Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 308

Menologium mensium Ianuarii, Februarii et Martii

Pergament · 255 Bll. · 29,1 × 23,2 cm · Östlicher Mittelmeerraum · I. 1. Hälfte 11. Jh. / II. 1. Hälfte 14. Jh.


Schlagwörter (GND)
Theologie / Christentum / Kirchengeschichte / Liturgik / Frömmigkeit.
Diktyon-Nr.
66040.
Codex
1) 1r–30r Anonymus, Vita Euthymii abbatis
2) 30r–34r Anonymus, Commemoratio S. Timothei apostoli
3) 34r–50v Anonymus, Martyrium s. Anastasii Persae
4) 55r–88r Anonymus, Passio Clementis Ancyrani
5) 88r–95v Anonymus, Vita s. Eusebiae vel Hospitae
6) 96r–107r Gregorius Nazianzenus, Supremum vale (Hom. 42)
7) 107r–128v Gregorius Presbyter, Vita S. Gregorii Nazianzeni
8) 128v–141v Anonymus, Vita s. Xenophontis et filiorum sui
9) 142r–148r Anonymus, Hypomnema s. Chrysostomi
10) 148v–155r Anonymus, Vita S. Ephremi Syri
11) 155r–163v Anonymus, Vita S. abbatum Cyri et Joannis
12) 164r–173r Iohannes Chrysostomus, De Lazaro concio V
13) 173v–190r Gregorius Nazianzenus, De pauperum amore (Hom. 14)
14) 190r–199r Gregorius Nazianzenus, In patrem tacentem (Hom. 16)
15) 199r–206r Iohannes Chrysostomus, De paenitentia hom. V
16) 206r–215r Anastasios Sinaites, Heiliger, Sermo de defunctos
17) 215r–222r Basilius Caesariensis, De jejunio hom. I
18) 222v–227r Basilius Caesariensis, De jejunio hom. II
19) 227v–232v Iohannes Chrysostomus, Homilia in S. Quadragesima
20) 232v–236v Gregorius Nyssenus, De S. Theodoro
21) 237r–243r Anonymus, Martyrium S. Theodori a Tiro
22) 243v–250v Ps.-Gregorius II Papa, Epist. Ia ad imp. Leonem III
23) 250v–252v Ps.-Gregorius II Papa, Epist. IIa ad imp. Leonem III
24) 252v Anonymus, Narratio in imagine Christi
Fragment
25) 51r–54v Anonymus, Martyrium s. Neophyti Nicaeni

Kodikologische Beschreibung

Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament.
Umfang
255 Bll.
Format (Blattgröße)
29,1 × 23,2 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
Hs. mit Fragment (I. Bl. 1–50, 55–252; II. Bl. 51–54). Die Lagenaufteilung am Anfang der Hs. geht auf eine moderne Restaurierung zurück. Dabei wurden drei neue Hefte gebildet, nämlich II4 + 2 III16. Zudem wurden zwecks Stabilisierung des Einbands in den Vorsatzbll. je zwei Papierblätter eingefügt. Entsprechend der Lagenzählung fehlen am Beginn der Hs. zwei Lagen, wohl Quaternionen, aus denen sie sich ansonsten auch zusammensetzt. Durch Blattausfall wurden insbesondere die ersten drei erhaltenen Lagen massiv gestört: ausgefallen sind hier die ehemaligen Bll. 1, 2, 5, 9, 11, 14, 16 und 24. Die verbliebenen Bll. wurden neu benannt: f. [alt] 3 = f. [neu] 1, 4 = 2, 6 = 3, 7 = 4, 8 = 5, 10 = 6, 12 = 7, 13 = 8, 15 = 9, 17 = 10 usw. Somit ergibt sich für das erhaltene Material die folgende Lagenformel: (II-2)2a + II4 + 2 III16 + IV24 + 236 + IV44 + (IV-1+II)55 + (IV-1)62 + 4 IV94 + 2 (IV-1)108 + 4 ΙV140 + (IV-1)147 + 6 IV195 + (IV-1)202 + 4 IV233a + (IV-1)240 + IV248 + (IV-4)252 + (II-2)254*. Die Bll. 51–54 wurden aus einer anderen Hs. eingefügt. Zählfehler: 233 doppelt gezählt.
Foliierung
Vatikanische Foliierung (f. 1–233, 233bis, 234–254). Die Bezeichnung der ungez. bzw. doppelt gezählten Bll. folgt dem Digitalisat (1a, 2a, 233a, 253*, 254*).
Lagenzählung
Die Kustoden befinden sich in der Mitte des unteren Blattrandes, beginnend mit ςʹ (= 6) auf. f. 17r und endend mit λςʹ (= 36) auf f. 249r.
Zustand
Die Hs. ist am Anfang und am Ende fragmentiert und weist dort teils massive Lagerungsschäden auf. Außerdem fehlen zahlreiche Einzelblätter, wodurch der Codex unbrauchbar wurde. Die Qualität des Pergaments ist trotz vieler Materialausbrüche an den Rändern jedoch als gut zu bezeichnen, die Schrift ist fast überall sehr gut lesbar.
Am Anfang von Text Nr. 1 sind etwa 15 ff. verlorengegangen.


