Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 286
Plutarch, Vitae parallelae
Papier · 5, 278, 3 Bll. · 28,2 × 19,4 cm · Italien · 2. Hälfte 15. Jh.
- Schlagwörter (GND)
- Biographie / Geschichtsschreibung.
- Diktyon-Nr.
- 66018.
1ar–3av | vacant | |
Ir | Titel | |
Iv-IIr | vacant | |
IIv | Schenkungsexlibris | |
1) | 1r–21r | Plutarch, Lycurgus |
2) | 21r–34v | Plutarch, Numa |
3) | 34v–48v | Plutarch, Solon |
4) | 48v–59v | Plutarch, Publicola |
5) | 59v–74r | Plutarch, Aristides |
6) | 74r–90v | Plutarch, Marcus Cato |
7) | 91r–106r | Plutarch, Themistocles |
8) | 106r–116v | Plutarch, Cimon |
9) | 116v–133r | Plutarch, Pericles |
10) | 133r–148r | Plutarch, Nicias |
11) | 148r–166v | Plutarch, Agesilaos |
12) | 166v–204r | Plutarch, Pompeius |
13) | 204r–218r | Plutarch, Phocio |
14) | 218v–240r | Plutarch, Dio |
15) | 240r–257r | Plutarch, Aemilius Paulus |
16) | 259r–277v | Plutarch, Timoleon |
Kodikologische Beschreibung
- Entstehungsort
- Italien.
- Entstehungszeit
- 2. Hälfte 15. Jh.
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Westliches Papier, Vor- und Nachsatzblätter Papier.
- Umfang
- 5, 278, 3 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 28,2 × 19,4 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (II-1)3a + (1I+1II) oder III + 4 IV32 + 4 III53 + 27 IV271 + III277 + 1278 + (II-1)281*. Vorderspiegel ist Gegenbl. zu 1a, Hinterspiegel Gegenbl. zu 281*. Zählfehler: 177 und 258 in der Zählung übersprungen.
- Foliierung
- Vatikanische Foliierung mit arabischen Zahlen (f. 1–278). Die Bezeichnung der ungez. Bll. folgt dem Digitalisat (1a–3a, 33a, 34a, 37a, 279*–281*).
- Lagenzählung
- Griechische Zahlen zu Beginn jedes Faszikels unten rechts.
- Zustand
- Die ersten 16 Blätter sind mit Papierstreifen am Rand restauriert
worden. Eine Restaurierung erfolgte am 18.1.2008 (vgl. Vermerk der
Restaurationswerkstatt auf dem Hinterspiegel). Der Codex zeigt Spuren von
Wasser und Rost, was die Lesbarkeit aber so gut wie gar nicht beeinflusst.
Drei modernen Vorsatzblättern folgen zwei Vorsatzblätter aus der Zeit von Allacci oder eher. Folio 279* ist modern, 280* scheint etwas älter zu sein, wie man am Wasserschaden erkennen kann. Manche Blätter fehlen in der Nummerierung, ohne eine Textlücke zu hinterlassen. Auch das laut Stevenson fehlende Ende der Pompeius-Vita ist vorhanden (vgl. Lindskog, S. V).
- Wasserzeichen
- Hs. enthält viele verschiedene Wasserzeichen, mitunter sogar verschiedene in einer einzigen Lage: sehr häufig sind eine Schere mit schmaler Klinge, ähnlich Harlfinger, Ciseaux 51; der Buchstabe R, ähnlich Harlfinger, Lettre 44; eine Waage; selten: Frucht/Eichel? (f. 13); Schere mit breiter Klinge (f. 29, 30); Lilie (f. 37, 38, 40); Dreiberg (f. 52, 136, 138, 140, 141); Greif (248, 249, 254, 255, 257; ähnlich Piccard, DE8100-PO-123878 Italien, 1460er/70er Jahre), Zange (269, 270). Einige Wasserzeichen sind auf die 2. Hälfte des 15. Jhs. datierbar.
- Schriftraum
- 20 × 12,5 cm.
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- 30 Zeilen.
