Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 368

Theologische Sammelhandschrift

Pergament · 2, 338, 1 Bll. · 26 × 20,5 cm · Kreta · 11.–12. Jh.


Schlagwörter (GND)
Theologie.
Diktyon-Nr.
66100.
1ar–v vacat
2ar Schenkungsexlibris
2av vacat
1) 1r–201v Iohannes Damascenus, Vita Barlaam et Iosaph
2) 202r–256v Athanasius Alexandrinus, Quaestiones ad Antiochum ducem
3) 256v–265r Anonymus, Chronographium breve
4) 265v–267r Anonymus, Capitula dogmatica
5) 267r–271r Iohannes Chrysostomus, In Iordanem fluvium
6) 271r–288r Anastasios Sinaites, Heiliger, Oratio in sextum Psalmum
7) 288r–300r Basilius Caesariensis, Sermo asceticus
8) 300r–310v Basilius Caesariensis, De beato Philogeno
9) 310v–313r Ephraem Syrus, Paraenesis
10) 313r–317v Ephraem Syrus, Ad correctionem eorum qui vitiose vivunt
11) 317v–323v Ephraem Syrus, Sermo paraineticus
12) 323v–335v Ephraem Syrus, De patientia et consummatione
13) 335v–338r Anonymus, De conciliis oecumenicis

Kodikologische Beschreibung

Entstehungsort
Kreta.
Entstehungszeit
11.–12. Jh. 11.–12. Jh. (Stevenson, Volk) bzw. 12. Jh. (Aerts).
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament, Vorsatzbll. Papier.
Umfang
2, 338, 1 Bll.
Format (Blattgröße)
26 × 20,5 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + 12a + 14 IV111 + III117 + 2 IV133 + (IV-1)140 + 18 IV284 + (IV-1)291 + III297 + 5 IV337 + 1338 + (I-1)339*. Mit Bl. 18a zwischen Bl. 18 und 19. Je 1 Bl. entfernt hinter Bl. 139 und 288. Vorderspiegel ist Gegenbl. zu 1a, Hinterspiegel Gegenbl. zu 339*.
Foliierung
Vatikanische Foliierung mit arabischen Zahlen (f. 1–338). Die Bezeichnung der ungez. Bll. folgt dem Digitalisat (1a, 2a, 339*).
Lagenzählung
Zu Beginn der Lagen findet eine Zählung mit griechischen Zahlen statt (unten links auf der Versoseite).
Zustand
Das Pergament weist einige Verfärbungen auf, Anfang und Ende des Buchblocks zeigen Beschädigungen. Einige Löcher wurden restauriert, was aber Textverlust nicht in jedem Fall verhindern konnte.

Schriftraum
19 × 14 cm.
Spaltenanzahl
1 Spalte.
Zeilenanzahl
26 Zeilen (f. 40r–v und 47r–v: 21–22 Zeilen).
Linierung
32A1. Die äußerste senkrechte Linie ist allerdings teilweise abgeschnitten, ebenso die oberste waagerechte Linie.
Schriftart
Perlschrift mit überwiegend senkrechter Zeichensetzung, überwiegend Worttrennung. Ab 335v nehmen Abkürzungen stark zu.
Angaben zu Schrift / Schreibern
Nicht näher bekannte Hand.
Buchgestaltung
Das Pergament ist platzsparend beschrieben, auch zwischen verschiedenen Texten gibt es keine größeren Absätze.
Buchschmuck
Zu Beginn ist eine Zierleiste mit Rankenmuster, deren Ränder (nachträglich?) rubriziert wurden, allerdings nicht sehr sorgfältig. Schlichte Zierleisten trennen die einzelnen Werke der Hs. voneinander ab. Die Überschriften sind meist rubriziert, ebenso die Initialbuchstaben zu Beginn der Texte.

Nachträge und Benutzungsspuren
Stempel der BAV auf 1r und 338v; Capsa-Nr. C. 73; die Allacci-Signatur ist nicht erkennbar. Provenienzvermerk Papa nath[anael] auf 1r.

