Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 209
Sammelhandschrift
Papier · 1, 287, 2 Bll. · 22 × 14,5 cm · s.l. · Mitte 14. Jh.
- Schlagwörter (GND)
- Christliche Theologie / Predigten / Griechisch / Philosophie / Briefsammlung / Maltechniken.
- Diktyon-Nr.
- 65941.
ar-1r | vacant | |
1v | Schenkungsexlibris | |
2r | Inhaltsverzeichnis | |
2v | vacat | |
1) | 3r–53v | Basilius Caesariensis, Epistolae XLVI |
2) | 54r–57v | Gregorius Nazianzenus, Epistola |
3) | 57v | Anonymus, Lexici botanici fragmentum |
4) | 58r | Anonymus, De tribus cerebri ventriculis |
58v | vacat | |
5) | 59r–72v | Basilius Caesariensis, De legendis gentilium libris |
73r–74v | vacant | |
6) | 75r–77r | Eunapius, Vitae sophistarum |
7) | 77r–104v | Libanius, Declamationes |
8) | 104v–130r | Libanius, Epistolae |
130v–135v | vacant | |
9) | 136r–163v | Albinus, Epitome doctrinae Platonicae |
10) | 163v–165r | Theon Smyrnaeus, De utilitate mathematicae |
11) | 165r–167v | Diogenes Laertius, Vitae philosophorum |
12) | 167r–196r | Eusebius, Praeparatio evangelica |
196v–198v | vacant | |
13) | 199r–200r | Michael Psellus, Theologica |
14) | 200r–v | Nemesius, De natura hominis |
15) | 200v | Diversi, Homiliae et epistolae |
16) | 201r–203r | Athanasius, Historia de Melcisedech |
17) | 203r–204r | Athanasius, Sermo contra Latinos |
18) | 204r | Michael Psellus, De anima et mente |
19) | 204r–211r | Gregorius Nyssenus, Epistula canonica ad Letoium |
20) | 211r–v | Anonymus, Ex quot elementis constent corpus et anima |
21) | 211v | Pseudo-Zonaras, Lexicon |
22) | 212r–215r | Anastasius Sinaita, Sermo Ι in constitutionem hominis secundum imaginem dei |
23) | 215r–218r | Joannes Chrysostomus, In Genesim sermones IX |
24) | 218r–v | Gallus Caesar, Ad Iulianum fratrem epistola |
25) | 218v–221v | Gregorius Nazianzenus, Epistulae |
26) | 221v–222v | Michael Psellus, Opusculum 20 |
27) | 224r–262v | Iulius Pollux, Onomasticon |
28) | 263r–266r | Diversi, Aphorismi |
29) | 266r–278v | Origenes, Philocalia |
30) | 278v | Nicephorus Gregoras, Historia Romana |
31) | 278v | David, In Porphyrii isagogen commentarium |
32) | 278v | Anonymus, De Graecia |
33) | 279r–280v | Origenes, Philocalia |
34) | 280v | Pausanias, Graeciae descriptio |
35) | 280v–281v | Anonymus, De inventione Paschae |
36) | 282r–284r | Theodorus Abucara, Scholion |
37) | 284r–v | Anonymus, Ludus numerorum |
38) | 284v | Anonymus, De pingendo |
39) | 285r–v | Anonymus, Urbium nomina progressu temporis ut mutata |
40) | 286r–v | Anonymus, De iambico metro |
41) | 287r | Dicta Platonis, Socratis etc. |
Kodikologische Beschreibung
- Entstehungsort
- s.l. Unbekannt.
- Entstehungszeit
- Mitte 14. Jh.
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Westliches Papier.
- Umfang
- 1, 287, 2 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 22 × 14,5 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)a + I2 15 IV122 + (IV-1)129 + III135 + 6 IV183 + (IV-1)190 + 4 IV222 + (IV-1)230 + 5 IV270 + III276 + IV284 + II288* + (I-1)289*. Bll. entfernt hinter 126 und 190; ohne Bl. 223. Vgl. Parpulov/Dolgikh/Cowe, S. 201: „The volume has 286 folia (numbered 1–222, 223–285). Quires (signed Im3 [see fig. 1]): 2 x 1 (2) [unsigned], 15 x 8 (122), 7 (129) [fol. 126 single, text missing], 6 (135) [unsigned], 6x8 (183), 7 (190), 10 x 8 (270), 6 (276), 8 (284), 1 (285), 2 (287).
- Foliierung
- Vatikanische Foliiierung (f. 1–287). Ohne Bl. 223. Die Bezeichnung der ungez. Bll. folgt dem Digitalisat (a, 288*, 289*).
- Lagenzählung
- Griechische Zahlen am unteren Rand mittig, jeweils auf der ersten Rectoseite einer jeden Lage.
- Zustand
- Beschreibstoff ist relativ gut erhalten, einige Bindungen sind restauriert.
- Wasserzeichen
- "Watermarks (numbers in boldface refer
to similar examples in Mošin-Trailič: 5913: bifolia 3/10, 6/7, n/18,
13/16, 14/15, 20/25, 27/34, 35/42, 38/39, 43/50, 45/48, 51/58, 53/56,
75/82, 138/141, 139/140, 248/253 (?), 250/251 (?).
4276, 4290, etc.: bifolia 60/65, 67/74, 70/71, 130/135, 144/151, 146/149, 147/148, 169/174, 199/206, 200/205, 210/211, 218/219.
1637: bifolia 83/90, 85/88, 92/97, 93/96, 99/106, 102/103, 108/113, 115/122, 116/121, 176/183, 177/182, 191/198.
1937–1943, 1952, 1955: bifolia 19/26, 224/229, 231/238, 232/237, 239/246, 255/262, 257/260.
2664, 2683: bifolia 155/156, 161/166, 193/196, 266/267, 273/274.
2867: bifolium 28/33.
229, 253: bifolium 171/172.
7156 (lower half only): fol. 230.
6789, 6796: bifolium 241/244.
6839, 6845, 6856: bifolium 280/281.