- Schriftart
- Sehr regelmäßige, gut lesbare Schrift. Auf einigen Seiten gibt es an den Rändern sehr weit ausgreifende Schnörkel, auf anderen fast gar keine. Ligaturen gibt es sehr häufig. Es scheint mehrere Schreiber gegeben zu haben: die Schrift ändert sich mehrmals, unter anderem auf 156v. 157r bis 182v sehr gerade Schrift mit klaren Wortgrenzen und kleinen Buchstaben. Ab 183v wird die Schrift hektischer und ausgreifender. An den rechten und unteren Rändern gibt es sehr viele Schnörkel. Bei allen Schreibern gibt es auffällige Unterlängen, besonders bei γ, λ, χ.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Georgius Gregoropoulos (vgl. Stevenson, Graeci, S. 160; Subskription f. 277v; RGK III, Nr. 98) hat das Werk vollendet. Offensichtlich gab es mehrere Schreiber, die sich auch mitten in einzelnen Büchern abgewechselt haben.
- Buchgestaltung
- Die Namen der beschriebenen Personen stehen sowohl zu Beginn des Textes als auch am Ende mit roter Tinte.
- Buchschmuck
- Abschnitte des Textes werden häufiger durch rote Initialen eingeleitet.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- 277v mit anderer Tinte, aber von derselben Hand: δόξα τῷ θεῷ τῷ δοντι τὸ τέλος. ἐτελειώθη
τὸ παρὸν βιβλίον διὰ χειρὸς κἀμοῦ γεωργίου τοῦ γρηγοροπούλου. Τέλος.
- 278r zwei griechische Verse von anderer Hand.
278v griechisch-lateinisches Wörterverzeichnis von wiederum anderer Hand: Ἀντιπερίστασις, circumsisentia obsistens; διὰ γοῦν, saltem etc. Darunter eine lateinische Subskription. Capsa-Nr. C. 12, Allacci-Signatur 289.
- Einband
- Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; späterer Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten), vgl. Schunke, Einbände, II, S. 909.
- Provenienz
- Augsburg / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Das Papier der Hs. stammt (mindestens teilweise) aus Italien. Auf f. Ir ist
die Hs. als Cyp. gekennzeichnet. Diese Signatur bezieht sich
auf Hieronymus Tragodistes, der Buchkäufe für die Bibliothek Ulrich Fuggers
getätigt hat. Hss. mit dieser Signatur befanden sich in der Regel schon 1555
dort. Fugger übersiedelte 1564 nach
Heidelberg, wohin ihm seine Bibliothek 1567 folgte, und vermachte sie nach
seinem Tod 1584 an Kurfürst Friedrich IV.
1622 wurde die Hs. als Kriegsbeute aus Heidelberg entführt und vom Bayernherzog Maximilian dem Papst Gregor XV. geschenkt. Leo Allacci brachte sie nach Rom, seitdem befindet sie sich in der Biblioteca Vaticana (Schenkungsexlibris; Bibliotheksstempel der BAV auf 1r und 277v).
- Literatur
- Stevenson, Graeci, S. 160f.; Schunke, Einbände, II, S. 909; RGK, III, Nr. 98; Katalog der Fuggerbibliothek „Catalogus Graecorum librorum“
(Pal. lat. 1950, 192r); Claes Lindskog, Plutarchi vitae parallelae
Agesilai et Pompei, Leipzig 1906, S. V; Plutarchus, Vitae parallelae, ed. Konrat
Ziegler, I.1-III.2, Leipzig 1993–2003; Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S.
11, 53, 179, 182ff., 186; Plutarchus, Vitae parallelae, ed. Konrat
Ziegler/Hans Gärtner, I.1–IIΙ.2, 5.
Aufl. Leipzig 1993–2002; Rudolf Stefec, Der Codex Seitenstettensis des Plutarch, in: Rheinisches Museum 156, 2013, S. 172–193, hier: S. 180, Anm. 29.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
Inhalt
1) 1r–21r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Lycurgus.
- TLG-Nummer
- 0007.004.
- Titel (Vorlage)
- Περὶ Λυκούργου.