Einband
Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; späterer Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten), vgl. SCHUNKE, Einbände, II, S. 909.
Provenienz
Venedig / Augsburg / Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Die Hs. wurde vom Priester Johannes Nathanael in Kreta erworben und zusammen mit 18 anderen Hss. am 1.3.1559 in Venedig an einen Agenten Ulrich Fuggers verkauft. Dieser übersiedelte 1564 nach Heidelberg wohin ihm 1567 seine Bibliothek folgte und vermachte diese nach seinem Tod 1584 dem Kurfürsten Friedrich IV von der Pfalz. Nach der Eroberung Heidelbergs 1622 wurde sie nach Rom gebracht, wo sie sich heute noch befindet.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_gr_368
Literatur
Stevenson, Graeci, S. 235–236; Lehmann, Fuggerbibliotheken, I, S. 138–139; Willem J. Aerts, Einige Überlegungen zur Sprache und Zeit der Abfassung des griechischen Romans “Barlaam und Joasaph”, in: Odilo Engels/Peter Schreiner, Die Begegnung des Westens mit dem Osten. Kongressakten des 4. Symposions des Mediävistenverbandes in Köln 1991 aus Anlass des 1000. Todesjahres der Kaiserin Theophanu, Sigmaringen 1993, S. 359; Giovanna Dapelo, Il romanzo latino di Barlaam e Josaphat (BHL 979): Preparando l‘edizione, in: Filologia Mediolatina 8, 2001, S. 179–220, hier S. 218; Robert Volk, Die Schriften des Johannes von Damaskos. VI.1, Historia animae utilis de Barlaam et Ioasaph (spuria). Einführung, Berlin/New York 2009 (Patristische Texte und Studien 61), S. 471–472.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

Inhalt

1) 1r–201v Digitalisat

Verfasser
Johannes Damascenus (GND-Nr.: 118557971).
Titel
Vita Barlaam et Ioasaph.
TLG-Nummer
2934.066.
Angaben zum Text
CPG 8120; BHG 0224.
Titel (Vorlage)
1r ἱστορία ψυχωφελῆς ἐκ τῆς ἐνδοτέρας τῶν αἰθιόπων χώρας τῆς ἰνδῶν λεγομένης, πρὸς τὴν ἁγίαν πόλιν μετενεχθεῖσα· διὰ ἰωάννου μοναχοῦ ἀνδρὸς τιμίου καὶ ἐναρέτου. Μονῆς του ἁγίου σάββα· ἐν ἧ ὁ βίος βαρλαὰμ καὶ ἰωάσαφ. Τῶν ἀοιδήμων καὶ μακαρίων.
Edition
Robert Volk, Die Schriften des Johannes von Damaskos, VI.2, Historia animae utilis de Barlaam et Ioasaph (spuria), Text und zehn Appendices, Berlin/New York 2006, S. 5–405 (Hs. nicht herangezogen).

2) 202r–256v Digitalisat

Verfasser
Athanasius Alexandrinus (GND-Nr.: 118504843).
Titel
Quaestiones ad Antiochum ducem.
TLG-Nummer
2035.077.
Titel (Vorlage)
202r τοῦ ἁγίου ἀθανασίου ἀρχιεπισκόπου ἀλεξανδρείας· πρὸς ἀντίοχον ἄρχοντα περὶ πλείστων καὶ ἀναγκαίων ζητημάτων ἐν ταῖς θείαις γραφαῖς ἀπορουμένων· καὶ παρὰ πᾶσι χριστιανοῖς γινώσκεσθαι ὀφειλομένων.
Incipit
202r Πιστεύσαντες καὶ βαπτισθέντες εἰς τρίαδα ὁμοούσιον· καὶ λέγοντες θεὸν εἶναι τὸν πατέρα…
Explicit
256v καὶ τῶ παντοκράτορι πατρὶ αὐτοῦ· καὶ τῶ παναγίω καὶ ζωοποιῶ πνεύματι· νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.
Edition
Migne PG 28, Sp. 597–700.

3) 256v–265r Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Chronographium breve.
Angaben zum Text
Kurze biblische Geschichte, enthält die Nachkommen Adams bis zu den Königen Israels (mit Angabe der Lebensdauer), Sprüche verschiedener Propheten und Zitate aus den Psalmen.
Titel (Vorlage)
256v χρονογράφιον ἐν ἐπιτόμω.
Incipit
256v ἐπλάσθη ἤτοι ἐδημιουργήθη ἐκ γῆς ὑπὸ θεοῦ πρῶτος ἄνθρωπος ἀδὰμ.
Explicit
265r πρὶν ἢ ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ.