1122, 1127, 1129: bifolium 277/284." (Parpulov/Dolgikh/Cowe, S. 201).
Wasserzeichen sind nicht digitalisiert.
- Schriftraum
- 17,9 × 9 cm.
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- 28–30 Zeilen.
- Schriftart
- Schrift mit großer Ähnlichkeit zum Hodegonstil, mit Fettaugenelementen und Hang zu Ober- und Unterlängen. Bisweilen größere Länge beim ι, ausschweifende Ligaturen, besonders το, ετ und επ, betont großes ε und σ. Es gibt Abweichungen in Kleinigkeiten: λ variiert, ebenso α und β.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Falls es mehrere Hände sind, lässt sich das nicht klar erkennen. Inkonsequente Nutzung von Buchstabenformen erschwert die Bestimmung. Eine Marginalie auf 62v wurde mit Michael Apostoles (vgl. Stefec 2014, S. 195: RGK I, Nr. 278 = RGK II, Nr. 379 = RGK III, Nr. 454) identifiziert. In Kombination mit der Haupthand lässt das Provenienz aus Konstantinopel vermuten.
- Buchgestaltung
- Die Hs. enthält neben zahlreichen theologischen Abhandlungen auch andere, thematisch nicht verwandte Schriften. Die Anordnung ist nicht stringent. Mitunter sind kürzere Texte nachträglich auf freie Seiten geschrieben, ebenso gibt es einige Leerseiten.
- Buchschmuck
- Die Handschrift ist weit üppiger illustriert als die meisten Palatini Graeci. Jedoch kann nicht ausgeschlossen werden, dass die Illustrationen später hinzugefügt wurden. Über manche Überschriften wurde eine Zierleiste mit unterschiedlichen Flechtornamenten gemalt. Die Zierleiste auf 3r könnte arabische Schrift darstellen. Rubrizierte Überschriften und Initialien.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- f. 2r: mehrere Nummern, schwer lesbar, u.a. eine (Capsa-?) Nummer 86 und eine 97 oder
197. Daneben befinden sich eine Signatur 209 und ein Provenienzvermerk seors., der auf Erwerbung als Einzelstück hindeutet. Ferner ein lateinisches Register der
enthaltenen Schriften,
teilweise mit Korrekturen von anderer (Sylburgs?) Hand.
Zahlreiche figürliche Zeichnungen von Fabelwesen, u.a. Drachen, Mischwesen aus Löwen usw: „Wash drawings of unidentified mammal (56r), snail (57r), lion [?] (67r), rooster (154r), snail (200r), shell (202r). Pen drawings of a human-leonine creature (199v), dog (202v), lion (209v), wolf (213v), nude man fighting two dragons with a spear (224r), tailed dwarf (224v), nude man riding a monster and holding a falcon (226v), winged man struggling with two dragons (227v), nude man fighting a dragon with a spear (231r), nude man fighting a dragon with a sword (231v), nude man shooting at a dragon with a bow (232r), nude man fighting a dragon with a spear (233r), human-leonine creatures (233v, 234r), nude man fighting two dragons with a sword (234v), human-leonine creature with three faces on the human head (235r), winged nude man fighting a dragon with a spear (235v), human-leonine creatures fighting dragons with a spear (236v, 237v), two lions (237r), lion (240r), nude man shooting an arrow at a dragon (243r), nude man twisting a large branch (244r), winged human-leonine creatures (247v, 249r), human-leonine creature (257v), male head (258r), lion (259v), Kufic writing (277r–v), flower blossoms (277v). This dry list- ing does poor justice to the great imagination and skill with which the drawings are executed. Their ink is similar to that used by the scribe; their peculiar style is Gothic rather than Byzantine and suggests a fourteenth-century date.“ (Parvulov/Dolgikh/Cowe, S. 201+204, n. 5).
Arabische Schriftzeichen auf f. 277r–v: transkribiert: Alsalem althaleth laka alsaa’da/ Lesaheb ala’lala waalamthal (Übersetzt: Alsalem the third, I wish you happiness/ for the owner of glory and proverbs; Transkription und Übersetzung: Raja Abdel-Aziz).
f. 144v in Sylburgs Hand: Vacat id spatium quia charta combibit. Dazu f. 167v Anmerkung von Angelo Mai; f. 281v ist ein Halbmond, darunter in zwei Spalten griechische Zahlen: links α-ιθ, rechts β, κβ, ι, λ, ιη, ζ, κζ, ιε, δ, κδ, ιβ, α, κα, θ, κθ, ιζ, ε, κε, ιγ .
- Einband
- Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten), vgl. Schunke, Einbände, II, S. 909.
- Provenienz
- Augsburg / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Die arabische Schrift auf f. 277r–v kann ein Hinweis auf einen arabischen Hintergrund sein. Der erwähnte Name Alsalem III. (konnte bisher nicht zugeordnet werden) bezeichnet vielleicht den Adressaten. Die Zeichnungen sprechen aber gegen einen islamischen Adressaten. Die Hs. könnte der Schrift nach aus Konstantinopel stammen. Sie kam vermutlich über Venedig oder Padua (als Einzelstück: vgl. Provenienzvermerk seors. auf 2r) an Ulrich Fugger nach Augsburg, und 1567 nach Heidelberg. Commelinus nutzte die Hs. (Text f. 201r–203r) für seine Athanasius-Ausgabe, die 1601 in Heidelberg erschien. 1623 wurde die Hs. mit der Bibliotheca Palatina nach Rom gebracht, wo sie sich noch heute befindet.
- Literatur
- Stevenson, Graeci, S. 105–108; Elmar Mittler u.a., Bibliotheca Palatina, Katalog zur Ausstellung vom 8. Juli bis 2. November 1986 Heiliggeistkirche
Heidelberg, Textband, Heidelberg 1986, S. 433; Jan Dochhorn, Die Historia de Melchisedech (hist Melc) - Einführung, editorischer Vorbericht und
Editiones praeliminares, in: Muséon 177, S. 7–48, hier S. 20; Georgi R. Parvulov/Irina V. Dolgikh/Peter Cowe, A byzantine Text on the Technique of Icon Painting, in: DOP 64, 2010, S. 201–216; Federico Condello/Massimo Magnani, Il ms. Vat. Barb. gr.69 e lo pseudo-Archiloche (frr. °° 327 e °°328 W. Testo, Contesto
e ipotesi attributiva, in: Revue d’Histoire des Textes 14, 2019, S. 69–140, hier S. 81.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
Inhalt
1) 3r–53v
- Verfasser
- Basilius Caesariensis (GND-Nr.: 118637797).
- Titel
- Epistolae XLVI.
- TLG-Nummer
- 2040.004.
- Angaben zum Text
- CPG 2900.
- Titel (Vorlage)
- 3r Εὐσταθίῳ φιλοσόφῳ ἀμοιβάει πρὸς ρησις εν η καὶ περὶ τῆς τύχης διὰ ὑγρει δοξάριον.
- Incipit
- 3r ἁπειρηκότα με ἤδη πρὸς τὰς παρὰ τῆς τύχης>…
- Explicit
- 53v ὅταν ἴδοι τὰ πράγματα κατὰ τὴν πρόρρησιν ἀπαντήσαντα.
- Edition
- Yves Courtonne, Saint Basile, Lettres Tome I, Paris 1957, S. 3–176 (Hs. nicht erwähnt).
2) 54r–57v
- Verfasser
- Gregorius Nazianzenus (GND-Nr.: 118541900).
- Titel
- Epistolae.
- TLG-Nummer
- 2022.001.
- Titel (Vorlage)
- 54r Γρηγόριος τῷ μεγάλῳ Βασιλίῳ.
- Incipit
- 54r Ἐγὼ σε καὶ βίου καθηγητὴν, καὶ δογμάτων .
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Schattenriss einer dicken Katze (?) und kolorierte Zeichnung einer Schnecke.
- Edition
- Paul Gallay, Saint Grégoire de Nazianze. Lettres, 2 vols., Paris, 1:1964; 2:1967.
3) 57v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Lexici botanici fragmentum.
- Titel (Vorlage)
- 57v Titel wurde ausradiert und ist nicht mehr zu erkennen.
- Incipit
- 57v κοκκήμηλα καλοῦνται τὰ ἥμερα προῦμνα…
- Explicit
- 57v … ἡ κάναβις δύσπεπτός ἐστι καὶ κεφαλαλγικὴ καὶ κακόχυμος, θερμαίνει τε ἱκανῶς.
- Textgestaltung
- Jeder Satz beginnt mit einer roten Initiale.
- Edition
- unediert.
4) 58r
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De tribus cerebri ventriculis.
- Angaben zum Text
- Kurze Fragen und Antworten, jeweils mit einer rubrizierten Initiale beginnend.
- Incipit
- 58r Πόσας κοιλίας ἔχει ὁ ἐγκέφαλος…
- Explicit
- 58r …ὁμοίως καὶ τῶν ὄπαθεν μερῶν.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- f. 58v vacat.
- Edition
- unediert.
5) 59r–72v
- Verfasser
- Basilius Caesariensis (GND-Nr.: 118637797).
- Titel
- De legendis gentilium libris.
- TLG-Nummer
- 2040.002.
- Titel (Vorlage)
- 59r Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Βασιλείου ἀρχεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας τοῦ μεγάλου. Πρὸς τοῖς νεοὺς πῶς ἂν ἐξ Ἑλληνῶν ὠφέλοιντο λόγων.
- Incipit
- 59r Πολλά με τὰ παρακαλοῦντά ἐστιν.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- f. 67r Schattenriss eines Tiers. Der Text bricht auf f. 72v mitten im Satz ab, danach sind Leerseiten bis f. 74v.
- Edition
- Saint Basile. Texte établi et trad. par Fernand Boulenger, Paris 1965.
6) 75r–77r
- Verfasser
- Eunapius (GND-Nr.: 118682660).
- Titel
- Vitae sophistarum.
- TLG-Nummer
- 2050.001.
- Titel (Vorlage)
- 75r Εὐαπίου Κυρίου βιβλίου τοῦ ἐγγεγραμέννου βίοι σοφιστῶν.
- Incipit
- 75r Λιβάνιον. Ἀντιόχεια μὲν ἤνεγκεν, ἡ τῆς Κοίλης καλουμένης συρίας, πρώτη τῶν πόλεων. Σελεύκου τοῦ νικάτορος.
- Edition
- Giuseppe Giangrande, Eunape de Sardes, Vies de philosophes et de sophistes, Paris 2014.
7) 77r–104v
- Verfasser
- Libanius sophista (GND-Nr.: 11857258X).
- Titel
- Declamationes et Orationes.
- TLG-Nummer
- 2200.005+004.
- Titel (Vorlage)
- 77r Λιβανίου Σοφίστου, πρεσβευτικὸς πρὸς τοῦς Τρῶας ὑπὲρ τῆς Ἑλένης.
- Incipit
- 77r Εἰ μὲν ἐβούλετο Ἂλέξανδρος, ὦ Τρῶες.
- Explicit
- 104v … φησὶν αὐτὸν Ὅμηρος, ἀκούσαντα μηκέτι εἶναι τὸν Πάτροκλον.
- Edition
- Libanius, Opera, ed. Richard Foerster, vol. 1–7, Leipzig 1903–1913.
8) 104v–130r
- Verfasser
- Libanius (GND-Nr.: 11857258X).
- Titel
- Epistolae.
- TLG-Nummer
- 2200.001.
- Titel (Vorlage)
- 104v Λιβανίου σοφιστοῦ ἐπιστολαὶ .
- Explicit
- 130r τῆς γνώσεως κυρίῳ.
- Schrift / Schreiber
- Auf f. 130r wird für den letzten Brief eine andere Tinte verwendet. Die Schrift wird gegen Ende immer hektischer.
- Edition
- Libanius, Opera, ed. Richard Foerster, vol. 10–11, Leipzig 1921–22.