- Incipit
- 1r Περὶ Λυκούργου τοῦ νομοθέτου καθόλου μὲν οὐδέν ἐστϊ εἰπεῖν ἀναμφισβήτητον …
- Explicit
- 21r καὶ τῶν ὅρκον λελϋμένων, μεταβάλωσι τὴν πολιτείαν ταῦτα μὲν οὖν περὶ Λυκούργου.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Zusatz 7r oben: μέρος ἔπεμψεν εἰς τὸ σϋσσίτϊον ἐξῆν γὰρ οἴκοι δεῖ. Marginalie auf 9r, 13v mit anderer Tinte; stark verblasst.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: III.2, S. 1–48).
2) 21r–34v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Numa.
- TLG-Nummer
- 0007.005, 0007.006.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου.
- Incipit
- 21r Ἔστι δὲ καὶ περὶ τῶν Νομᾶ τοῦ βασιλέως χρόνων καθ’ὃις γέγονε νεανϊκὴ δϊαφορὰ …
- Explicit
- 34v … ἂλλὰ σοφίᾳ καὶ δικαιοσύνῃ πάντας προσαγαγόμενον καὶ συναρμόσαντα.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: III.2, S. 49–93).
3) 34v–48v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Solon.
- TLG-Nummer
- 0007.007.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλλων Νομᾶς.
- Incipit
- 34v Δίδυμος ὁ γραμματικὸς ἐν τῇ περὶ τῶν ἀξόνων τῶν Σόλωνος ἀντιγραφῆ πρὸς Ἀσκληπιάδην …
- Explicit
- 48v … ἀναγέγραπται δὲ ὑπό τε ἄλλων ἀνδρῶν ἀξιολόγων. Καὶ Ἀριστοτέλους τοῦ φιλοσόφου.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Der (falsche) Name Numa im Titel ist mit schwarzer Tinte durchgestrichen. Am Rand steht in Rot Πλουτάρχου Σόλων.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: I.1, S. 82–123).
4) 48v–49v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Publicola.
- TLG-Nummer
- 0007.008, 0007.009.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων.
- Incipit
- 48v Τοιούτῳ δὴ γενομένῳ τῷ Σόλωνι τὸν Ποπλικόλαν παραβάλλομεν …
- Explicit
- 59v … καὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔχουσε, καὶ τὴν παρασκευὴν τοῦ πολέμου, κατέλιπεν αὐτοῖς διὰ π στιν ἀρ … καὶ καλοκαγαθίας ἢν ὁ ἄρχων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Am Rand neben der Überschrift steht der vergessene Name Ποπλίκολα.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: I.1, S. 124–156).
5) 59v–74r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Aristides.
- TLG-Nummer
- 0007.024.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων.
- Incipit
- 59v Ἀριστείδης ὁ Λυσιμάχου, φυλῆς μὲν ἦν Ἀντιοχίδος, τῶν δὲ δήμων Ἀλωπεκῆθεν …
- Explicit
- 74r … ἧς φιλανθρωπίας καὶ χρηστότητος, ἔτι πολλὰ εἶς καθ’ ἡμᾶς ἡ πόλις ἐκφέρουσα δείγματα, θαυμάζεται ζηλοῦται δικαίως.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: I.1, S. 249–287).
6) 74r–90v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Marcus Cato.
- TLG-Nummer
- 0007.025, 0007.026.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων Κάτων.
- Incipit
- 74r Μάρκῳ δὲ Κάτωνι φασὶν ἀπὸ Τούσκλου τὸ γένος εἶναι, βίον δὲ καὶ δίαιταν ἔχειν πρὸ τῶν στρατιῶν καὶ τῆς πολιτείας, ἐν χωρίοις πατρῴοις περὶ τοὺς Σαβίνους …
- Explicit
- 90v … ἐπεὶ δὲ ἐφωράθη, ποιήσασθαι πενθερὸν, ὃν ῥᾷστα πείσειν, οὐχ ᾧ κάλλιστα κηδεύσειν ἔμελλεν.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: I.1, S. 287–331).
