· ὁ γὰρ οὕτω ποιῶν, ἀναπάνεται; f. 215r–219r Kapitel 44 Ὅτι ἡ ταπεινοφροσύνη τοῖς δαίμοσιν ἀνάλωτός ἐστι· διὸ καὶ μόνη δύναται σῶσαι τὸν ἄνθρωπον; f. 219r–231r Kapitel 45 Ὅτι ἴδιον ταπεινόφρονος, τὸ μέμφεσθαι ἑαυτὸν καὶ ἐξουδενεῖν· καὶ μηδὲν ἡγεῖσθαι τὰ παρ’αὐτοῦ γινόμενα ἀγαθά· ὅσα καὶ οἷα ἂν ἦ; f. 231r–232v Kapitel 46 Τί τὸ κέρδος ἐκ τοῦ ἑαυτὸν μέμφεσθαι; f. 232v–233v Kapitel 47 Ὅτι οὐ δεῖ τιμὴν ἐπιζητεῖν ἢ πρωτείων ἐφίεσθαι· τὰ γὰρ παρὰ τοῖς ἀνθρώποις τίμια, παρὰ τῶ θεῶ βδελυκτά εἰσιν; f. 233v–234r Kapitel 48 Ὅτι τὸ ταπεινολογεῖν ἀκαίρως ἢ ἀμέτρως γινόμενον, οὐκ ὠφέλημον ἀλλὰ βλαβερόν ἐστι· καὶ τί δεῖ ποιεῖν πρὸς τοὺς ἐπαινοῦντας· καὶ ὅτι τὸν προσέχοντα οὐδὲν οἱ ἔπαινοι βλάπτουσιν; f. 234r–235v Kapitel 49. Πῶς δεῖ καὶ ποίοις καὶ μέχρι τίνος κεχρῆσθαι τοῖς πρὸς τὴν σκέπην τοῦ σώματος· καὶ πῶς οἱ πατέρες ἠγάπων καὶ τοῖς ἐνδύμασι τὴν εὐτέλειαν· ἣν ἐν πᾶσι τὸν μοναχὸν δεῖ ἀσπάζεσθαι; f. 235v–236v Kapitel 50. Ὅτι οὐ δεῖ πρὸς τέρψιν ἢ καταπροσπάθειαν τί ποιεῖν.
Die in der Edition enthaltenen Hermeniae nach jedem Kapitel sind in der Hs. nicht enthalten.

Titel (Vorlage)

4r Συναγωγὴ τῶν θεοφθόγγων ῥημάτων καὶ διδασκαλιῶν θεοφόρων πατέρων ἀπὸ πάσης γραφῆς θεοπνεύστου συναθροισθεῖσα καὶ οἰκείως καὶ προσφόρως ἐκτεθεῖσα εἰς ὠφέλειαν τῶν ἐντυγχανόντων· παρὰ παύλου τοῦ ὁσιωτάτου μοναχοῦ καὶ κτήτορος μονῆς τῆς θεοτόκου τῆς εὐεργέτιδος: ὑπόθεσις α’· παλάδ ἐν τῶ γερόντι.

Incipit

4r Ὁ ὅσιος πατὴρ ἰωάννης ὁ ἐν λυκῶ·.

Explicit

236v μὴ λάβης αὐτὸ, ἐπεὶ πλεονεξία ἐστίν.

Edition

Matthaios Lange, Εὐεργετινός· ἤτοι συναγωγὴ τῶν θεοφθόγγων ρημάτων καί διδασκαλιῶν τῶν θεοφόρων καὶ ἁγίων πατέρων, Vol. I, Athen 1983, S. 23–704.

2) 239r–438r Digitalisat

Verfasser

Paulus Euergetinus (GND-Nr.: 100957242).

Titel

Liber secundus.

