Alegoria Eucharystii - wspólne wzory graficzne. ..

225

Immacolata w Mediolanie45. Obraz tablicowy z przedstawieniem Tłoczni Mi-
stycznej znajduje się także w Ansbach w kościele Św. Gumberto46. Od momen-
tu powstania grafika Hieronima Wierixa była bardzo popularna, nic więc dziw-
nego, że taka właśnie kompozycja zaczyna dominować wśród przedstawień
Tłoczni Mistycznej i możemy ją odnaleźć na płótnach całego świata chrześci-
jańskiego: od Ekwadoru poprzez całą Amerykę Południową, Hiszpanię, Niem-
cy i Polskę wraz z jej wschodnimi krańcami, a nawet w odległym Isfahanie.
Znany jest także drzeworyt z XVI w. ukazujący podobną kompozycję, a prze-
chowywany obecnie w National Gallery w Waszyngtonie47. Oczywiście, pre-
zentowana grafika Wierixa nie jest jedyną, na której pojawia się motyw Tłocz-
ni Mistycznej.
Jednym z ważniejszych dzieł iberyjskiego baroku z punktu widzenia
nauk kontrreformacji, ale również historii sztuki i nowożytnej ikonografii była
Psalmodia Eucaristica (1622 r.) Melchora Prieto. Zawarte w niej alegorycz-
ne ilustracje były niejednokrotnie kopiowane przez artystów w Ameryce Ła-
cińskiej. Między wieloma innymi, opatrzona numerem dziewięć, znalazła się
tam również inna wersja kompozycji przedstawiającej Chrystusa jako Tłocz-
nię Mistyczną48. Grafiki ilustrujące dzieło zostały wykonane przez Alardo de
Popma49. Z nowożytnych dzieł prezentujących ten sam temat i nie nawiązują-
cych do grafiki Hieronima Wierixa, wymienić można rysunek autorstwa Piete-
ra Aerstena z 1550 r., który znajduje się w Utrechcie w muzeum klasztoru Św.
Katarzyny. Ukazuje on Mszę św. Grzegorza i Tłocznię Mistyczną jako ilustra-
cję misterium Eucharystii. Innym przykładem, który można tu przytoczyć, jest
obraz Marco Pino z końca XVI w. przechowywany w zbiorach Muzeów Waty-
kańskich50. Górną partię płótna zajmuje postać Zmartwychwstałego Chrystusa,
w dole umieszczone zostało przedstawienie Tłoczni Mistycznej i postacie czte-
rech ojców Kościoła, którzy czerpakami nalewają krew Jezusa do dzbanów -
tak symbolicznie ukazane zostało źródło ich wiedzy, mądrości i świętości.
Tłocznię Mistyczną w sensie symbolicznym i alegorycznym należy po-
strzegać jako interpretację dwóch kluczowych dla chrześcijaństwa momentów.
Chrystusa depczącego kiście winogron możemy uważać za symboliczne zo-
brazowanie Eucharystii i tajemnicy Przeistoczenia. Jego krwawiące rany po-
winny zaś przypominać wiernym mękę, śmierć na krzyżu i odkupienie grze-
chów. W najstarszych przedstawieniach, traktowanych jako Biblia Pauperum,

45 Pierwsza kompozycja pochodzi z XV w. druga z XVI stulecia.
46 Strazzullo 1999: fig. 27.
47 Deluga 2000: il. 42; Strazzullo 1999: fig. 16.
48 Mujica Pinilla 2003: 267-270
49 Sebastián 2007: 98.
50 Strazzullo 1999: fig. 13.