Nachträge und Benutzungsspuren
Ab f. 164r werden die Texte, beginnend mit Nr. ιβʹ (= 12) am Blattrand von einer erheblich jüngeren Hand gezählt.
Da der Anfang des ersten Textes fehlt, wurde in einer Kanzleischrift des 16. Jhs. der lateinische Titel s zugefügt; außerdem die Signatur 214.

Einband
Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit des Kardinalbibliothekars Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; späterer Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Angelo Mai (unten); vgl. Schunke, Einbände, Bd. 2, S. 909.
Provenienz
Venedig / Augsburg / Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Wann das Textfragment f. 51–54 eingefügt wurde, lässt sich nicht mehr sagen. Es steht aber an der chronologisch korrekten Stelle.
In der Handschrift fehlt ein Vermerk, aus welcher Sammlung sie in die Bibliothek Ulrich Fuggers gelangt war. Doch der Cod. Pal. lat. 1950, f. 190r gibt die Sigle Cyp und damit Hieronymus Tragodistes Cyprius als Vorbesitzer an. Damit kann auch Venedig als vorübergehender Aufbewahrungsort genannt werden, bevor sie über Augsburg nach Heidelberg gelangte.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_gr_308
Literatur
Stevenson, Graeci, S. 172–174; Hippolyte Delehaye, Les legendes grecques de saints militaires, Paris 1909 (ND Cambridge 2017); Gregorii Nysseni Sermones edd. Gunterus Heil/Johannes P. Cavarnos/Otto Lendle. Post mortem Henrici Dörrie vol. edendum curavit Friedhelm Mann, Leiden u.a. 1990; Leuquex, Gregorii presbyteri Vita, S. 45 u. 118–200.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

Faszikel I (Bl. 1–50, 55-252)

Sachtitel / Inhalt
Menologium für Januar, Februar und März.

Kodikologische Beschreibung

Entstehungsort
Östlicher Mittelmeerraum.
Entstehungszeit
1. Hälfte 11. Jh.
Typus (Überlieferungsform)
Faszikel.
Beschreibstoff
Pergament.
Umfang
251 Bll.
Format (Blattgröße)
29,1 × 23,2 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
S. zum Codex.
Foliierung
S. zum Codex.
Lagenzählung
S. zum Codex.

Schriftraum
22,5 × 16,5–17,2 (= 7,5 + 7,5) cm.
Spaltenanzahl
2 Spalte.
Zeilenanzahl
31 Zeilen.
Linierung
System 1, Linierung Leroy 1995, 32 C 2.
Schriftart
Spätere Form der Perlschrift.
Buchgestaltung
Die Handschrift wurde zwar sehr sorgfältig ausgeführt, aber auch sehr schlicht gehalten. Ebenfalls hellrot ist ein Teil der Festtagsrubriken. Die Werktitel wurden (mit Ausnahme von f. 227v) mit karminroter Tinte in einer stark modifizierten alexandrinischen Auszeichnungsmajuskel wohl erst im 12. Jh. nachgetragen. Dasselbe gilt für die Abschnittsinitialen der Texte sowie für die in großer Majuskel eingesetzten Festtagsrubriken. Bibelzitate werden am linken Spaltenrand mit einfachen Anführungszeichen gekennzeichnet.

Provenienz
Venedig / Augsburg / Heidelberg.
Geschichte des Faszikels
Siehe Geschichte der Handschrift.