Angaben zum Text

Die Edition enthält auch Erläuterungen (ἑρμηνείαι), die in der Hs. nicht enthalten sind.
F. 239r–250r Kapitel 1. Ὅτι οἱ εὐτελίζοντες ἑαυτοὺς, ἔντιμοι εἰσὶ παρὰ θεῶ; f. 250r–262r Kapitel 2 Ὅτι ἡ μὲν ἐξουδένωσις τὴν ταπείνωσιν· ἡ δὲ τιμὴ τὴν ὑπερηφάνιαν προξενεῖν πέφυκε· διὸ καὶ οἱ ταπεινόφρονες ἐξουδενούμενοι μὲν χαίρουσι· τιμώμενοι δὲ λυποῦνται; f. 262r–267r Kapitel 3 Ὅτι οὐ δεῖ τὸν μοναχὸν ἀργὸν εἶναι· ἀλλὰ καὶ σωματικῶς ἐργάζεσθαι· καὶ ὅτι ἡ ἀργία, πολλῶν αἰτία κακῶν; f. 267v–269r Kapitel 4 Ποίω σκοπῶ τὸν μοναχὸν δεῖ ἐργάζεσθαι· καὶ ἐπὶ πόσον· καὶ τίνα ἔργα ἐπιτηδεύειν; f. 269r–v Kapitel 5 Τίνα δεῖ τηρεῖν τοὺς ἀδελφοὺς συνεργαζομένους ἀλλήλοις; f. 269v–273v Kapitel 6. Ὅτι ἐν τῶ κοινοβίω, οὐ δεῖ τινὰ ἴδιον τικεστῆσθαι· τῶ δὲ κτησαμένω, βαρυτάτη ἐπήρτηται κόλασις; f. 273v–277r Kapitel 7 Ὅτι τῆ μονῆ διαφερόντων πραγμάτων καταπροδιδοὺς τί ἢ ὑφαιρούμενος, μεγάλα εἰς θεὸν ἁμαρτάνειν, μείζονα κολασθήσεται· διὰ δεῖ αὐτῶν ὡς ἀφιεωμένων θεῶ σφόδρα ἐπιμελεῖσθαι καὶ μὴ δὲ εὐτελεστάτων καταφρονεῖν, καὶ ὅτι ἐν πᾶσι βλαβερὰ ἡ ἀμέλεια; f. 277r–280r Kapitel 8 Μετὰ ποίας διεθέσεως δεῖ διακονεῖν· ἢ διακονεῖσθαι· καὶ τί τὸ ἐκ τῆς διακονίας κέρδος; f. 280r–281r Kapitel 9 Πότε καὶ παρὰ τίσιν ἡ διακονία προτιμητέα τῆς προσευχῆς; f. 281r–285v Kapitel 10 Ὅτι δεῖ σπουδαίως εἰς τὴν προσευχὴν διανίστασθαι καὶ ὑπομονητικῶς προσεδρεύειν αὐτῆ πόθεν δὲ καὶ διατί αἱ κατὰ τὰς τεταγμένας ὥρας προσευχαὶ, ἀρχῆθεν ἐτάχθησαν· καὶ ὅτι οὐ δεῖ τούτων καταμελεῖν; f. 285v–290r Kapitel 11 Περὶ ψαλμωδίας καὶ προσευχῆς καὶ τῆς ἐν αὐταῖς εὐταξίας; f. 290r–292r Kapitel 12 Ὅτι δεῖ τοὺς ἐν ταῖς θείαις συνάξεσιν ἐργολογοῦντας, ἢ ὅλως κοινολογουμένους πρὸς ἀλλήλοις ἐπιτιμᾶν· καὶ εἰ μὴ διορθώσονται, ἐξωθεῖν τῆς ἐκκλησίας συν αὐστηρία; f. 292r–293v Kapitel 13 Ὅτι δεῖ παντὶ καιρω ἀγρευπνεῖν· καὶ τοσοῦτον ὑπνοῦν· ὅσον τὸ σῶμα διακρατεῖν· καὶ ὅτι τοὺς ἀρχομένους τῆς ἀσκήσεως, δεῖ καὶ διεπινοιῶν ἐθίζειν τὴν ἀγρυπνίαν; f. 293v–301v Kapitel 14 Ὅτι δεῖ τὸν ἀσκητὴν μὴ δέ ποτε τῆς ἀσκήσεως ἐνδιδόναι ἀλλ’ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος ἀεὶ ἀγωνίζεσθαι; f. 301v–302r Kapitel 15 Περὶ φιλαυτίας; f. 302r–305v Kapitel 16 Τίς ἡ τῆς ἐγκρατείας ὠφέλεια· καὶ τίς ἡ ἐκ τῆς ἀκρασίας βλάβη· καὶ τίς ὁ ἐκ τῆς ἀμετρίας τοῦ οἴνου ὄλεθρος; f. 305v–307v Kapitel 17 Πῶς οἱ πατερες τὴν νηστείαν ἠγάπησαν καὶ κατόρθωσαν· καὶ μέχρι τίνος καὶ εἰς ταύτην ἐχρῶντο τῆ ἀκριβεία; f. 307v–311v Kapitel 18 Πράξεις διάφοραι πατέρων ἁγίων εἰς ὑπο[μο]νὴν