4) 265v–267r Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
Capitula dogmatica.
Angaben zum Text
Vier kurze dogmatische Kapitel mit folgenden Überschriften: 1) ὅτι προαιώνων ὁ ὑιὸς γεγέννηται, 2) ὅτι συνὴν τῶ πατρί, 3) ὅτι συγκτίστης, 4) ὅτι ἀπεστάλει.
Titel (Vorlage)
265v ὅτι προαιώνων ὁ ὑιὸς γεγέννηται.
Incipit
265v Δαυὶδ πρῶτος λέγει ἐν τῶ ρ’θ’ ψαλμῶ.
Explicit
267r ἐξελεύσεται ῥάβδος ἐκ τῆς ὁρίζης.

5) 267r–271r Digitalisat

Verfasser
Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
Titel
In Iordanem fluvium.
TLG-Nummer
3062.302.
Titel (Vorlage)
267r τοῦ χρυσοστόμου εἰς τὸν ἰορδ[άνην] ποταμόν.
Incipit
267r Διὰ τί παρὰ πάντας τοὺς ἐπὶ γῆς ποταμούς.
Explicit
271r ἐὰν ἴδης με ἀναλαμβανόμενον ἔσται οὕτως.
Edition
Migne PG 61, Sp. 725–728.

6) 271r–288r Digitalisat

Verfasser
Anastasios Sinaites, Heiliger (GND-Nr.: 10093630X).
Titel
Oratio in sextum Psalmum.
Angaben zum Text
CPG 7751. - Homilie über den sechsten Psalm, zu Beginn der Fastenzeit.
Titel (Vorlage)
271r ἀναστασίου μοναχοῦ τοῦ σινᾶ ὄρους· ὁμιλία εἰς τὸν ἕκτον ψαλμὸν· .
Incipit
271r Πρέπουσαν τῆ τῶν νηστειῶν ἀρχῆ· εἰληκρινοὺς μετανοίας παραίνεσιν περιέχει.
Explicit
288r νῦν καὶ ἀεὶ· καὶ εἰς τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων· ἀμήν.
Edition
Migne PG 89, Sp. 1077–1116.

7) 288r–300r Digitalisat

Verfasser
Basilius Caesariensis (GND-Nr.: 118637797).
Titel
Sermo asceticus.
TLG-Nummer
2040.041.
Titel (Vorlage)
288r τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν βασιλείου· λόγος περι ἀποταγῆς βίου καὶ τελειώσεως πνευματικῆς.
Incipit
288r Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι. Καγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς.
Explicit
300r συναγαλλόμενος εἰς τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων ἀμήν.
Edition
Migne PG 31, Sp. 625–648.

8) 300r–310v Digitalisat

Verfasser
Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
Titel
De beato Philogonio.
TLG-Nummer
2062.014.
Angaben zum Text
CPG 431; BHG 15332.
Titel (Vorlage)
300r τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ιωάννου ἀρχιεπισκόπου κωνσταντίνου πόλεως τοῦ χρυσοστόμου· εἰς τὸν φιλογόνιον γενόμενον ἀπὸ δικολόγου ἐπίσκοπον· καὶ ὅτι τοῦ προνοεῖν τῶν κοινεῖ συμφερόντων, οὐδὲν ἶσον εἰς εὐδοκήμησιν τῶ θεῶ.
Incipit
300r Ἐγὼ μὲν καὶ τήμερον παρεσκευαζόμην πρὸς τὰ τῶν αἰρετικῶν παλαίσματω ἀποδύσασθαι.
Explicit
310v μυριοπλασίους ἀποδιδούς σοι τῆς ὑποκοῆς ταύτης τὰς ἀμοιβάς· ὧν γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεθ’ οὗ τῷ Πατρὶ δόξα, τιμὴ, κράτος καὶ προσκύνησις, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Edition
Migne PG 48, Sp. 747–756.

9) 310v–313r Digitalisat

Verfasser
Ehpraem Syrus (GND-Nr.: 118530550).
Titel
Paraenesis.
TLG-Nummer
4138.044.
Angaben zum Text
CPG 3964.
Titel (Vorlage)
310v τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ἐφραὶμ. παραίνεσις.
Incipit
310v Ἐὰν συμβὴ τινὶ ἀδελφῶ ἐλθεῖν εἰς τὸν μονήρι βίον.
Explicit
313r ἐπὶ πάντας τοῦς ἐπικαλουμένους αὐτὸν ἐν ἀληθεία· αὐτῶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰώνας.
Nachträge und Rezeptionsspuren
Hinweis auf eine Edition in margine: Ed. L. T. .. p. 129 (310v), Ed. L. T. I. p. 97 (313r), Ed. L. T. II. p. 181 (317v), Ed. L. T. I. p. 171. (323v).
Edition
Konstantinos G. Phrantzoles, Ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου ἔργα, vol. 3, Thessalonica 1990, Rede 21.