7) 91r–106r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Themistocles.
- TLG-Nummer
- 0007.010.
- Angaben zum Text
- 103v vacat.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων θεμιστοκλῆς.
- Incipit
- 91r Θεμιστοκλεῖ δὲ τὰ μὲν ἐκ γένους, ἀμαυρότερα πρὸς δόξαν ὑπῆρχε· πατρὸς γὰρ ἦν Νεοκλέους· οὐ τῶν ἄγαν ἐπιφανών Ἀθήνησι …
- Explicit
- 106r … ἃς ἐκαρποῦτο Θεμιστοκλῆς Ἀθηναὶος ἡμέτερος συνήθης καὶ φίλος παρ’ Ἀμμωνίῳ τῷ φιλοσόφῳ γενόμενος.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: Ι.1, S. 157–197).
8) 106r–116v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Cimon.
- TLG-Nummer
- 0007.035.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων Κίμων.
- Incipit
- 106r Περπόλτας ὁ μάντις ἐκ θεταλλίας εἰς Βοιωτίαν Ὀφέλταν τὸν βασιλέα καὶ τοὺς ὑφ’ αὐτῷ λαοὺς συναγαγῶν … Περπόλτας ὁ μάντις ἐκ θεταλλίας εἰς Βοιωτίαν Ὀφέλταν τὸν βασιλέα καὶ τοὺς ὑφ’ αὐτῷ λαοὺς συναγαγῶν …
- Explicit
- 116v … ἀλλ’ ὡς κρείττονα σέβεσθαι καὶ γεραίρειν. Τοιοῦτος μὲν ὁ Ἑλληνικὸς ἡγεμών.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: Ι.1, S. 332–359).
9) 116v–133r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Pericles.
- TLG-Nummer
- 0007.012.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων Περικλῆς.
- Incipit
- 116v Ξένους τινὰς ἐν Ῥώμῃ πλουσίους κυνῶν τέκνα καὶ πιθήκων ἐν τοῖς κόλποις περιφέροντας καὶ ἀγαπῶντας …
- Explicit
- 133r ἀνήκεστον ἐν ἐξουσία γενέσθαι.
- Schrift / Schreiber
- Schrift ist zu Beginn etwas schwer lesbar. Möglicherweise wurde vorher etwas dort radiert.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: Ι.2, S. 1–47).
10) 133r–148r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Nicias.
- TLG-Nummer
- 0007.038.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων Νικίας.
- Incipit
- 133r Ἐπεὶ δοκοῦμεν οὐκ ἀτόπως τῷ Νικίᾳ τὸν Κράσσον παραβάλλειν· καὶ τὰ Παρθικὰ παθήματα τοῖς Σικηλικοῖς, ὥρα παραιτεῖσθαι καὶ παρακαλεῖν …
- Explicit
- 148r … ἕως ἐπήλθον οἱ τὸ πᾶν κακὸν ὡς εἶχεν ἀπαγγέλλοντες· οὕτω μόλις ὁ Νικίας ἐπιστεύφθη παθὼν ἃ πολλάκις αὐτοῖς προεῖπεν.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: I.2, S. 85–125).
11) 148r–166v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Agesilaos.
- TLG-Nummer
- 0007.044.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων Ἀγησίλαος.
- Incipit
- 148r Ἀρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου βασιλεύσας ἐπιφανῶς Λακεδαιμονίων, κατέλιπεν υἱὸν ἐκ γυναικὸς εὐδοκίμου Λαμπιδοὺς …
- Explicit
- 166v … καὶ διέμεινε τῷ γένει· μέχρις Ἄγιδος. ὃν ἐπιχειροῦντα τὴν πάτριον ἀναλαβεῖν πολιτείαν, ἀπέκτεινε Λεωνίδας· πέμπτον Ἀγησιλάου γεγονότα.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Auf 149v halb ausradierter Zusatz, kaum lesbar.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: III.2, S. 193–246).
12) 166v–204r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Pompeius.
- TLG-Nummer
- 0007.045, 0007.046.