Inhalt

1) 1r–30ra Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Euthymii abbatis vita metaphrastica (Tageslesung zum 20. Januar).
Angaben zum Text
BHG 649. - Text durch Blattausfall gestört: f. 2v: …πρόθυμόν τε καὶ] εὔτονον … (= Migne PG 114, Sp. 645A6); f. 3r: [μετὰ τοῦτον ἀσφάλεια … (= Migne PG 114, Sp. 649A10); f. 5v: … παραλαβὼν ἐπιστρατεύει τοῖς] (= Migne PG 114, Sp. 657A13); f. 6r: συν[όδου τῷ ὅρῳ …; f. 6v: …καθάπερ ἐπί τινος] (= Migne PG 114, Sp. 661B7); f. 7r: [τῶν προλαβόντων καὶ … (= Migne PG 114, Sp. 664D4); f. 8v: …μᾶλλον τοῖς οὕτως ἔ]χουσιν (= Sp. Migne PG 114, 660C13); f. 9r: [χρείαν φαύλων ἐκείνῳ …(= Migne PG 114, Sp. 673A1); f. 9v: … καὶ τῆς πρὸς] (= Migne PG 114, Sp. 676A11); f. 10r: εὐ[θυμίου διδασκαλίας ἔγνω … (= Migne PG 114, Sp. 679D6); f. 16v: …δοῦλος ἔφη γί]νωσκε (= Migne PG 114, Sp. 696A12); f. 17r: [ἐπαγγειλά[μενος ἅμα καὶ … (= Migne PG 114, Sp. 697A13); f. 29v: … καὶ δείσαντες οὐ μικρῶς] (= Migne PG 114, Sp. 729A10); f. 30r: ἐκεῖθεν [χαρίτων, ἄρρητος τις … (= Migne PG 114, Sp. 733B9; 2 Bll. Textausfall).
Rubrik
1r <Μηνὶ τῷ αὐτῷ, Κʹ>
Titel (Vorlage)
1r <Τοῦ ὁσίου καὶ θεοφόρου πατρὸς ἡμῶν Εὐθυμίου ἡγουμένου ἐν ἐρήμῳ τῆς ἁγίας πόλεως βίος καὶ πολιτεία >.
Incipit
1r … λοιπὸν [ἐπειπὼν καὶ μὴ περιφρόνει …
Explicit
30ra νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰών(ων). ἀμήν …
Edition
Migne PG 114, Sp. 640B8–729A10.

2) 30rb–34r Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Commemoratio S. Apostoli Timothei (Tageslesung 22. Januar).
Angaben zum Text
BHG 1848. Text durch Blattausfall gestört. F. 30v: … καὶ ἀποστόλου πρόγονοι] τῇ (= Migne PG 114, Sp. 764A10); f. 31r: αὐτὸν [ γινώσκετε ὅτι ὡς … (= Sp. 765B2).
Rubrik
30r Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΚΒʹ.
Titel (Vorlage)
30r Ὑπόμηνηα εἰς τὸν ἅγιον ἀπόστολον τοῦ χριστοῦ τιμόθεον.
Incipit
30r Τιμόθεον τὸν μέγαν ἤνεγκε μὲν ἡ λυκαόνων …
Explicit
34r … εἰς ἐπίδοσιν τῆς εὐσέβειας. … καὶ προσκύνησις, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμὴν.
Edition
Migne PG 114, Sp. 761A1–773A12.

3) 34r–50v Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Martyrium s. Anastasii Persae.
Angaben zum Text
BHG 85. - Text durch Blattausfall gestört. F. 36v: τῶν μοναχῶν προβάλλει] σχῆμα … (Migne PG 114, Sp. 780B11); f. 37r: ἐνέ[ταξε τῇ ἐκείνου ψυχῇ … (= Sp. 781B15).
Rubrik
34r Tῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ.
Titel (Vorlage)
34r Βίος καὶ μαρτύριον τοῦ <ὁσίου> πατρὸς ἡμῶν ὁσιομάρτυρος ἀναστασίου τοῦ πέρσου.
Incipit
34r Τῆς μεγάλης πόλεως ἱεροσολύμων ὑπὸ τοῦ περσῶν βασιλέως …
Explicit
50v … ῥάκει ῥαδίως ὑποχωρήσαντα … … καὶ προσκύνησις, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμὴν.
Edition
Migne PG 114, Sp. 773Β1–812A8.

4) 55r–88r Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Passio metaphrastica Clementis Ancyrani (Tageslesung zum 23. Januar).
Angaben zum Text
BHG 355. - Text durch Blattausfall gestört. F. 55v: … λάτρευε μόνῳ χριστῷ] πεποιθὼς (= Migne PG 114, Sp. 817B13); f. 56r: ὄντα [ τοιαῦτα παθεῖν ἡμᾶς … (=Sp. 820C3); f. 58v: … τοῦ θεοῦ καὶ πατρὸς] υἱὸς … (= Sp. 828A1); f. 59r: … αὐτοῦ τὰς πλευρὰς] καὶ τῶν βασιλικῶν προσταγμάτων (= Sp. 829A6).
Rubrik
55r Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΚΓʹ.
Titel (Vorlage)
55r Μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος, κλήμεντος ἀγκύρας. κύριε εὐλ(όγησον).
Incipit
55r Μετὰ διακοσιοστὸν καὶ πεντηκοστὸν ἔτος τῆς τοῦ κυρίου ἡμῶν ἰησοῦ χριστοῦ …
Explicit
88r … σὺν ἐκείνῳ μετάσχωμεν, ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν … καὶ προσκύνησις, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμὴν.
Edition
Migne PG 114, Sp. 816–893.

