Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 349
Menologium
Pergament · 2, 64, 1 Bll. · 36,1 × 28,5 cm · Byzantinisches Reich · 10.–11. Jh.
- Schlagwörter (GND)
- Hagiographie / Kalender / Martyrium.
- Diktyon-Nr.
- 66081.
1ar–v | vacat | |
2ar | Schenkungsexlibris | |
2av | vacat | |
1) | 1r–9r | Vita Sancti Nicolai |
2) | 9r–24r | SS. Menae, Hermogenis et Eugraphi martyrium |
3) | 24r–37v | Eustratii, Auxentii, Eugenii, Mardarii et Orestis martyrium |
4) | 37v–43r | Iohannes Chrysostomus, De beato Philogenio |
5) | 43r–48v | Sancti Eleutherii martyrium |
6) | 48v | Sancti Ignatii martyrium |
7) | 49r–51v | Symeon Metaphrastes, S. Anastasiae martyrium |
8) | 51v–57v | Gregorius Nazianzenus, In Theophania |
9) | 57v–63v | Amphilochus, De Sancti Basilii vita |
10) | 63v–64v | De Iuliano Apostate interitu |
11) | 64v | De Diacono |
Kodikologische Beschreibung
- Entstehungsort
- Byzantinisches Reich. Evtl. Zypern.
- Entstehungszeit
- 10.–11. Jh. Datierung nach Schreiner 1991, S. 241.
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament, Vorsatzbll. Papier.
- Umfang
- 2, 64, 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 36,1 × 28,5 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 12a + 8 IV64 + (I-1)65*. Vorderspiegel ist Gegenbl. zu 1a, Hinterspiegel Gegenbl. zu 65*.
- Foliierung
- Vatikanische Foliierung (f. 1–64), oben rechts recto. Die Bezeichnung der ungez. Bll. folgt dem Digitalisat (1a, 2a, 65*).
- Lagenzählung
- Teilweise: auf erster Rectoseite oben, in arabischen und griechischen Zahlen; demnach fehlen die Lagen 1–9, 16 und 19ff. Reklamanten am Lagenende.
- Zustand
- Mäßig gut erhalten; viele Seiten sind unten beschnitten, vermutlich ohne bedeutenden Textverlust; Schimmelspuren; am Anfang und Ende verstümmelt, nach f. 48v fehlt ein Quaternio. Erhard nimmt den Verlust von 17 Quaternionen zu Beginn und mehreren weiteren am Ende an.
- Wasserzeichen
- Fol. 2a: Buchstabe I im Schild,
oben Krone.
Die Wasserzeichen der Vorsatzbll. sind in heidICON erschlossen (Wasserzeichen Pal. gr. 349).
- Schriftraum
- 26 × 22,5 cm.
- Spaltenanzahl
- 2 Spalten.
- Zeilenanzahl
- 35 Zeilen.
- Linierung
- 44C2 (Leroy 1995, S. 61).
- Schriftart
- Byzantinische Minuskelschrift in Anlehnung an die Perlschrift; Überschriften meist in Majuskeln, dem Kirchenlehrerstil nachempfunden.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Unbekannt.
- Buchgestaltung
- Das Buch enthält ein Menologium, vermutlich beginnend im September und endend im Januar, wovon nur der Teil vom 6.12. bis Anfang Januar erhalten ist.
- Buchschmuck
- Überschriften rubriziert, mit Ausnahme von f. 24r; mancherorts zusätzlich Zierleisten.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- f. Ir Titel Martyrolog.; Signatur Cypr.; zahlreiche Annotationen verschiedener Hände, besonders am unteren Rand; f. 17r Signatur 349 Cyp. und Titel Menae & Hermogenis martyrium Stempel der BAV auf 1r und 64v Glossen des 14. Jhs.: f. 53r, 53v, 56v. F. 32r oben wirtschaftliche Notiz eines gewissen Theodoros aus dem 14. oder 15. Jh.: [τὸ] πακτο(ν) τῆς χώρας κατὰ α’, κυριακῆς, Πέτρος ὁ Γαβρὰς κριθάρι μωδ(ίους) κ’ καὶ συτ(άρι) μοδ(ίους) ι’. Θεοδωρος. (Schreiner 1991, S. 241). Dieselbe Hand hat auch auf f. 49r zwischen die Textspalten geschrieben.
- Einband
- Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; späterer Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten), vgl. Schunke, Einbände, Bd. 2, S. 909.
- Provenienz
- Augsburg / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Die Hs. kam wohl über den als Cyprius bezeichneten Agenten (Hieronymus Tragodistes) an Ulrich Fugger (vgl. Fugger-Signaturen). Die Annotationen lassen darauf schließen, dass sie im 14. oder 15. Jh. noch einen griechischsprachigen Besitzer hatte.
- Literatur
- Stevenson, Graeci, S.
199–200; Ehrhard 1937–52, Bd.
3.1 (Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur
50–52), S. 14–16; Schreiner 1991, S. 241; Mossay/Hoffmann 1996, S. 183.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
Inhalt
1) 1r–9r
- Titel
- Vita S. Nicolai.
- Angaben zum Text
- BHG 1349.
- Incipit
- 1r […]λωθη αὐτὸν ἐπὶ στὰς ὁ καλὸς πλουτοδότης…
- Explicit
- 9r …νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰῶνων ἀμήν.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- f. 1r S. Nicolai vita.
- Edition
- Gustav Anrich, Hagios Nikolaos. Der Heilige Nikolaos in der griechischen Kirche. Texte und Untersuchungen, Berlin 1913/1917.
2) 9r–24r
- Titel
- SS. Menae, Hermogenis et Eugraphi martyrium.
- Angaben zum Text
- BGH 1271.