9) 136r–163v
- Verfasser
- Albinus (GND-Nr.: 118644319).
- Titel
- Epitome doctrinae Platonicae.
- TLG-Nummer
- 0693.001.
- Titel (Vorlage)
- 136r Ἀλκινόου λόγος διδασκαλικὸς τῶν Πλάτω.
- Incipit
- 136r Τῶν κυριωτάτων Πλάτωνος δογμάτων.
- Edition
- Alcinoos, enseignement des doctrines de Platon. Introd., texte établi et commenté par John Whittaker, et trad. par Pierre Louis, Paris 1990, S. 1–72. Hs. erwähnt auf S. XXXIII.
10) 163v–165r
- Verfasser
- Theon Smyrnaeus (GND-Nr.: 100635520).
- Titel
- De utilitate mathematicae.
- TLG-Nummer
- 1724.001.
- Titel (Vorlage)
- 163v περὶ μονάδος.
- Incipit
- 163v καὶ τοῦτο εἶναι τὸ σοφώτατον· πάντα μὲν γὰρ τὸν ἀριθμὸν εἰς δεκάδα ἤγαγον.
- Edition
- Theonis Smyrnaei philosophi platonici expositio rerum mathematicarum ad legendum Platonem utilium, recensuit Eduardus Hiller. Leipzig 1878, S. 99–104.
11) 165r–167v
- Verfasser
- Diogenes Laertius (GND-Nr.: 118525859).
- Titel
- Vitae philosophorum.
- TLG-Nummer
- 0004.001.
- Angaben zum Text
- Buch III, cap. 81, 84–87, 90–91, 102, 105–109.
- Titel (Vorlage)
- 165r ἑτέρα διαίρεσις.
- Incipit
- 165r Τῶν ἀγαθῶν κατὰ Ἀριστοτέλην τὰ μέν ἐστι ἐν ψυχῇ…
- Explicit
- 167v … τῶν ὄντων ἄρα τὰ μὲν αὐτὰ καθ’ αὑτὰ λέγεται, τὰ δὲ πρός τι.
- Edition
- Diogenis Laertii Vitae philosophorum, vol. I, libri I-X, edidit Miroslav Marcovich. Stuttgart, Leipzig 1999, S.
12) 167r–196r
- Verfasser
- Eusebius (GND-Nr.: 118531425).
- Titel
- Praeparatio evangelica.
- TLG-Nummer
- 2018.001.
- Angaben zum Text
- f. 167v–178r Buch VI, 11, 1–83 (Teile des Textes [f. 167v–174r] stimmen mit Origenes, Philocalia sive Ecloga de operibus Origenis a Basilio et Gregorio Nazianzeno facta [Vgl. Origène, Philocalie 21–27, sur le libre arbitre. Introduction, texte critique, traduction et notes par Éric Junod, Paris 2006, S. 130–166, cap. 23,1–11] überein.); f. 178r–179v Πλουτάρχου ἀπὸ τοῦ ἐπιγεγραμμένου (Titel am Rand korrigiert: συγγράμματοι περὶ τοῦ ΕΙ τοῦ ἐν Δελφοῖς), Buch XI, 11, 1–15; f. 179v–180v περὶ τοῦ δευτέρου αἰτίου, Buch XI, 14,1–10; f. 180v–181v: Πλάτωνος περὶ τοῦ δευτέρου αἰτίου Buch XI, 16,1–4; f. 181v–183v Buch XI, 18,1–26; f. 183v–184r: Ἀμελίου περὶ τῆς Ἰωαννοῦ τοῦ εὐαγγελίστου θεολόγου: Buch XI, 19,15; f. 184r–v Buch XI, 35,1–5; f. 184v–185r Buch XI, 20,1–3; f. 185r–186v (zitiert nach Philo Alexandrinus, Hypothetica sive Apologia pro Judaeis, S. 198–200) Buch VIII, 11,1–18; f. 186v–189r Buch VIII, 12,1–21; f. 189r–191v Buch X, 5,1–6,14; f. 191v–193v Διοδώρου τῶν βιβλιοθηκῶν (zitiert nach Diodorus Siculus, Bibliotheca historica, Buch I), Buch X, 8,1,-17; f. 193v–196r Buch IV, 11,1–14,10.
- Incipit
- 167r Οὔτε οὖν ἀριθμόν, οὔτε τάξιν οὔτε σύνδεσμον οὔτε ἄλλο τῶν ἐλλιπῶν μορίων οὐδὲν οἶμαι τὸ γράμμα σημαίνειν…
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Marginalie von A. Mai auf f. 167v. Da Eusebius selbst aus Werken verschiedener Autoren zitiert, werden auch andere Autoren bei Stevenson und in den Überschriften genannt. f. 183v Maginalie: Amelii tantum citatur locus a Numenio, usque ad tertium versum pag[inae] sequentis.
- Edition
- Eusebius, Praeparatio evangelica, hrsg. von Karl Mras, Berlin 1954.
13) 199r–200r
- Verfasser
- Michael Psellus (GND-Nr.: 118733605).
- Titel
- Theologica.
- TLG-Nummer
- 2702.013 oder .035.
- Angaben zum Text
- Theologica 38/7–79 .
- Titel (Vorlage)
- 199r Τοῦ Ψελλοῦ περὶ τοῦ διὰ τί εἰσιν οἱ ἄγγελοι πτερωτοὶ καὶ ἐστεμμένοι καὶ ἀνθρωπόμορφοι καὶ σφαῖραν ἐν ταῖς χερσὶ φέροντες, καὶ δι’ ἣν αἰτίαν μνήμην αὐτῶν ποιούμεθα τῇ βʹ τῆς ἑβδομάδος ἡμέρᾳ, τῇ γʹ δὲ τοῦ προδρόμου καὶ τῶν καθ εξῆς ἄχρι τῆς ζʹ.
- Incipit
- 199r Περὶ μὲν τοῦ ἀνθρωπομόρφους εἶναι τοὺς θείους ἀγγέλους ἰστέον ὅτι τοῦτο τὸ λογικὰ ζῷα τούτους εἶναι δηλοῖ.