5) 88r–95v Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Vita metaphrastica s. Eusebiae quae cognominata est Hospita (Tageslesung zum 24. Januar).
Angaben zum Text
BHG 634. - Text durch Blattausfall gestört. F. 94v …θέαμα ὀφθαλμοῖς ἰδίοις] παραλαμβάνω (= Migne PG 114, Sp. 996C10); f. 95r: τα[φῆς τυχεῖν ἐπισκήψασα … (= Sp. 997C13).
Rubrik
88r Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΚΔʹ.
Titel (Vorlage)
88r Βίος καὶ πολιτεία τῆς ὁσίας εὐσεβείας, τῆς μετονομασθείσης ξένης. Κύριε εὐλ(όγησον).
Incipit
88r Ὁ καινὸς καὶ ξένος τῆς θαυμασίας ἀλεθῶς ξένης βίος …
Explicit
95v … ἀδάπανοι θησαυροὶ καὶ πάντων ἀγαθῶν χορηγοὶ, εἰς δόξαν … νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς αἰῶας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 114, Sp. 981Β1–1000C7.

6) 96r–107r Digitalisat

Verfasser
Gregorius Nazianzenus (GND-Nr.: 118541900).
Titel
Supremum vale vel Syntactirium vel In praesentia episcoporum (zugleich Tageslesung zum 25. Januar).
TLG-Nummer
2022.050.
Angaben zum Text
CPG 3010.42; BHG 730b. - Text durch Blattausfall gestört. F. 102v: … φίλον. μηδὲ γὰρ] οἱ (= Migne PG 114, Sp. 477A6/S. 84, Z. 17 ed. Bernardi); f. 103r: μετρίως [ἀλλ᾿ ἵνα ὑμῖν … (= Sp. 480B15/S. 88, Z. 21 ed. Bernardi).
Rubrik
96r Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΚΕʹ.
Titel (Vorlage)
96r Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν γρηγορίου ἀρχιεπισκόπου κωνσταντινουπόλεως τοῦ θεολόγου λόγος συντακτήριος εἰς τὴν τῶν ρνʹ ἐπισκόπων παρουσίαν.
Incipit
96r Πῶς ὑμῖν τὰ ἡμέτερα, ὦ φίλοι ποιμένες …
Explicit
107r … μέμνησθέ μου τῶν λιθασμῶν· ἡ χάρις τοῦ κυρίου ἡμῶν ἰησοῦ χριστοῦ μετὰ πάντων ὑμῶν.
Textgestaltung
Beim Texteintrag wurde nicht genügend Platz für die Überschrift gelassen, weswegen diese in den Spaltenzwischenraum hinein mit der braunen Texttinte weitergeschrieben wurde.
Edition
Migne PG 36, Sp. 457A1–492C8; Grégoire de Nazianz, Discours 42–43, ed. Jean Bernardi, S. 48–114.

7) 107r–128v Digitalisat

Verfasser
Gregorius Presbyter (GND-Nr.: 100967736).
Titel
Vita S. Gregorii Nazianzeni auctore Gregorio Presbytero (zugleich Tageslesung zum 25. Januar).
TLG-Nummer
3289.001.
Angaben zum Text
BHG 723.
Rubrik
107r Tῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ.
Titel (Vorlage)
107r Βίος τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν γρηγορίου ἐπισκόπου ναζιανζοῦ τοῦ θεολόγου. κύριε εὐλ(όγησον).
Incipit
107r Συγκαλεῖ μὲν ἡμᾶς ὦ ἄνδρες γρηγόριος …
Explicit
128v … καὶ θεῷ λέγουσα φίλον εἶναι τὸ κατὰ δύναμιν, ὅτι αὐτῷ πρέπει πᾶσα δόξα … αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 35, Sp. 244A1–304C14 (mit Doxologie); Lequeux, Gregorii presbyteri Vita, S. 45 u. 118 (diese Hs. Sigle Ea).