- Titel (Vorlage)
- Μαρτύριον τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων· Μηνα· Ἑρμογένους· καὶ Εὐγράφου.
- Incipit
- 9r μετὰ τῆν ἐπὶ γῆς τοῦ σταυροῦ χριστοῦ παρουσίαν…
- Explicit
- 24r …νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰῶνων.
- Textgestaltung
- Zierleiste zu Beginn, rubrizierte Überschrift.
3) 24r–37v
- Titel
- Eustratii, Auxentii, Eugenii, Mardarii et Orestis martyrium.
- Angaben zum Text
- BHG 0646.
- Titel (Vorlage)
- Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ.. Εὐστρατίου· Αὐξεντίου· Εὐγενίου· Μαρδαρίου· καὶ Ὀρέστου.
- Incipit
- 24r βασιλεύοντος Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ…
- Explicit
- 37v …νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀμήν.
- Edition
- Migne PG 116, Sp. 468–505.
4) 37v–43r
- Verfasser
- Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
- Titel
- De beato Philogonio.
- TLG-Nummer
- 2062.014.
- Angaben zum Text
- BHG 1532; CPG 4319.
- Titel (Vorlage)
- τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου,.
- Incipit
- 37v λόγος εἰς τὸν μακάριον Φιλογόνιον.
- Explicit
- 43r …νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀμήν.
- Edition
- Migne PG 48, Sp. 747–756.
5) 43r–48v
- Titel
- S. Eleutherii martyrium.
- Angaben zum Text
- BHG 0571.
- Titel (Vorlage)
- μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Ἐλευθερίου.
- Incipit
- 43r Ἐλίου Ἁδριανοῦ Ῥωμαίων μὲν βασιλεύοντος…
- Explicit
- 48v …νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀμήν.
- Edition
- Migne PG 115, Sp. 128–141.
6) 48v
- Titel
- S. Ignatii martyrium (Fragment).
- TLG-Nummer
- 2657.001.
- Angaben zum Text
- BHG 0815. - Wegen Lagenverlusts ist nur die erste Textzeile erhalten.
- Titel (Vorlage)
- μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου.
- Incipit
- 48v Ἄρτι Τραιανοῦ τὰ τῆς Ῥωμαί[ων]…
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- f. 48v unten deest quaternio.
- Edition
- Franz Diekamp/Franz Xaver Funk, Patres apostolici, vol. 2, 3rd edn., Tübingen 1913, S. 324–338.
7) 49r–51v
- Verfasser
- Symeon Metaphrastes (GND-Nr.: 118961055).
- Titel
- S. Anastasiae martyrium.
- Angaben zum Text
- BHG 0082.
- Incipit
- 49r [ἀνη]λεῶς ῥαβδίζεσθαι, ἡ δὲ γενναία.
- Explicit
- 51v …νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀμήν.
- Edition
- Migne PG 166, Sp. 601–609.
8) 51v–57v
- Verfasser
- Gregorius Nazianzenus (GND-Nr.: 118541900).
- Titel
- In Theophania vel In Navitatem.
- TLG-Nummer
- 2022.046.
- Angaben zum Text
- BHG 1921–1921b; CPG 3010.38.
- Titel (Vorlage)
- τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου ἐπισκόπου Ναζιανζοῦ τοῦ θεολόγου· λόγος εἰς τὸ γενέθλιον τοῦ κυρίου καὶ θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἴησοῦ Χριστοῦ.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Glossen an den Rändern aus dem 14. Jh. (vgl. Mossay/Hoffmann 1996).
- Edition
- Migne PG 36, Sp. 312–333.
9) 57v–63v
- Verfasser
- Amphilochius Cappadox (GND-Nr.: 118648888).
- Titel
- De S. Basilii vita.
- Angaben zum Text
- BHG 0246y–0260ab; CPG 3253.
- Titel (Vorlage)
- Διήγησεις τοῦ σοπατρὸς ἡμῶν Ἀμφιλοχίου ἐπισκόπου Εἰκονίου· τοῦτον βίον καὶ τὰ θααύματα τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Βασιλείου ἀρχεπισκόπου γεναμένου Καισαρέων πόλεως τῆς πρώτης τῶν Καπαδώκων ἐπαρχίας Incipit: 57v Ἀγαπητοί, οὐκ ἦν ἀπεικός ἐγνώμονας ὑιοὺς.
- Incipit
- 57v Ἀγαπητοί, οὐκ ἦν ἀπεικός ἐγνώμονας ὑιοὺς.
- Explicit
- 63v … ὤφελεν δεις σῶς ἐκ τῶν ἰδίων.
10) 63v–64v
- Titel
- De Iuliano Apostatae interitu.
- Titel (Vorlage)
- Περὶ τῆς ἀνερέσεως Ἰουλιανοῦ τοῦ παραβάτου.
- Incipit
- 63v κατεκεῖνον τὸν καιρὸν Ἰουλιανὸς ὁ ἔχθηστος βασιλεύς, ὁρμήσας…
- Explicit
- 64v …τῆς θεῖας λειτουργείας.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Textkorrekturen in margine.
11) 64v
- Titel
- De Diacono.
- Angaben zum Text
- Verstümmelt.
- Titel (Vorlage)
- Περὶ τοῦ διάκονος.
- Incipit
- 64v Τοῦτου δὲ γενομένου καὶ τὰ ἅγια.
- Explicit
- 64v …τῆς ᾽εκκλησίας καὶ ἀκοινώνι τὼς (!) μένην· του.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Lat. Annotation Pertinent et hoc ad vitam Basilii, dazu eine Unterschrift; Textkorrekturen in margine.
- Bearbeitet von
- Vinzenz Gottlieb, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2020.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 349. Beschreibung von: Vinzenz Gottlieb (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2020.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.