DOI article:
Rubial García, Antonio; Bieñko de Peralta, Doris: Swięta Gertruda Wielka - kult i ikonografia w sztuce kolonialnej Nowej Hiszpanii
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.52432#0198
194
Antonio Rubial García, Doris Bieñko de Peralta
inną informację o istniejących już wówczas powiązaniach między św. Gertru-
dą i nieuznawaną wtedy jeszcze za świętą, karmelitanką bosą, Teresą od Jezu-
sa (1515-1582), skojarzenie to na początku XVII w. było już obecne w wielu
przedstawieniach. Związek pomiędzy tymi dwoma mniszkami widoczny jest
też w tekstach starodruków - Leandro z Granady, w przedmowie napisanej
do dzieł Gertrudy wspomina Teresę od Jezusa i zwraca uwagę na wspólne po-
dobieństwo doświadczeń mistycznych. Należy podkreślić, że analogia ta nie
uszła uwadze biografów św. Teresy. I tak na przykład jezuita Francisco de Ri-
bera w 1590 r. podkreślał podobieństwo między doświadczeniem transwerbe-
racji św. Teresy, jednej z jej najsłynniejszych, a wizją serca przebitego strzałą
którą opisuje Gertruda.
Ta sama święta Gertruda zobaczyła Chrystusa Pana Naszego ze złotą
strzałą w ręce, którą jej przeszył serce i zranił ją w ten sposób, że nigdy
już nie powróciła do zdrowia10.
Nie można wykluczyć więc, że wydanie i rozpowszechnienie dzieł św.
Gertrudy w Hiszpanii zachowuje związek z procesem kanonizacji Teresy od Je-
zusa. Podobieństwo wizji mistycznych pomagało usprawiedliwić i zdobyć ak-
ceptację dla opisów ekstaz Teresy z Awili w środowisku hiszpańskiej kontrre-
formacji, gdzie tego typu zachowania nie były dobrze widziane (jako typowe
dla ruchu alumbrados uznawanego za heretycki) i gdzie jej reformy spotykały
się z opozycją. Popularność obu świętych w tym okresie można też tłumaczyć
przypisaniem im charakteru kontrreformacyjnego.
Im bardziej jednak wkraczamy w wiek XVII, tym bardziej widoczna staje
się dysocjacja między obiema świętymi, coraz rzadsze są w kulturze hiszpań-
skiej wzmianki o św. Gertrudzie, szczególnie w dziesięcioleciach bezpośrednio
po kanonizacji św. Teresy (1622 r.). Dopiero w drugiej połowie XVII w., dzię-
ki wydaniu jej obszernej biografii z 1663 r. napisanej przez jezuitę Alonso de
Andrade, ponownie można dostrzec obecność kultu św. Gertrudy11. W 1677 r.
zostaje ustalone jej święto (17 listopada) i zostaje wpisana do Martyrologium
Rzymskiego. W 1717 r. pojawia się też jej druga biografia, tym razem w dwóch
tomach, autorstwa hiszpańskiego benedyktyna, Juana Bautista Lardito12. Do
drugiego wydania tego dzieła, z roku 1720, dołączono litografię autorstwa Ju-
ana i Francisco de Palomo, która z pewnością wywarła duży wpływ na przed-
stawienia iberoamerykańskie [il. 2], W końcu w 1732 r. wznowiono dwutomo-
we wydanie dzieł św. Gertrudy. Tak więc koniec XVII w. oraz wiek XVIII to
10 Ribera 1590: 76.
11 Andrade 1663.
12 Lardito 1717.
Antonio Rubial García, Doris Bieñko de Peralta
inną informację o istniejących już wówczas powiązaniach między św. Gertru-
dą i nieuznawaną wtedy jeszcze za świętą, karmelitanką bosą, Teresą od Jezu-
sa (1515-1582), skojarzenie to na początku XVII w. było już obecne w wielu
przedstawieniach. Związek pomiędzy tymi dwoma mniszkami widoczny jest
też w tekstach starodruków - Leandro z Granady, w przedmowie napisanej
do dzieł Gertrudy wspomina Teresę od Jezusa i zwraca uwagę na wspólne po-
dobieństwo doświadczeń mistycznych. Należy podkreślić, że analogia ta nie
uszła uwadze biografów św. Teresy. I tak na przykład jezuita Francisco de Ri-
bera w 1590 r. podkreślał podobieństwo między doświadczeniem transwerbe-
racji św. Teresy, jednej z jej najsłynniejszych, a wizją serca przebitego strzałą
którą opisuje Gertruda.
Ta sama święta Gertruda zobaczyła Chrystusa Pana Naszego ze złotą
strzałą w ręce, którą jej przeszył serce i zranił ją w ten sposób, że nigdy
już nie powróciła do zdrowia10.
Nie można wykluczyć więc, że wydanie i rozpowszechnienie dzieł św.
Gertrudy w Hiszpanii zachowuje związek z procesem kanonizacji Teresy od Je-
zusa. Podobieństwo wizji mistycznych pomagało usprawiedliwić i zdobyć ak-
ceptację dla opisów ekstaz Teresy z Awili w środowisku hiszpańskiej kontrre-
formacji, gdzie tego typu zachowania nie były dobrze widziane (jako typowe
dla ruchu alumbrados uznawanego za heretycki) i gdzie jej reformy spotykały
się z opozycją. Popularność obu świętych w tym okresie można też tłumaczyć
przypisaniem im charakteru kontrreformacyjnego.
Im bardziej jednak wkraczamy w wiek XVII, tym bardziej widoczna staje
się dysocjacja między obiema świętymi, coraz rzadsze są w kulturze hiszpań-
skiej wzmianki o św. Gertrudzie, szczególnie w dziesięcioleciach bezpośrednio
po kanonizacji św. Teresy (1622 r.). Dopiero w drugiej połowie XVII w., dzię-
ki wydaniu jej obszernej biografii z 1663 r. napisanej przez jezuitę Alonso de
Andrade, ponownie można dostrzec obecność kultu św. Gertrudy11. W 1677 r.
zostaje ustalone jej święto (17 listopada) i zostaje wpisana do Martyrologium
Rzymskiego. W 1717 r. pojawia się też jej druga biografia, tym razem w dwóch
tomach, autorstwa hiszpańskiego benedyktyna, Juana Bautista Lardito12. Do
drugiego wydania tego dzieła, z roku 1720, dołączono litografię autorstwa Ju-
ana i Francisco de Palomo, która z pewnością wywarła duży wpływ na przed-
stawienia iberoamerykańskie [il. 2], W końcu w 1732 r. wznowiono dwutomo-
we wydanie dzieł św. Gertrudy. Tak więc koniec XVII w. oraz wiek XVIII to
10 Ribera 1590: 76.
11 Andrade 1663.
12 Lardito 1717.