8) 128v–141v Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Vita metaphrastica s. Xenophontis et filiorum eiuis Joannis et Arcadii (Tageslesung zum 26. Januar).
Angaben zum Text
ΒΗG 1878. Text durch Blattausfall am Ende gestört.
Rubrik
128v Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΚSʹ.
Titel (Vorlage)
128v Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου ξενοφῶντος καὶ τῶν αὐτοῦ τέκνων, ἰωάννηου καὶ ἀρκαδίου.
Incipit
128v Ξενοφῶν ὁ θαυμάσιος, ἔφυ μὲν ἐκ ταύτης τῶν πόλεων …
Explicit
141v … τὴν προλαμβοῦσαν εἰσπραξάμενος] πολυτέλειαν …
Edition
Migne PG 114, Sp. 1014A1–1043Α11.

9) 142r–148r Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Hypomnema metaphrastica s. Joannis Chrysostomi (Tageslesung zum 27. Januar).
TLG-Nummer
3115.007.
Angaben zum Text
ΒΗG 877. - Text am Anfang durch Blattausfall gestört.
Rubrik
142r Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΚSʹ.
Titel (Vorlage)
142r <Ὑπόμνημα τύπον ἱστορίας κεφαλαιώδους ἐπέχον ἐπὶ τῇ ἀνακομιδῇ τοῦ τιμίου λειψάνου τοῦ θείου καὶ ἱεροῦ Χρυσοστόμου>.
Incipit
142r … ἐσχά[τως ἄγευστοι. Ἄλλ᾿ ἐκείνη …
Explicit
148r … ἅμα καὶ μουσικῶς ᾅδουσα, … νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμὴν.
Edition
François Halkin, Douze récits byzantins sur saint Jean Chrysostome, Brüssel 1977, S. 475, Z. 29– S. 486 (diese Hs. nicht verwendet).

10) 148v–155r Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Vita metaphrastrica S. Ephraemi Syri.
Angaben zum Text
BHG 584.
Rubrik
148v Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΚΗʹ.
Titel (Vorlage)
148v Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν, ἐφραὶμ τοῦ σύρου.
Incipit
148v Ἐφραὶμ ὁ θαυμάσιος ἔφυ μὲν, ἐκ τῆς σύρων γῆς, ἑλόμενος δὲ …
Explicit
155r … τοὺς τοιούτους λαμπρότητα· ἐν χριστῶ ἰησοῦ … νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμὴν.
Edition
Migne PG 114, Sp. 1253A1–1268D7.

11) 155r–163v Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Vita metaphrastica abbatum Cyri et Joannis (Tageslesung zum 31. Januar).
Angaben zum Text
BHG 471.
Rubrik
155r Μηνὶ τῷ αὐτῷ, ΛΑʹ.
Titel (Vorlage)
155r Βίος καὶ μαρτύριον τῶν ἁγίων καὶ θαυματουρῶν ἄββα κύρου καὶ ἰωάννου.
Incipit
155r Κῦρος ὁ περιφανὴς τῶν μαρτύρων ἀστὴρ …
Explicit
163v πρέπει πᾶσα δόξα … αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 114, Sp. 1232–1249.

12) 164r–173r Digitalisat

Verfasser
Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
Titel
In illud apostoli Pauli dormientibus autem nolo vos ignorare, fratres, ut non contristemini vel De Lazaro concio V (Tageslesung zum Lazarus-Samstag).
TLG-Nummer
2062.023.
Rubrik
164r Τῷ σαββάτῳ τῆς ἀπόκρεω [!].
Titel (Vorlage)
164r Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ χρυσοστόμου λόγος εἰς τὸ ῥητὸν τοῦ ἀποστόλου παύλου· περὶ δὲ τῶν κεκοιμημένων, οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν ἀδελφοὶ, ἵ(να) μὴ λυπῆσθε.
Incipit
164r Ἡμέρας τέσσαρας ἀναλώσαμεν [!] τὴν κατὰ τὸν λάζαρον …
Explicit
173r … ἅμα τῶ πατρὶ καὶ τῶ ἁγίω πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 48, Sp. 1017, Z. 1–1026, Z. 45.

13) 173v–190r Digitalisat

Verfasser
Gregorius Nazianzenus (GND-Nr.: 118541900).
Titel
De pauperum amore (Tageslesung zum 3. Vorfastensonntag).
TLG-Nummer
2022.027.
Rubrik
173v Τῇ κ(υριακῇ) τῆς ἀποκρέω [!].
Titel (Vorlage)
173v Τοῦ ἁγίου γρηγορίου τοῦ θεολόγου λόγος, περὶ φιλοπτωχίας.
Incipit
173v Ἄνδρες ἀδελφοί καὶ συμπένητες …
Explicit
190r … τὰς αἰωνίους σκηνάς. ἐν αὐτῷ χριστῷ τῷ κυρίῳ ἡμῶν ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. ἀμήν.
Edition
Migne PG 35, Sp. 858A1–909C12.