- Explicit
- 200r … καὶ ταῖς σειραῖς τοῦ Ἅιδου κατεχομένοις ἀφιεροῖ, δεήσεις ἱκετηρίους ὑπὲρ αὐτῶν ποιουμένους καὶ τὸ θεῖον δι’ αὐτῶν ἐξιλάσκουσιν.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Zeichnungen.
- Edition
- J. M. Duffy/L. G. Westerink, Michael Psellus Theologica, Vol. II, München/Leipzig, 2002.
14) 200r–200v
- Verfasser
- Nemesius (GND-Nr.: 118586955).
- Titel
- De natura hominis.
- TLG-Nummer
- 0743.002.
- Incipit
- 200r Ὅτι ἡ γῆ πιληθεῖα, γίγνεται ὕδωρ, ὑδωρ δὲ πιληθὲν καὶ πυκνωθὲν.
- Edition
- Moreno Morani, Nemesii Emeseni de natura hominis, Leipzig 1987, S. 49, Z. 12–21 (Hs. nicht erwähnt).
15) 200v
- Verfasser
- Joannes Chrysostomos (GND-Nr.: 118557831) / Isidorus Pelusiota (GND-Nr.: 10029717X) / Flavius Josephus (GND-Nr.: 118640003) / Theodoretus (GND-Nr.: 118756796).
- Titel
- Homiliae et epistolae.
- TLG-Nummer
- 2062.152, 2741.003, 2741.001, 2017.079, 0526.001, 4089.001.
- Angaben zum Text
- Τοῦ Μεταφράστου (uned.): inc. Φόβος μὲν γὰρ, πατὴρ πρὸς εὐχῆς, ἡ δὲ, Γαλήνου ματὴρ, expl. …καὶ οὕτως αἱ ἀρχαὶ καὶ ῥίζαι τῆς μετανοίας φύονται; Joannes Chrysostomos, Homiliae in Matthaeum, Migne PG 57, col. 37: ἀσφαλὲς γὰρ ταμιεῖον κατορθωμάτων λήθη κατορθωμάτων; uned. Πονηραὶ γὰρ τυχοῦσα ἀμνηστείας ἐπιδίδωσιν; Isidorus Pelusiota Epistulae de interpretatione divinae scripturae, Migne PG 78, Sp. 488: Σύμμετρος ἔστω τῆς ἀρετῆς ὁ πόνος, ἵνα μὴ ἄμετρος γένηται τῆς μεταβολῆς ὁ τρόπος; ders., Migne PG 78, Sp. 609: Τὸ σαφὲς τῷ σεμνῷ κεκραμένον, οὐκ ἀσαφὲς τῷ ἀκροωμένῳ, τὸ λεγόμενον, κατασκευάζει; ders., Epistula 1272 inc. Ὁ οἶνος, εἰ καιρίως καὶ μετρίως ποθείη, expl. … καὶ μώλωπας αὐτοῖς προξενῶν.; Flavius Josephus, Antiquitates Judaicae 20, cap. 162: βαρὺ γὰρ τοῖς ἀδικεῖν θέλουσιν τὸ συνεχῶς νουθετοῦν; uned.: Ἀδέσποτον γάρ τι χρῆμα ἡ ἀρετὴ, ἣν τιμῶν τὶς καὶ ἀτιμάζων, πλείον ἢ ἔλαττον ἕξει; Theodoretus, Graecarum affectionum curatio: Αἰτία ἑλομένου, θεὸς ἀναίτιος· κακῶν γὰρ ὁ θεὸς οὔποτε αἴτιος.
- Textgestaltung
- Jedes neue Zitat beginnt mit einer roten Initiale.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Am Rand sind einige Autorennamen in Latein oder Griechisch geschrieben, aber nicht immer kann die Richtigkeit bestätigt werden.
- Edition
- teilw. unediert; Migne PG 57, Sp. 37; Migne PG 78, Sp. 488+609; P. Évieux, Isidore de Péluse. Lettres (1214–1413), vol. 1, Paris 1997, S. 182–502; B. Niese, Flavii Iosephi opera, vols. 1–4, Berlin 1887–1890; Canivet, Théodoret de Cyr. Thérapeutique des maladies helléniques, 2 vols., Paris 1958 (Sources chrétiennes 57).
16) 201r–203r
- Verfasser
- Athanasius (GND-Nr.: 118504843).
- Titel
- Historia de Melcisedech.
- TLG-Nummer
- 2035.074.
- Angaben zum Text
- Diesen Text verwendete Commelinus für die Edition 1601 (vgl. Mittler, S. 433).
- Titel (Vorlage)
- 201r Ἱστορία εἰς τὸν Μελχηισεδέκ .
- Edition
- Migne PG 28, Sp. 525–529.
17) 203r–204r
- Verfasser
- Athanasius (GND-Nr.: 118504843).
- Titel
- Sermo contra Latinos.
- TLG-Nummer
- 2035.083.
- Titel (Vorlage)
- 203r οῦ ἁγίου Κυρίλλου.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Es handelt sich um ein Zitat eines Heiligen Cyrillus, wie Hs. und Stevenson richtig schreiben, wofür aber keine Edition gefunden wurde.
- Edition
- Migne PG 28, Sp. 825.
18) 204r
- Verfasser
- Michael Psellus (GND-Nr.: 118733605).
- Titel
- De anima et mente.
- TLG-Nummer
- 2702.011.
- Edition
- Dominic John O'Meara, Michaelis Pselli philosophica minora, vol. 2, Leipzig 1989, S. 2 (Hs. erwähnt [S. X] als Sigle v3).
19) 204r–211r
- Verfasser
- Gregorius Nyssenus (GND-Nr.: 118541919).
- Titel
- Epistula canonica ad Letoium.
- TLG-Nummer
- 2017.076.
- Titel (Vorlage)
- 204r Τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ἐκ τῆς πρὸς Λητοίον ἐπισκοπῆς Μελιτινῆς κανονικῆς ἐπιστολή.
