Święta Gertruda Wielka - kult i ikonografia w sztuce kolonialnej. ..

201

Popularność św. Gertrudy potwierdza się w 1747 r., kiedy zostaje miano-
wana patronką Puebli. Był to akt, dzięki któremu chciano zwalczyć panującą
wówczas zarazę, odtąd jej święto jest obchodzone w klasztorze mniszek do-
minikańskich Santa Rosa w Puebli24. W XVIII w. kult tej niemieckiej świętej
obejmuje również środowisko jezuickie. Być może jest to związane z faktem,
że dobrodziejka Towarzystwa Jezusowego, markiza Gertruda de la Peña de
las Torres de Rada, była też czcicielką swojej imienniczki (ofiarowywała duże
sumy na obchodzenie święta Gertrudy w kościele San Francisco w Tacubaya)25.
Wspomagała jezuitów datkami i wraz z mężem sfinansowała nową konstruk-
cję głównego kościoła jezuitów La Profesa w mieście Meksyku, wzniesionego
w 1720 r. przez architekta Pedro de Arrieta. Nic dziwnego, że w fasadzie obok
św. Barbary umieszczona jest figura św. Gertrudy - w tym przypadku niemiec-
ka święta zamiast serca ma na piersiach żłóbek z nowonarodzonym Jezusem
(podobnie jak na stronie tytułowej wydawnictwa z 1605 r.) [il. 1], Z dokumen-
tów z 1756 i 1769 r. wynika, że było też tu obchodzone jej święto (w drugim
przypadku kościół nie był już pod pieczą jezuitów, wygnanych z Nowej Hisz-
panii w 1767 r., ale oratorian czyli Filipinów)26. Przed śmiercią w 1738 r. mar-
kiza Torres de Rada zostawiła w spadku liczne dobra, których dużą część prze-
kazała na potrzeby jezuitów i ich misje w Kalifornii27. W jednej z tych misji
o nazwie „Święta Gertruda”, założonej w 1752 r., do dziś możemy zobaczyć
rzeźbiony wizerunek niemieckiej mniszki.
Najważniejszym jednak dowodem na intensywne szerzenie się kultu tej
świętej w Nowej Hiszpanii w XVIII w., są jej liczne, choć mało zróżnicowane,
reprezentacje plastyczne zachowane do dziś w zbiorach muzealnych i kościel-
nych. Między nimi możemy wyróżnić wizerunki Gertrudy i przedstawienia jej
wizji, wśród nich szczególnie popularnym motywem jest święta z małym Je-
zusem w ramionach, wymiana serc z Jezusem i rzadsza scena stygmatyzacji jej
serca, jak też sen Gertrudy na kolanach Jezusa. Przedstawiana jest również jako
pośredniczka dusz czyśćcowych oraz w innych kompozycjach w towarzystwie
świętych w orszaku niebiańskim.
Większa część przedstawień pochodzi z okolic miasta Meksyk. Św. Gertru-
da jest obecna do dziś na fasadach osiemnastowiecznych kościołów, jak na przy-
kład w benedyktyńskim Monserrate i jezuickim kościele La Profesa w Meksy-
ku. Jej wizerunki znajdziemy też na ołtarzach - przedstawienie wymiany serc

24 AHCP: 73.
25 Wiadomości te zostały zaczerpnięte z drukowanego pośmiertnego kazania markizy wygło-
szonego przez jezuitę Juan Antonio de Oviedo, Oviedo 1739.
26 Rękopis z Biblioteki Narodowej Antropologii i Historii, autor Ignacio Calderon, Régimen
de la Casa Profesa, s. 37. AGN, Tierras, t. 3354, strona nienumerowana.
27 Oviedo 1739.