14) 190r–199r Digitalisat

Verfasser
Gregorius Nazianzenus (GND-Nr.: 118541900).
Titel
In patrem tacentem vel In plagam grandinis (Tageslesung für den Mittwoch der sog. Weißen Woche, also der Woche vor der Fastenzeit).
TLG-Nummer
2022.029.
Angaben zum Text
CPG 3010.16. Text durch Blattausfall gestört. F. 195v …ἄνες κύριε, ἱλά]σθητι (= Migne PG 35, Sp. 952A9); f. 196r: καὶ [ἀντικειμένης φύσεως καὶ … (= Sp. 953C2).
Rubrik
190r Τῇ δʹ τῆς τυροφάγου.
Titel (Vorlage)
190r Τοῦ ἁγίου γρηγορίου τοῦ θεολόγου λόγος εἰς τὸν πατέρα σιωπῶντα, διὰ τὴν πληγὴν τῆς χαλάζης.
Incipit
190r Τί λύετε τάξιν ἐπαινουμένην …
Explicit
199r … ἡμᾶς δὲ καὶ ἡμέτερα· ἐν χριστᾧ … εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 35, Sp. 933B1–964A11.

15) 199r–206r Digitalisat

Verfasser
Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
Titel
De paenitentia homilia V (Tageslesung für die sog. Weiße Woche, d.h. für die Woche vor der Fastenzeit).
TLG-Nummer
2026.27.
Angaben zum Text
CPG 4333.9.
Rubrik
199r Τῇ παρασκευῇ τῆς τυροφάγου.
Titel (Vorlage)
199r Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν, ἰωάννου ἀρχιεπισκόπου κωνσταντινουπόλεως τοῦ χρυσοστόμου· λόγος, εἰς τὸν προφήτην ἰωνᾶν καὶ δανιὴλ καὶ τοὺς γʹ παῖδας καὶ περὶ μετανοίας καὶ νηστείας.
Incipit
199r Φαιδρὰ τήμερον ἡμῖν ἡ πανήγυρις …
Explicit
206r … γενεσθαι τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν … νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 49, Sp. 305, 48–314.

16) 206r–215r Digitalisat

Verfasser
Anastasios Sinaites, Heiliger (GND-Nr.: 10093630X).
Titel
Sermo in defunctos (Tageslesung für den Lazarus-Samstag).
Angaben zum Text
CPG 7752; BHG 2103u.
Rubrik
206r Τῷ σαββάτῳ τῆς τυροφάγου.
Titel (Vorlage)
206r Ἀναστασίου μοναχοῦ τοῦ σινᾶ ὅρους· λόγος εἰς τοὺς προκοιμηθέντας ἀδελφοὺς ἡμῶν.
Incipit
206r Τί τοῦτο ἀγαπητοὶ ὅτι σήμερον συνήχθημεν …
Explicit
215r … τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν ἐπιτυχεῖν· χάριτι καὶ φιλανθρωπία …εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 89, Sp.1192A1–1202C14 (mit Textabweichungen).

17) 215r–222r Digitalisat

Verfasser
Basilius Caesariensis (GND-Nr.: 118637797).
Titel
De jejunio homilia II (Tageslesung zum Sonntag der Vorfastenwoche).
Angaben zum Text
CPG 2845.1.
Rubrik
215r Τῇ κυριακῇ τῆς τυρίνης.
Titel (Vorlage)
215r Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Βασιλείου ἀρχιεπισκόπου καισαρείας καππαδοκίας λόγος περὶ νηστείας.
Incipit
215r Σαλπίσατε φησὶν ἐν νεομηνίᾳ σάλπιγγι …
Explicit
222r … τῶν βεβιωμένων ἡμῖν ἐν τῇ δικαιοκρισίᾳ τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ, ὅτι αὐτῷ πρέπει ἡ δόξα… εἰς τοὺς αἰῶνας… ἀμήν.
Edition
Migne PG 31, Sp. 164A1–184C10.