- Titel (Vorlage)
- Πλουτάρχου βίων παραλλήλων Πομπήϊος.
- Incipit
- 166v Πρὸς δὲ Πομπήϊον ἔοικε τοῦτο παθεῖν ὁ Ῥωμαίων δῆμος εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς, ὅπερ ὁ Αἰσχύλου Προμηθεὺς πρὸς τὸν Ἡερακλέα …
- Explicit
- 204r … ταῦτα Αἰγύπτιοι κατηγοροῦσιν Ἀγησιλάου, ὁ μὲν γὰρ, ἠδικήθειν πιστεύσας· ὁ δὲ, πιστευθεὶς ἐγκατέλιπε· καὶ μετέστη πρὸς τοὺς πολεμοῦντας οἷς ἔπλευσε συμμαχήσων.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: ΙΙΙ.2, S. 246–347).
13) 204r–218r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Phocio.
- TLG-Nummer
- 0007.049.
- Titel (Vorlage)
- Φωκίων.
- Incipit
- 204r Δημάδης ὁ ῥήτωρ ἰσχύων μὲν ἐν ταῖς Ἀθήναις διὰ τὸ πρὸς χάριν πολιτεύεσθαι Μακεδόνων καὶ Άντιπάτρου …
- Explicit
- 218r ἀλλὰ τὰ μὲν περὶ Φωκίωνα πραχθέντα, τῶν περὶ Σωκράτην πάλιν ἀνέμνησε τοὺς Ἕλληνας, ὡς ὁμοιοτάτης ἐκείνης τῆς ἁμαρτίας ταύτης καὶ δυστυχίας τῇ πόλει γενομένης.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: II.1, S. 1–31).
14) 218v–240r
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Dio.
- TLG-Nummer
- 0007.060.
- Titel (Vorlage)
- Δίων.
- Incipit
- 218v Ἆρά γε ὥσπερ ὁ Σιμωνίδης φησὶ ὦ Σόσσιε Σενεκίων, τοῖς Κορινθίοις οὐ μηνίειν τὸ Ἴλιον ἐπιστρατεύσασι μετὰ τῶν Ἀχαίων …
- Explicit
- 240r … περὶ ὧν ἐν τῷ Τιμολέοντος βίῳ καθ’ ἕκαστα γέγραπται.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: II.1, S. 93–135).
15) 240r–257v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Aemilius Paulus.
- TLG-Nummer
- 0007.019.
- Angaben zum Text
- f. 258 fehlt.
- Titel (Vorlage)
- Αἰμίλιος Παῦλος.
- Incipit
- 240r Ἐμοὶ μὲν, τῆς τῶν βίων ἄψασθαι γραφῆς συνέβη δι’ ἑτέρους. ἐπιμένειν δὲ καὶ φιλοχωρεῖν …
- Explicit
- 257v … αὐτὸς εἰς οἶκον εὐπορώτερον τὸν Ἀφρικανοῦ δεδόμενος· οὗτος μὲν ὁ Παύλου Αἰμιλίου τρόπος καὶ βίος λέγεται γενέσθαι.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: ΙΙ.1, S. 184–222).
16) 259r–277v
- Verfasser
- Plutarch (GND-Nr.: 118595237).
- Titel
- Timoleon.
- TLG-Nummer
- 0007.018, 0007.020.
- Titel (Vorlage)
- Τιμολέων.
- Incipit
- 259r Τὰ μὲν Συρακουσίων πράγματα πρὸ τῆς Τιμολέοντος εἰς Σικελίαν ἀποστολῆς …
- Explicit
- 277v … τὸ δὲ πρὸς πᾶσαν ἀδοξίαν ἀβλαβὲς, ἐπιεικοὺς μὲν ἤθους καὶ ἁπαλοῦ, μέγεθος δὲ οὐκ ἔχοντος.
- Edition
- Ziegler, Überlieferungsgeschichte, S. X (Hs. herangezogen: ΙΙ.1, S. 222–256).
- Bearbeitet von
- Vinzenz Gottlieb, Universitätsbibliothek Heidelberg, 27.07.2020.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.