Sztuka Ameryki Łacińskiej (1.2011)

38

Władysław Tatarkiewicz

Każdy z tych typów dekoracji łączy się z osobą artysty. Jako dekorator
S. Bento wymieniany jest José de Conceięao i Simao de Cunha; w S. Francisco
rzeźbił Antonio de Padua de Castro; wCarmo - Luiz de Foncesca Rosa (spe-
cjalista od owych „contoróes”), a może zaczynał swą działalność mistrz Valen-
tín, za którego wszakże typowe dzieło uchodzi kościół Krzyża Wojskowego14.
XI
Barok okazał w Brazylii niezwykłą trwałość: jeszcze wXIX w. Nie przesta-
no budować barokowo. Największe rewolucje polityczne - uzyskanie w 1808 r.
niepodległości, a potem oderwanie się od Portugalii - nie spowodowały rewo-
lucji artystycznej. WRecife jedna z fasad S. Francisco nosi datę 1808, Piedade
wBahii jest z 1809, wnętrze katedry w Rio zostało ozdobione w 1810: wszystko
to jeszcze budowle barokowe. Przypadają zaś już na czas panowania w Europie
klasycyzmu, który do trwającej przy baroku Brazylii nie znalazł dostępu (nie li-
cząc nielicznych i późnych budowli, jak wille cesarza Pedra II i księżnej Izabelli
w Petrópolis). Gdy zaś barok, w XIX w. anachroniczny już ibeztwórczy, ustąpił
wreszcie i z Brazylii, był to już czas nie klasycyzmu, lecz eklektyzmu. Eklek-
tyzm drugiej połowy XIX w. zdeformował oblicze miast brazylijskich. Nie był
stylem, lecz pomieszaniem stylów i brakiem stylu. Barok pozostał ostatnim sty-
lem Brazylii, tak samo jak był jej stylem pierwszym.
XII
Ten jedyny styl dawnej Brazylii pozostawił dzieła dobrej miary. Przede
wszystkim dekoracja wnętrz brazylijskich XVIII w. — oczywiście tylko najlep-
szych - stała na poziomie, który w Europie należałby do wysokiego.
Czy wszakże z dobrym poziomem baroku brazylijskiego szła wparze jego
samodzielność? Toć w Brazylii budowali Portugalczycy, którzy zapewne ani
chcieli ani mogli wyzbyć się reminiscencji ze swej ojczyzny. Co więcej, zna-
leźli oni w Brazylii szczególne warunki, zupełnie różne od tych, jakie są zna-
ne z innych części Ameryki Łacińskiej, Meksyku lub Peru. Tam istniała dawna
sztuka, tradycja artystyczna, miejscowi robotnicy, nadający odrębne piętno ar-
chitekturze i rzeźbie, nawet gdy pracowali wedle europejskich wzorów. Inaczej
w Brazylii: tu Portugalczycy nie zastali żadnej architektury, żadnej sztuki, In-
dianie miejscowi mieszkali w najprymitywniejszych szałasach, nie mieli poję-
cia o jakimkolwiek rzemiośle artystycznym. Dlatego barok brazylijski jest nie-
porównanie bliższy do europejskiego, niż meksykański lub peruwiański.
Nie jest natomiast prawdą jakoby gmachy brazylijskie były wykonywane
w Portugalii, jako ponumerowane kamienie przywożone do Ameryki i tu skła-

14 Mattos 1924: 145.