10) 313r–317v Digitalisat

Verfasser
Ephraem Syrus (GND-Nr.: 118530550).
Titel
Ad correctionem eorum qui vitiose vivunt.
TLG-Nummer
4138.007.
Titel (Vorlage)
313r περὶ τῶν ἐμπαθῶς διαγόντων καὶ κενοδοξογήτων καὶ τιμᾶς ἐπιζητούντων.
Incipit
313r Ἀγονιῶ ἀδελφοί μου καὶ φρίττω καὶ τῆ λύπη κατατιτρώσκομαι.
Explicit
317v ὦ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας ἀμήν.
Edition
Konstantinos G. Phrantzoles, Ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου ἔργα, vol. 1, Thessalonica 1988, S. 281–297.

11) 317v–323v Digitalisat

Verfasser
Ephraem Syrus (GND-Nr.: 118530550).
Titel
Sermo paraineticus.
TLG-Nummer
4138.036.
Titel (Vorlage)
317v περὶ τῶν ἐκπιπτόντων ἐξοικίας ἀμελίας· καὶ προφασιζομένων προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις .
Incipit
317v Ἀδελφὲ· τὸν μονήρι βίον ἐπεθύμησας…
Explicit
323v ὃν ἡτοίμασεν τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν· αὐτῶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας.
Edition
Konstantinos G. Phrantzoles, Ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου ἔργα, vol. 3, Thessalonica 1990, Rede 41.

12) 323v–335v Digitalisat

Verfasser
Ephraem Syrus (GND-Nr.: 118530550).
Titel
De patientia et consummatione.
TLG-Nummer
4138.054.
Angaben zum Text
CPG 4007.
Titel (Vorlage)
323v τοῦ αὐτοῦ περὶ ὑπομονῆς καὶ συντελείας· καὶ παρουσίας τοῦ κυρίου· ἀδιαδόχου τὲ τῶν δικαίων βασιλείας.
Incipit
323v Λαμπρὸς ὁ βίος τῶν δικαίων· πῶς δὲ λαμπρύνεται.
Explicit
335v σὺν τῶ παντοκράτωρι πατρὶ καὶ τῶ παναγίω πνεύματι· νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Edition
Konstantinos G. Phrantzoles, Ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου ἔργα, vol. 4, Thessalonica 1992, S. 155–179.

13) 335v–338v Digitalisat

Verfasser
Anonymus.
Titel
De conciliis oecumenicis.
Angaben zum Text
Kurzberichte über die sieben Ökumenischen Konzilien: 1) Nikaia I (335v–336r), 2) Konstantinopel I (336r), 3) Ephesus (336r–v), 4) Chalcedon (336v–337r), 5) Konstantinopel II (337r–v), 6) Konstantinopel III (337v–338r), 7) Nikaia II (338v).
Titel (Vorlage)
335v περὶ τῶν ἁγίων […] οικουμενικων συνόδων:- .
Incipit
335v Χρὴ γινώσκειν πάντα χριστιανὸν· ὅτι ἑπτὰ εἰσὶν ἅγια καὶ οἰκουμενικὰ σύνοδοι.
Explicit
338v βασίλειον ἀντὶ δέχειας πηγη δ..τον αγοι ενο.. κάκαμον.
Schrift / Schreiber
Perlschrift; auf 338v findet sich überdies eine ungeübte Hand über dem ursprünglichen Text.
Nachträge und Rezeptionsspuren
In der unteren Blatthälfte ist ein weiterer Text, der durch die Beschädigungen fast unlesbar geworden ist, in gedrängter Gebrauchsschrift, unter Vernachlässigung von Satzspiegel und Zeilen.


Bearbeitet von
Vinzenz Gottlieb, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2020.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 368. Beschreibung von: Vinzenz Gottlieb (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2020.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Gefördert durch
The Polonsky Foundation Greek Manuscripts Project: a Collaboration between the Universities of Cambridge and Heidelberg – Das Polonsky-Stiftungsprojekt zur Erschließung griechischer Handschriften: Ein Gemeinschaftsprojekt der Universitäten Cambridge und Heidelberg.