Sztuka Ameryki Łacińskiej (1.2011)

Architektura barokowa Brazylii

37

Dotyczy to zarówno samej architektury, jak i tego co artystycznie szczególnie
ważne: rzeźbiarskiej dekoracji wnętrz.
Dekoracja ta koło 1700 r. miała jeszcze formy proste, bez mała renesan-
sowe. Ale wkrótce potem nastąpiło przejście do baroku bogatszego i żywszego,
który figury powyginał (w Brazylii nazywają to „cantorsóes”), a kolumny po-
obwieszał pędami wina. Zarazem dokonał przemiany kolorystycznej: od rzeźb
czysto złotych przeszedł do polichromowanych, wszakże jeszcze z przewagą
złota. Obie fazy można oglądać obok siebie w ołtarzach katedry bahijańskiej.
Potem nastąpiła dalsza ewolucja: przejście do jeszcze późniejszej odmia-
ny baroku, jaką jest rokoko, do form jeszcze lżejszych, drobniejszych, niesy-
metrycznych, z muszlą rokokową jako podstawą ornamentu. W S. Bento w Rio
cała dekoracja naw jest barokowa, ale kaplica Św. Sakramentu jest rokokowa.
Ze zwrotem tym łączyło się rozrzedzenie dekoracji, całkowite bowiem zarzeź-
bienie ścian, będące do niedawna ambicją kościołów, zaczęło wydawać się zbyt
ciężkie i przestarzałe w smaku. Teraz pojawiły się świadomie gładkie płaszczy-
zny. Zarazem dekoracja stała się bardziej płaska, odpadły pełne figury, został
jedynie płaskorzeźbiony ornament. Wnętrza Carino w Rio są wynikiem takiej
ewolucji. Równocześnie zaś nastąpiła inna jeszcze przemiana: złoto uległo re-
dukcji, a potem zanikowi. W Carino ornament rokokowy jest jeszcze złocony
na białym tle, wkościele zaś Krzyża Wojskowego całe wnętrze jest już białe.
Wobec tego, że dekorowanie rzeźbiarskie kościołów było pracą mozolną
i z natury rzeczy rozciągającą się na wiele lat, datowanie go jest względnie mało
pouczające, chyba gdyby udało się datować każdy ołtarz oddzielnie. Dla orien-
tacji jednak oto daty ważniejszych kościołów w Rio:
I, najstarszy typ: S. Bento. „Obra de talha” wykończona 1736, wyzło-
cona 1743, ale że miała być wykonywana na czas dłuższy, można ją uważać
za typową dla pierwszej ćwierci XVIII w. (sam kościół dawniejszy, fundacja
z 1589, przebudowa i fasada z 1671, natomiast podwórzec klasztorny później-
szy, z 1743, ajeszcze późniejsza kaplica św. Sakramentu).
II typ: S. Francisco de Penitentia, charakterystyczny dla drugiej ćwierci
wieku, wnętrze ma pochodzić z 1735, ale jest to zapewne tylko data rozpoczę-
cia, kościół był bowiem gotów dopiero w 1772 r. Jest to typ dekoracji jeszcze
złotej i całkowicie pokrywającej rzeźbą ściany, ale już płaskiej i z motywami
rocaille.
III typ: Carmo, charakterystyczny dla trzeciej ćwierci wieku, dekoracja
z lat 1755-1770. Rzeźba jest wyłącznie ornamentalna, złota na białym tle.
IV typ: kościół Krzyża Wojskowego, będący wyrazem ostatniej ćwierci
stulecia, unikający już złoceń, ale zachowujący aparat form rokokowych. Dato-
wany jest wedle inskrypcji na r. 1780, ale dekoracja musiała trwać dłużej, gdyż
konsekracja kościoła nastąpiła dopiero w 1811 r.