- Edition
- Gregorii Nysseni Epistula canonica ed. Ekkehardus Mühlenberg, Leiden/Boston 2008 (Hs. erwähnt auf S. XXIV).
20) 211r–v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Ex quot elementis constent corpus et anima.
- Incipit
- 211r Τετραμερές ἐστι τὸ σῶμα ἐκ τεσσάρων στοιχείων ὥσπέρ τις κόσμος συνιστάμενον· ἐκ πυρὸς ἀέρος· ὑδατος καὶ γῆς…
- Explicit
- 211v … αἱ διαιρέσεις, δυνάμεις εἰσὶ τοῦ νοὸς, ἃς κατὰ τὸ αὐτοῦ μέτρον προβάλλεται.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Der erste Satz ist zitiert aus Anastasius, Viae dux, 2,7; der Rest konnte nicht zugeordnet werden.
- Edition
- unediert.
21) 211v
- Verfasser
- Pseudo-Zonaras.
- Titel
- Lexicon.
- TLG-Nummer
- 3136.001.
- Incipit
- 211v ἡ μὲν μέλαινα χολὴ τῇ γῇ…
- Explicit
- 211v ἡ ξανθὴ χολὴ τῷ πυρί· ξηρὰ καὶ θερμή.
- Edition
- J.A.H. Tittmann, Iohannis Zonarae lexicon ex tribus codicibus manuscriptis, 2 vols., Leipzig 1808.
22) 212r–215r
- Verfasser
- Anastasius Sinaita (GND-Nr.: 10093630X).
- Titel
- Sermo Ι in constitutionem hominis secundum imaginem Dei.
- TLG-Nummer
- 2896.002 und 2896.004.
- Angaben zum Text
- f: 212r–214rἈναστασίου πατριάρχου τῆς μεγάλης Ἀντιοχίας εἰς τὸ ποιήσαμεν ἄνθρωπον κατ’εἴκονα: Sermo I (Cap. 1, Z. 15 -2, Z.20); f. 214r–v Sermo III (Cap. 3, Z. 45 - 79); anschl. unedierter Text: Incipit: Πᾶσαν μὲν ἡ θεόπνευστος γραφή· καὶ αἱ εὐαγγελικαὶ καὶ ἀποστολικαὶ διδασκαλίαι…; Explicit: …τὸν κόσμον τοῦ σώματος διοικοῦν τῷ καὶ φωτίζοντα τοῦτο τὸ τριαδικὸν πλήρωμα.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Uned. Glosse oder Katene, mglw. von der selben Hand, inc. Κατὰ τὶ λέγεται λίθος κασσιτερινος ὁ Χριστὸς, expl. Τὰ ὀικρημένα ὑμῶν.
- Edition
- Karl-Heinz Uthemann (Hrsg.), Sermones duo in constitutionem hominis secundum imaginem Dei,Turnhout 1985 (CCSG 12), S. XLV (Hs. erwähnt als Sigle W).
23) 215r–218r
- Verfasser
- Joannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
- Titel
- In Genesim sermones IX.
- TLG-Nummer
- 2062.113.
- Angaben zum Text
- f. 215r–v Τοῦ Χρυσοστόμου· ὅτι ἐπιστημονὶ τῆς τοῦ καλοῦ καὶ κακοῦ γνώσεως ὁ ἄνθρωπος; f. 215v–216v uned.: ἐκ τοῦ εὐαγγελίου εἰς τὸ κριτής τις ἦν ἔν τινι πόλει, inc. Κριτῆν ἐν ταῦθα καὶ πόλιν, τὸν ἄνθρωπον λέγει· καὶ πᾶσα πολιτεῖα…, expl. …τοῖς ἀπὸ βρέφοις αὐτὸ ἐκ ζητοῦ δώσει ὁ θεὸς; f. 216v–218r Cyrillus: Κυρίλλου εἰς τὸ βάλετε εἰς τὰ δεξιὰ μέρη τοῦπλοῖου τὸ δίκτυον, inc. Ἡ θεωρία τοῦ διηγήματος ἐν βραχεῖ…, expl. …τῶν θείων χαρισμάτων ὁ χορηγός.; unediert, Überschrift Πλάτωνος, Marginalie: Σόλωνος supra 18° ab fine folio, inc. ἀδέσποτόν τι χρῆμα ἡ ἀρετή…, expl. …Θεὸς ἀναίτιος κακῶν γὰρ ὁ Θεὸς οὔποτε αἴτιος.
- Edition
- Migne PG 54, Sp. 605–606.
24) 218r–v
- Verfasser
- Gallus Caesar (GND-Nr.: 102393923).
- Titel
- Ad Iulianum fratrem epistola.
- Titel (Vorlage)
- 218r Γάλλος καίσαρ Ἰουλιανῷ ἀδελφῷ χαίρειν.
- Incipit
- 218r ἡ γειτνίασις τῆς χώρας λέγω δὴ τῆς Ἰωνίας…
- Explicit
- 218v … ὅπερ σὺν τῷ φειλομένῳ σεβάσματι προσκυνεῖν χρή· ἔρρωσο.
- Edition
- Ἰουλιανοῦ Αὐτοκράτορος τὰ σωζόμενα, καὶ τοῦ ἐν ἁγίοις Κυρίλλου Ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας πρὸς τὰ τοῦ ἐν ἀθέοις Ἰουλιανοῦ λόγοι δέκα. Iuliani Imp. opera quae supersunt omnia, et S. Cyrilli Alexandriae Archiepiscopi contra impium Iulianum libri decem, rec. Ezechiel Spanhemius, Leipzig 1696, S. 454–455.
25) 218v–221v
- Verfasser
- Gregorius Nazianzenus (GND-Nr.: 118541900).
- Titel
- Epistulae.
- TLG-Nummer
- 2022.001.
