Sztuka Ameryki Łacińskiej (1.2011)

180

Yobenj Aucardo Chicangana-Bayona

czonej skórze i groteskowych twarzach, jak i młodsze, przedstawiane zawsze
nago, zazwyczaj podczas rytuałów powiązanych z Sabatem, warzące tajem-
nicze trunki i eliksiry, rzucające zaklęcia, wykopujące zmarłych, podróżujące
na grzbietach uskrzydlonej bestii lub dosiadające demonów. Bardzo silna była
wiara w tajemne spotkania, rytuały inicjacyjne, kult Szatana, orgie, dzieciobój-
stwo i kanibalizm, tak więc wszystkie te tematy znalazły swe odzwierciedle-
nie w ikonografii.
Na przykład Malleus Maleficarum™ tłumaczy strach, jaki budziły czarow-
nice tym, że dla zawarcia paktu z diabłem w celu czynienia zła i czerpania
w ten sposób zysków, musiały się wyrzec chrześcijaństwa oraz bluźnić przeciw
Bogu. Wyrzeczenie się prawowitej wiary, uprawianie czarów, składanie w ofie-
rze i zjadanie małych dzieci36 37, orgie oraz wszelkiego rodzaju rozwiązłość i wy-
uzdanie przypisywano właśnie czarownicom38, ale tak naprawdę były to rów-
nież typowe oskarżenia stosowane w przypadku heretyków i „innowierców”.
Nawet sami chrześcijanie nie uniknęli w pierwszych stuleciach naszej ery
oskarżeń o antropofagię39. Zarzuty uczestnictwa w orgiach, kazirodztwa, dzie-
ciobójstwa i kanibalizmu znajdujemy w oskarżeniach Antiocha IV Epifanesa
przeciw Żydom, w rzymskich oskarżeniach przeciw pierwszym chrześcijanom
oraz w chrześcijańskich oskarżeniach przeciw gnostykom i manichejczykom.
Należy podkreślić rolę, jaką odgrywa kobieta tak w pismach, jak w ikono-
grafii związanej z czarami, a zarazem zastanowić się, z czego wynikała ta do-
minacja postaci kobiecej. Istniało przekonanie, że kobieta jest istotą podstępną,
bardziej niż mężczyzna skłonną do grzechu i będącą tym samym łatwiejszym
łupem dla diabła, istotą słabszą i mniej wartą, niedoskonałym stworzeniem,

36 Młot na czarownice. Na język polski został przetłumaczony w 1614 r. przez Stanisława
Ząbkiewicza. W 1992 r. tłumaczenie to wydano we współczesnej wersji typograficznej [przyp.
tłum.]
37 W I-II w. rzymscy władcy tłumaczyli w ten sposób prześladowanie chrześcijaństwa, argu-
mentując, że podczas swych obrzędów chrześcijanie konsumowali w katakumbach niemowlęta:
„... przyjmijcie ciało i pijcie krew...” Interesującym faktem jest, że Kościół, poczynając od XIII
w. posługiwał się bardzo podobnymi argumentami wobec destabilizujących mniejszości. Było
tak m.in. w przypadku albigensów, później francuskich templariuszy i w XVI w. w przypadku
czarownic oskarżanych o używanie niemowlęcego tłuszczu dla swych obrzędów. W świecie pro-
testanckim historia powtórzyła się w wieku XVII. Natomiast na kontynencie amerykańskim pod-
czas epoki konkwisty i kolonizacji, prowadzoną przeciw indiańskim osiedleńcom „sprawiedliwą
wojnę” (guerra justa} uzasadniano walką z plemionami prymitywnych kanibali czczących de-
mona i składających mu w ofierze swych wrogów, których ciała następnie były zjadane. Szcze-
gólnie podkreślano tu rolę starych Indianek.
38 Dla porównania Ginzburg oferuje klasyczne studium pojęcia Sabatu i czarów. Patrz: Ginz-
burg 1991.
39 Russel 2003: 287.