18) 222v–227r Digitalisat

Verfasser
Basilius Caesariensis (GND-Nr.: 118637797).
Titel
De jejunio homilia II (Tageslesung zum Sonntag der Vorfastenwoche).
Angaben zum Text
CPG 2845.2.
Rubrik
222v Tῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ.
Titel (Vorlage)
222v Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Βασιλείου ἀρχιεπισκόπου καισαρείας καππαδοκίας λόγος περὶ νηστείας βʹ.
Incipit
222v Παρακαλεῖτε φησὶν ἱερεῖς τὸν λαόν, λαλήσατε …
Explicit
227r … νυμφῶνι εὐφροσύνης ἐν χριστῷ ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας… ἀμήν.
Edition
Migne PG 31, Sp. 185A1–197C2.

19) 227v–232v Digitalisat

Verfasser
Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
Titel
Homilia admonitoria in initium sanctae Quadragesimae (Tageslesung zum Sonntag am Beginn der Fastenzeit).
TLG-Nummer
2062.112.
Angaben zum Text
CPG 4409.1.
Rubrik
227v <…>νστήμου.
Titel (Vorlage)
227v Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν, ἰωάννου ἀρχιεπισκόπου κωνσταντινουπόλεως τοῦ χρυσοστόμου λόγος εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς ἀγίας τεσσαρακοστῆς.
Incipit
227v Χαίρω καὶ εὐφραίνομαι, ὁρῶν σήμερον τὴν …
Explicit
232v … φιλανθρώπῳ θεῷ ἡμῶν μεθ᾿ οὗ τῷ πατρὶ ἅμα τῷ ἁγίῳ … καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 53, Sp. 21, Z. 1–26, Z. 26.

20) 232v–236v Digitalisat

Verfasser
Gregorius Nyssenus (GND-Nr.: 118541919).
Titel
De Sancto Theodoro a Tiro (Tageslesung zum ersten Samstag der Großen Fastenzeit).
Angaben zum Text
CPG 3183; BHG 1760.
Rubrik
232v Σάββατ πρώτῳ τῶν νηστειῶν.
Titel (Vorlage)
232v Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου ἐπισκόπου νύσσης· ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα θεόδωρον.
Incipit
232v Ὑμεῖς ὁ τοῦ χριστοῦ λαὸς, ἡ ἁγία ποίμνη …
Explicit
236v … τὴν αἰώνιον ζωήν τὴν ἐν χριστῷ … νῆν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 46, Sp. 736C1–748D3; Gregorii Nysseni Sermones edd. Gunterus Heil/Johannes P. Cavarnos/Otto Lendle. Post mortem Henrici Dörrie vol. edendum curavit Friedhelm Mann, Leiden u.a. 1990, S. 61–71 (diesen Text ed. Johannes P. Cavarnos; diese Hs. Sigle N).

21) 237r–243r Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Martyrium s. Theodori a Tiro (Tageslesung zum ersten Samstag der Großen Fastenzeit).
Angaben zum Text
BHG 1763.
Rubrik
237r Tῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ.
Titel (Vorlage)
237r Μαρτύριον τοῦ ἀγίου μεγαλομάρτυρος θεοδώρου τήρωνος.
Incipit
237r Μαξιμιανῷ καὶ Μαιξιμίνῳ τοῖς βασιλεύσι, πολλή τις καὶ …
Explicit
243r … ἐνδοξασθέντος χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡμῶν, ᾧ πρέπει πᾶσα δόξα τιμὴ καὶ προσκύνησις, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Hippolyte Delehaye, Les legendes grecques de saints militaires, Paris 1909, S. 136–137, Z. 2, S. 138, Z. 29–141, Z. 22; 143, Z. 10– S. 150 (Drachenlegende ausgelassen; diese Hs. für die Edition nicht herangezogen).

22) 243v–250v Digitalisat

Verfasser
Ps.-Gregorius II papa (GND-Nr.: 118718665).
Titel
Epistola Ia Gregorii IIi papae ad imp. Leonem III (Tageslesung für den ersten Sonntag der Fastenzeit = Sonntag der Orthodoxie).
Rubrik
243v Τῇ κυριακῇ τῆς ὀρθοδοξίας.
Titel (Vorlage)
243v Ἐπιστολὴ γρηγορίου πάπα ῥώμης· πεμφθεῖσα, πρὸς λέοντα βασιλέα τὸν εἰκονοκλάστην.
Incipit
243v Τὰ γράμματα τῆς ὑμέτερας θεοφρουρήτου βασιλείας …
Explicit
250v … καὶ τὴν εἰρήνην δωρήσηται τὴν πάντων χριστιανῶν ἐκκλησίαν εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Jean Gouillard, Aux origines de l’iconoclasme. Le témoignage de Grégoire II ?, in: Travaux et mémoires 3 (1968), S. 277–297 (ND in: Ders., La vie réligieuse à Byzance, London 1981, Nr. IV, S. 277–297).