διεγείρουσαι τὴν ἡμετέραν ἀσθένειαν καὶ τῆ ὑπερβολῆ διδάσκουσαι ἡμᾶς, τὴν ταπείνωσιν; f. 311v–317r Kapitel 19 Πῶς δεῖ προνοεῖσθαι τοῦ σώματος· καὶ τίς ἡ καταλόγον ἄσκησις καὶ ἡ ἐγκράτεια; f. 317r–318r Kapitel 20 Πῶς δεῖ τὸν θεοφιλῆ ἑορτάζειν· καὶ τίς κἀν ταῖς ἑορταῖς τῶν πατέρων ἡ δίαιτα; f. 318r–v Kapitel 21 Ὅτι μέγα κακὸν ἡ λαθροφαγία διὸ καὶ μόνη δύναται τὸν μοναχὸν ἀπολέσαι; f. 319r–320v Kapitel 22 Ὅτι δεῖ τὸν μοναχὸν ἅπαξ τῆς ἡμέρας ἐσθίειν· καὶ τοῦτο μετὰ τὴν ἐννάτην ἢ πρὸς ἑσπέραν εἰ φροντίζει τῆς ἀκριβείας, ἢν οἱ πατερες πάντες ἐφύλαττον· οὐ μόνον οἱ ἐν ἡσυχία, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐν κοινωβίοις, οἱ πλείονες; f. 320v–323r Kapitel 23 Ὅτι οὐ δεῖ δι’ ἡδονὴν ἀλλὰ πρὸς χρείαν ἐσθίειν· καὶ ὅτι ὁ μὴ πρὸς ἡδονὴν ἐσθίων κἂν ἡδέα τὰ βρώματα ἦ, οὐδὲν ζημιοῦνται; f. 323r–326r Kapitel 24 Πῶς δεῖ καὶ ποίω σκόπω τὸν μοναχὸν ἐν τῆ τραπέζη καθέζεσθαι καὶ τῶν παρατιθεμένων ἐφάπτεσθαι· καὶ τίνα τηρεῖν καὶ μετὰ τὴν τράπεζαν; f. 326r–327v Kapitel 25 Περὶ βρώσεως καὶ πόσεως καὶ τίνων δεῖ μετέχειν ἢ ἀπέχεσθαι; f. 327v–333v Kapitel 26 Τίς ἡ διαφορὰ τοῦ τῆς πορνείας πολέμου· καὶ πῶς δεῖ κατ’αὐτοῦ ἀγωνίζεσθαι; f. 333v–338r Kapitel 27 Ὅτι τελείως τοῦ τῆς πορνείας πολέμου οὐκ ἔστιν ἄλλως ἀπαλλαγῆναι, εἰ μὴ ἐκ θεοῦ βοηθείας ἢ τοῖς ἀγωνιζομένοις ἐπακολουθῆναι καὶ τίς ἡ τελεία ἀγνεία; f. 338r–339v Kapitel 28 Τίς ἡ τιμὴ τῆς ἀγνείας· καὶ τίς ἡ τῆς πορνείας ἀτιμία· καὶ ἑκατέρων τὰ τέλη καὶ ἀνταποδώματα καὶ ἐν τῶ νῦν καὶ ἐν τῶ μέλλοντι; f. 339v–350v Kapitel 29 Ὅτι καὶ τοὺς ἐχθροὺς λογισμοὺς παραδέχεσθαι καὶ μὴ εὐθέως ἀποκρούεσθαι, ὁμοίως καὶ τὸ περιέργως βλέπειν καὶ αἰσχρὰ λαλεῖν ἢ ἀκούειν, ὑπὸ τιμωρίαν ἐστίν· ἡ δὲ συγκατάθεσις ἐπίσης τῆ πράξει κολάζεται· καὶ ὅτι διὰ πολλῶν καὶ ποικίλων μεθοδειῶν τὸ πνεύμα τῆς πορνείας προβάλλει· διὸ καὶ προσεκτέον; f. 350v–360v Kapitel 30 Ὅτι δεῖ καὶ τὰς τῶν γυναικῶν ὁμιλίας ἐκτρέπεσθαι καὶ λοιπῶν τῶν τὴν ἐπιθυμίαν ἐρεθιζόντων; f. 360v–362r Kapitel 31 Ὅτι δεῖ τὸν μοναχὸν ἀνέχεσθαι ὅλως ἀκούειν αὐλοῦ ἢ κιθάρας ἢ τινὸς ἄλλου μέλους θυμελικοῦ ἀλλ’ὡς ὀλέθρια ταῦτα φεύγειν· καὶ ὅτι ἐκ διαφόρων αἰτιῶν ὁ ἐνυπνιασμὸς γίνεται; f. 362r–373r Kapitel 32 Ὅτι μεγίστη ἡ τοῦ πένθους ἐργασία· καὶ ποσαχῶς τὸ πένθος· καὶ τίς ἡ διαφορὰ τῶν δακρύων; f. 373r–375v Kapitel 33 Ὅτι ἐν τῶ τέλει τῆς ζωῆς, σφοδρότερον τῶ ἀνθρώπω οἱ δαίμονες ἐπιτίθενται· διὸ προσεκτέον τὰ μάλιστα; f. 375v–376v Kapitel 34 Ὅτι οὐδὲν οὕτω τῶ μοναχῶ ἀνοίκειον, ὡς ἡ παρρησία καὶ ὁ γέλως· ἐν ὧ καὶ περὶ εὐλαβείας· τίνα ταύτης τὰ ἰδιώματα; f. 376v–382r Kapitel 35 Ὅτι οὐ δεῖ τὸν μοναχὸν ὅλως θυμοῦσθαι πρὸς ἄνθρωπον ἢ κραυγάζειν καὶ τίς ἡ τοῦ θυμοῦ γένεσις καὶ τίς ἡ θεραπεία; f. 382r–383v Kapitel 36 Ὅτι τοῖς ἐφιεμένοις τῆς τελειότητος καὶ τὸ ταραχθῆναι ὅλως τὴν καρδίαν πρὸς τὸν ἀδικοῦντα ἢ ὑβρίζοντα, οὐκ ἀνεύθυνον φαίνεται; f. 383v–390v Kapitel 37 Ὅτι δεῖ τὸν μοναχὸν μακρόθυμον εἶναι τοῖς αὐτὸν πταίουσι· καὶ τοῖς ἀδικοῦσι μὴ ἐπεξέρχεσθαι; f. 390v–396v Kapitel 38 Ὅτι δεῖ τὸν μοναχὸν οὐ μόνον τοὺς ἀδικοῦντας μὴ ἀμύνασθαι ἀλλὰ μακροθύμως τὴν ἀδικίαν ὑφίστασθαι καὶ τῆ ἀνεξικακία ἐκτρέπειν αὐτούς; f. 396v–398v Kapitel 39 Ὅτι τοὺς εὐχαρίστως τὴν ἀδικίαν ὑπομένοντας καὶ μὴ ἑαυτοὺς ἐκδικοῦντας, ὁ θεὸς ἔκδικος γίνεται· καὶ μείζωσι πολλάκις ἀμείβεται ὧν ἡ δικήθησαν; f. 398v–408r Kapitel 40 Ὅτι δεῖ καὶ τοὺς ἐχθροὺς ἀγαπᾶν ὥς τὰ μεγάλα ὠφελοῦντας· καὶ εὐεργετεῖν καὶ εὔχεσθαι αὐτοῖς τὰ σωτηρία; f. 408r–v Kapitel 41 Ὅτι οὐ δεῖ τινὰ μισεῖν ἄνθρωπον; f. 409r–412r Kapitel 42 Ὅτι ὀλέθριον ἡ μνησικακία· καὶ οὐ μόνον πᾶσαν ἐργασίαν πνεύματικὴν ἀχρειοῦν, ἀλλὰ καὶ τὴν τοῦ θεοῦ ἀποστρέφων συμπάθειαν καὶ πῶς δεῖ κατ’αὐτῆς ἵστασθαι; f. 412r–413v Kapitel 43 Ὅτι οὐ δεῖ τινὶ ἐπαρᾶσθαι; f. 413v–414r Kapitel 44 Ὅτι οὐ δεῖ μόνον μὴ ὑβρίζειν τινὰ ἀλλὰ καὶ τοὺς ὑβρίζοντας εὐλογεῖν καὶ οὕτω καταστέλλειν αὐτῶν τὸν θυμόν; f. 414r–415r Kapitel 45 Ὅτι οὐ δεῖ ψεύδεσθαι ἀλλ’ἀλήθειαν λέγειν; f. 415r–419v Kapitel 46 Ὅτι μέγα τὸ τῆς συκοφαντίας ἁμάρτημα· καὶ ὅτι πρὸς δόξαν τῶν συκοφαντουμένων εἰ ὑπομένουσιν εὐχαρίστως τοῖς συκοφάνταις· καὶ ἐνταῦθα πολλάκις ἡ παρὰ θεοῦ τιμωρία ἐπέρχεται; f. 419v–423v Kapitel 47 Περὶ λόγου καὶ σιωπῆς καὶ πῶς δεῖ καὶ πότε τούτοις χρᾶσθαι· καὶ ὅτι τὸ ἀργολογεῖν, οὐκ ἀνέγκλητον; f. 423v–425r Kapitel 48 Ὅτι καὶ τὸ ἁπλῶς ὁμνύειν, ἐφάμαρτον· ἣ δὲ ἐπιορκία, ἀπαραίτητον ἔχει τὴν κόλασιν· καὶ ὅτι τὸν ἐπαθετήσει ἐντολῆς θεοῦ ἐκ προπετείας ὄρκον ἀναλύειν δεῖ καὶ μετανοεῖν ἐπ’αὐτῶ; f. 425v–428v Kapitel 49 Ὅτι οὐ δεῖ μόνον μὴ καταλαλεῖν, ἀλλὰ μὴ δὲ τοῦ καταλαλοῦντος ἀνέχεσθαι μὴ δὲ ψιθυρίζειν ἢ γογγύζειν; f. 428v–431r Kapitel 50 Πῶς δεῖ τοὺς συνόντας ἀδελφοὺς διορθοῦσθαι ἔντισι σφαλλομένους· καὶ πότε μὲν καὶ ἐν ποίοις σφάλμασι σιωπᾶν χρὴ·πότε δὲ κατὰ ἐν ποίοις λαλεῖν καὶ μὴ ἀποκρύπτειν.
Auf 431r endet der edierte Text. Auf die rubrizierte Zeile τέλος τοῦ δευτέρου βιβλίου: folgen weitere, in der Pinax nicht enthaltene Texte: inc. Ἀδελφὸς ἠρώτησε γέροντα λέγων· θλίβεται ἡ ψυχή μου ἀββᾶ ἀπὸ τοῦ δαίμονος τῆς βλασφημίας.