- Angaben zum Text
- f. 218v–219r Epistula 67: Τοῦ Θεολόγου πρὸς τὸν ἐξισωτὴν Ἰουλιανόν, inc.: Ἐμοὶ πρὸς σέ, φιλίας μὲν πολλὰ δίκαια, expl.:…τὸν πολὺ τῆς παροισίας ἡμῶν αἰδεσιμώτερον; f. 219r–v Epistula 195: Γρηγορίου τοῦ αὐτοῦ; f. 219v–220r Epistula 23: Ἐπιφανίῳ; f. 220r–221v Epistula 178: Ῥήτορι Εὐδοξίῳ; f. 221v Epistula 80: Εὐαγρίῳ.
- Edition
- Paul Gallay, Saint Grégoire de Nazianze. Lettres, 2 vols., Paris 1:1964; 2:1967.
26) 221v–222v
- Verfasser
- Michael Psellus (GND-Nr.: 118733605).
- Titel
- Opusculum 20.
- TLG-Nummer
- 2702.012.
- Titel (Vorlage)
- 221v Τοῦ σοφωτάτῳ ψελλοῦ· εἰς τὸ θεολογικὸν.
- Explicit
- 222v … μόνον γὰρ τὸ ἓν πολλα.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- f. 223 fehlt, wodurch der Text verstümmelt ist.
- Edition
- Paul Gautier, Michaelis Pselli theologica, vol.1, Leipzig 1989, S. 76, Z. 1-S. 77, Z. 56. (Hs. erwähnt auf S. XIV, Sigle q).
27) 224r–262v
- Verfasser
- Iulius Pollux (GND-Nr.: 100321739).
- Titel
- Onomasticon.
- TLG-Nummer
- 0542.001.
- Angaben zum Text
- f. 224r–249r Buch I, uned. Einschub (Τὸ μὲν παρὸν πρῶτον βιβλίον…καὶ ἀφανῶν μορίων); f. 249r–262v Buch II , verstümmelt: expl. ἃ Αἰσχύλης, πέλυτρα καλεῖ· λέγεται δέ τι καὶ.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- An den Rändern sind viele Zeichnungen von Fabelwesen, u.a. Mischgestalten von Tieren oder Mensch und Tier; in der Regel nicht koloriert.
- Edition
- Pollucis Onomasticon, e codicibus ab ipso collatis denuo edidit et adnotavit Ericus Bethe, Leipzig 1900: Buch I, Cap. 1–254; Pollucis Onomasticon, e codicibus ab ipso collatis denuo edidit et adnotavit Ericus Bethe, Leipzig 1900: Buch II, cap. 5–196 (Hs. erwähnt auf S. XI).
28) 263r–266r
- Verfasser
- Diversi.
- Titel
- Aphorismi.
- TLG-Nummer
- 3074.004, 2580.002.
- Angaben zum Text
- f. 263r–v Constantinus Manasses, Aristarchus et Callithea (Otto Mazal, Der Roman des Konstantinos Manasses. Überlieferung, Rekonstruktion, Textausgabe der Fragmente, Wien 1967 [Wiener Byzantinische Studien 4], S. 165–206): Fragment 881, Fragment 96a, Fragment 113, Fragment 123, Fragment 126, mehrere nicht edierte Fragmente; f. 263v–265r Joannes Laurentius Lydus, De Mensibus (R. Wünsch, Ioannis Lydi liber de mensibus, Leipzig 1898), Buch III, cap. 9, Z. 9-cap. 10, Z. 125; f. 265r–266r Περὶ τῶν ιβ’ μηνῶν, uned., inc. Ὅτι Ἰαννουάριος εἴρηται ἀπὸ τοῦ Ἰανοῦ πατρὸς θεοῦ τινος, expl. …ἔλαττον δέ, ὡς ἂν ὀλίγιστον ὁ τοιοῦτος χρόνος ἐπιζώη.
29) 266r–278v
- Verfasser
- Origenes (GND-Nr.: 118590235).
- Titel
- Philocalia.
- TLG-Nummer
- 2042.019.
- Titel (Vorlage)
- 266r Πρὸς τὸ μὴ ἐκ κακεῖν ἐν τῇ ἀναγκώσει τῆς θείας γραφής.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Der eingeschobene, unedierte Teil (ab f. 267v, Z. 2) könnte ein späterer Kommentar sein.
- Edition
- Joseph Armitage Robinson, The philocalia of Origen, Cambridge 1893, S. 62–64 (f. 266r–267r), S. 40–41 (f. 267r–v); unediertes Stück: incipit: ἐμοὶ δὲ δοκεῖ ταύτην εἶναι αἰτίαν… expl.: …καὶ τῷ τοιῷδε περιειλῆφθαι προπαρασκευάσαντος ἀριθμῷ (267v); S. 49–50 (f. 267v–268v); S. 58–59 (f. 268v–269v); S. 60–61 (f. 269v–270r); S. 70–86 (f. 270v–278v).
30) 278v
- Verfasser
- Nicephorus Gregoras (GND-Nr.: 118697463).
- Titel
- Historia Romana.
- TLG-Nummer
- 4145.001.
- Incipit
- 278v ὅτι οἱ κατὰ χρόνους τακτοὺς ἄρχειν.
- Explicit
- 278v ὁ δὲ ἐκ γενούας ποτεστάτος.
- Edition
- Immanuel Bekker/Ludwig Schopen, Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, 3 vols., Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn 1829, S. 97.
31) 278v
- Verfasser
- David (GND-Nr.: 100967205).
- Titel
- In Porphyrii isagogen commentarium.
- TLG-Nummer
- 4021.002.
- Incipit
- 278v ὅτι ἡ λυκόπολις· ἐν αὐγύπτω ἐστί.
- Explicit
- 278v τοῦ γὰρ σώματος ἐστὶν ἐκ τύπωμα.
- Edition
- Adolf Busse, Davidis prolegomena et in Porphyrii isagogen commentarium, Commentaria in Aristotelem Graeca 18.2, Berlin 1904, S. 91–92.
32) 278v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De Graecia.
- Incipit
- 278v παλλήνη ἡ νῆσος …
- Explicit
- 278v ἑτεροκλίτως λέγεται το εἰπάτω.