23) 250v–252v Digitalisat

Verfasser
Ps.-Gregorius II papa (GND-Nr.: 118718665).
Titel
Epistola ΙIa Gregorii IIi papae ad imp. Leonem III (Tageslesung für den sog. Sonntag der Orthodoxie).
Titel (Vorlage)
250v Ἐπιστολὴ γρηγορίου πάπα ῥώμης, πρὸς λέοντα τὸν βασιλέα.
Incipit
250v Τὰ γράμματα τῆς ὑμέτερας θεοφρουρήτου βασιλείας …
Explicit
252v καὶ τὴν εἰρήνην ὁ κύριος καὶ θεὸς ἡμῶν παράσχη πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Jean Gouillard, Aux origines de l’iconoclasme. Le témoignage de Grégoire II ?, in: Travaux et mémoires 3 (1968), S. 297–305 (ND in: Ders., La vie réligieuse à Byzance, London 1981, Nr. IV, S. 297–305).

24) 252v Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Narratio de imagine Christi (Tageslesung für den sog. Sonntag der Orthodoxie).
Rubrik
252v <Τῇ κυριακῇ τῆς ὀρθοδοξίας>.
Titel (Vorlage)
252v Διήγησις ψυχωφελὴς, περὶ τῆς τοῦ κυρίου ἡμῶν ἰησοῦ χριστοῦ τιμίας καὶ (πτρώτης) εἰκόνος τῶν χαλκοπρατίων, τὸ δι᾿ ἣν αἰτίαν ἐκλήθη ἀντιφωνητὴς διὰ καὶ περὶ θεοδώρου ναυκλήρου καὶ ἁβραμίου τοῦ ἑβραίου.
Incipit
252v Δεσποτικῶν θαυμάτων ἀνάμνησις πάρεστι σήμερον …
Explicit
252v … κατεντρυφῆσαι τερπνότητος, τὰ μὲν] γὰρ …
Nachträge und Rezeptionsspuren
Am Ende des Textes findet sich ein Hinweis in Kanzleischrift des 16. Jhs. auf den vollständigen Text in Pal. gr. 245.

Fragment II (Bl. 51–54)

Sachtitel / Inhalt
Martyrium s. Neophyti Nicaeni.

Kodikologische Beschreibung

Entstehungsort
Östlicher Mittelmeerraum.
Entstehungszeit
1. Hälfte 14. Jh. Datierung aufgrund der Schrift.
Typus (Überlieferungsform)
Fragment.
Beschreibstoff
Pergament.
Umfang
4 Bll.
Format (Blattgröße)
29,1 × 23,2 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
S. zum Codex.
Foliierung
S. zum Codex.
Lagenzählung
S. zum Codex.

Schriftraum
22,5 × 16,5–17,2 (= 7,5 + 7,5) cm.
Spaltenanzahl
2 Spalte.
Zeilenanzahl
32 Zeilen.
Linierung
System 1, Linierung Leroy 1995, 32 C 2.

Provenienz
Venedig / Augsburg / Heidelberg.
Geschichte des Fragments
Siehe Geschichte der Handschrift.

Inhalt

25) 51r–54v Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Passio metaphrastica s. Neophyti martyri (Tageslesung vom 21. Januar).
Angaben zum Text
BHG 1326.
Titel (Vorlage)
51r <Martyrium s. Neophyti Nicaeni>.
Incipit
51r … [τῷ θεοδώρῳ διὰ ταχυδρόμου τὴν συμφορὰν …
Explicit
54v … τριημερεύσας, ἀλλ᾿ ὡς ἐξ ἡλίου] …
Schrift / Schreiber
Archaisierende, an die Textart angepasste Buchschrift der Entstehungszeit.
Edition
Theophilos Ioannou, Μνημεῖα ἁγιολόγικα, Venedig 1884 (ND hrsg. v. Jürgen Dummer, Leipzig 1973), S. 239–251. (FL).


Bearbeitet von
Dr. Lars Martin Hoffmann, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2020.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 308. Beschreibung von: Dr. Lars Martin Hoffmann (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2020.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Gefördert durch
The Polonsky Foundation Greek Manuscripts Project: a Collaboration between the Universities of Cambridge and Heidelberg – Das Polonsky-Stiftungsprojekt zur Erschließung griechischer Handschriften: Ein Gemeinschaftsprojekt der Universitäten Cambridge und Heidelberg.