Titel (Vorlage)

239r Ἐκ τῶν συλλόγων τοῦ ὁσιοτάτου πατρὸς ἡμῶν παύλου βιβλίον β’ον· ὑπόθεσις α’: ὅτι οἱ εὐτελίζοντες ἑαυτοὺς. ἔντιμοι εἰσὶ παρὰ θεῶ: παλλαδίου.

Incipit

239r Ἐν ταβέννη ἔστι μοναστήριον γυναικῶν· ὡσεὶ τετρακοσίων ἀντίπερα τῶν ἀνδρῶν.

Explicit

438r ὁμοίως κακεῖνο ὅπερ δοκεῖν μετριάζειν ἐν τῆ ἀποκρίσει, κενοδοξία ἐστίν.

Edition

Matthaios Lange, Εὐεργετινός· ἤτοι συναγωγὴ τῶν θεοφθόγγων ρημάτων καί διδασκαλιῶν τῶν θεοφόρων καὶ ἁγίων πατέρων, Vol. II, Athen 1981, S. 9–607.

Bearbeitet von

Vinzenz Gottlieb, Universitätsbibliothek Heidelberg, 21.07.2021.

Katalogisierungsrichtlinien

Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Gefördert durch

The Polonsky Foundation Greek Manuscripts Project: a Collaboration between the Universities of Cambridge and Heidelberg – Das Polonsky-Stiftungsprojekt zur Erschließung griechischer Handschriften: Ein Gemeinschaftsprojekt der Universitäten Cambridge und Heidelberg.