- Edition
- unediert.
33) 279r–280v
- Verfasser
- Origenes (GND-Nr.: 118590235).
- Titel
- Philocalia.
- TLG-Nummer
- 2042.019.
- Titel (Vorlage)
- 279r ὅτι κέκλεισται· καὶ ἐσφραγισται, ἡ θεία γραφὴ· ἀπὸ τοῦ εἰς τὸν πρῶτον ψαλμὸν τόμου· ὠριγένους.
- Incipit
- 279r Κεκλεῖσθαι καὶ ἐσφραγίσθαι τὰς θείας γραφὰς.
- Explicit
- 280v περὶ τοῦ τηλικού του ἀποφαίνεσθαι θεοῦ.
- Edition
- Joseph Armitage Robinson, The philocalia of Origen, Cambridge 1893, S. 36–40.
34) 280v
- Verfasser
- Pausanias (GND-Nr.: 118592246).
- Titel
- Graeciae descriptio.
- TLG-Nummer
- 0525.001.
- Incipit
- 280v ὅτι θεῶν σέβους οἱ ἀμυκλαίοι.
- Explicit
- 280v ἢ ὄρνιθας πτερά.
- Schrift / Schreiber
- s.o. unter Folium.
- Textgestaltung
- s.o. unter Folium.
- Edition
- F. Spiro, Pausaniae Graeciae descriptio, 3 vols., Leipzig 1903, vol. III,19,6.
35) 280v–281v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De inventione Paschae.
- Angaben zum Text
- Bei den Texten handelt es sich um die Datierung von Festen, insbesondere
Ostern.
f. 281r περὶ τῆς εὑρέσεως τῆς α’ ἐνὸς ἑκάστου μηνός; σύντομος ἑρμην. τοῦ πασχαλ; f. 281v περὶ τῆς εὑρέσεως τῆς ἀπόκρεως; περὶ τοῦ θεμελίου.
- Titel (Vorlage)
- 280v Περὶ τῆς εὑρέσεως τοῦ νομιχοῦ φασχ[α].
- Incipit
- 280v Εἰ θέλεις εὑρεῖν τὸ νομικ. φασκ ἐν ποίᾳ ἢ μὲν τοῦ μηνός ἐστιν…
- Explicit
- 281v … ἐπερχομένου πρώτου κυ’.
- Textgestaltung
- Der Mond wird gelegentlich als Idiogramm dargestellt.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- f. 281r oben: griechische Monatsnamen, f. 281v links: griechische Zahlen, in zwei Spalten angeordnet.
- Edition
- unediert.
36) 282r–284r
- Verfasser
- Theodorus Abucara (GND-Nr.: 119258986).
- Titel
- Scholion.
- Titel (Vorlage)
- 281v–282r σχολίαι ἀπὸ φωνῆς θεοδόρου τοῦ θεοφιλεστάτου ἀβουκαρᾶ σοφωτάτου καὶ φιλοσόφου· τήν τε ἡμέραν καὶ τὴν ἔξω ὡς χρὴ φιλοσοφήσαντος γραφὴν.
- Incipit
- 282r Ἀναγκαῖόν ἐστι μέλλοντας ἡμᾶς χριστιανῶν αἱρέσεων ἐπιμνησθῆναι.
- Explicit
- 284r … τὸ δὲ διάφορι ταῖς φύτεσιν.
- Edition
- unediert.
37) 284r–v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Ludus numerorum.
- Incipit
- 284r [Π]ρώτου φάους ὢν δεύτερον θεῖον…
- Explicit
- 284v … τοῦ παντελείου τὸ τρισόλβιον σέλας, μετουσία λάβοιμι κἂν οὐκ οὐσία.
- Textgestaltung
- Überschrift und Initialen wurden hier nicht eingefügt.
- Edition
- unediert.
38) 284v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De pingendo.
- Angaben zum Text
- Es handelt sich um eine Anleitung zum Bemalen von Kleidung und Gesichtern.
- Titel (Vorlage)
- 284v Ὑποτύπωσις χρηματισμοῦ στολίου καὶ προσώπου.
- Incipit
- 284v Εἰς πρῶτον πρόπλασμα τοῦ στολίου…
- Explicit
- 284v … καὶ ἐγγύζει αὐτό.
- Schrift / Schreiber
- Die Schrift ist kleiner und enthält mehr Abbreviaturen als vorher und nachher. Wahrscheinlich handelt es sich um eine spätere Ergänzung.
- Edition
- Parvulov/Dolgikh/Cowe, S. 203 (bildet die einzige Edition. Sie beruht einzig auf dieser Hs.).
39) 285r–v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Urbium nomina progressu temporis ut mutata.
- Titel (Vorlage)
- 285r ὅσαι τῶν πόλεων ἐν τοῖς ὑστερον χρόνον μετωνομ.
- Incipit
- 285r … Ἔπίδαμνος τὸ νῦν Δυρράχιον· Ἐπίδαυρος δέ …
- Explicit
- 285v τὸ νῦν πολύστυλον.
- Edition
- unediert.
40) 286r–v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De iambico metro.
- Titel (Vorlage)
- 286r Περὶ τοῦ ϊαμβικοῦ μέτρου.
- Incipit
- 286r Ἰστέον ὅτι τὸ ἰαμβικὸν μέτρον …
- Explicit
- 286v … γραφει ὡς σοῦ.
- Edition
- unediert.
41) 287r
- Titel
- Dicta Platonis, Socratis etc.
- Incipit
- 287r ἰστέον δὲ καὶ περὶ διχρόν.
- Explicit
- 287r … καὶ τοὺς πόρρωθα.
- Edition
- nicht ediert? Erwähnt in Tiziano Dorandi, Laertiana, Capitoli sulla tradizione manoscritta e sulla storia del testo delle 'Vite dei filosofi' di Diogene Laerzio, Berlin/New York 2009, S. 6.
- Bearbeitet von
- Vinzenz Gottlieb, Universitätsbibliothek Heidelberg, 14.01.2021.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.