DOI issue:
Materiały
DOI article:Pawlata, Lech: Badania archeologiczne architektury ogrodowej w Ogrodzie Branickich w Białymstoku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.61442#0051
MATERIAŁY
Lech Pawlata
Fundacja Ochrony Zabytków „Na Rubieży" w Białymstoku
Badania archeologiczne architektury ogrodowej
w Ogrodzie Branickich w Białymstoku
Słowa kluczowe: Ogród Branickich, architektura ogrodowa, badania archeolo-
giczne, Białystok, XVIII w.
Key words: Branicki Garden, garden architecture, archaeological research, Biały-
stok, 18th
Ogród Branickich w Białymstoku jest modelowym przykładem XVIII-
-wiecznego ogrodu barokowego. Wybudowany został przez Jana Klemensa Branic-
kiego wielkim nakładem środków. Doskonałe wyczucie smaku jego twórcy i wraż-
liwość na piękno doprowadziły do powstania jednego z najpiękniejszych założeń
ogrodowych epoki nowożytnej. Bezpotomna śmierć Jana Klemensa oraz później-
sze zawirowania związane z parcelacją majątku i zniszczeniami okresu wojen-
nego doprowadziły do znacznych dewastacji i zubożenia substancji zabytkowej.
Przywrócenie świetności Wersalowi Podlasia stało się jednym z pierwszych zadań
powojennych realizowanych przez lokalne władze i środowiska kulturalne zwią-
zane z ochroną zabytków.
Badania archeologiczne na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku były
prowadzone systematycznie w latach 1997-2014. Poprzedzone zostały dokumenta-
cją odkryć rejestrowanych w okresie przedwojennym przez historyka Jana Glinkę
oraz po wojnie przez pierwszego konserwatora zabytków, architekta Władysława
Paszkowskiego. Miały one związek z realizowaną etapami już od roku 1945 rekon-
strukcją i rewaloryzacją przestrzeni ogrodowej. Archeologiczne badania wykopa-
liskowe, podjęte przez Katedrę Archeologii Uniwersytetu Toruńskiego, były pro-
wadzone przy współudziale archeologów z Muzeum Podlaskiego w Białymstoku
i kontynuowane przez Podlaską Pracownię Archeologiczną. Badania te podejmo-
wano w poszczególnych punktach kompleksu zabytkowego z zadaniem ich rozpo-
znania. Prace archeologiczne pozwoliły na dokonanie wielu odkryć XVIII-wiecznej
infrastruktury ogrodowej, w tym reliktów konstrukcji murowanych. Wyniki tych
badań, prowadzonych na wybranych odcinkach ogrodu górnego, a następnie dol-
nego, odegrały dużą rolę w pracach rekonstrukcyjnych. Nie można tu nie docenić
51
Lech Pawlata
Fundacja Ochrony Zabytków „Na Rubieży" w Białymstoku
Badania archeologiczne architektury ogrodowej
w Ogrodzie Branickich w Białymstoku
Słowa kluczowe: Ogród Branickich, architektura ogrodowa, badania archeolo-
giczne, Białystok, XVIII w.
Key words: Branicki Garden, garden architecture, archaeological research, Biały-
stok, 18th
Ogród Branickich w Białymstoku jest modelowym przykładem XVIII-
-wiecznego ogrodu barokowego. Wybudowany został przez Jana Klemensa Branic-
kiego wielkim nakładem środków. Doskonałe wyczucie smaku jego twórcy i wraż-
liwość na piękno doprowadziły do powstania jednego z najpiękniejszych założeń
ogrodowych epoki nowożytnej. Bezpotomna śmierć Jana Klemensa oraz później-
sze zawirowania związane z parcelacją majątku i zniszczeniami okresu wojen-
nego doprowadziły do znacznych dewastacji i zubożenia substancji zabytkowej.
Przywrócenie świetności Wersalowi Podlasia stało się jednym z pierwszych zadań
powojennych realizowanych przez lokalne władze i środowiska kulturalne zwią-
zane z ochroną zabytków.
Badania archeologiczne na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku były
prowadzone systematycznie w latach 1997-2014. Poprzedzone zostały dokumenta-
cją odkryć rejestrowanych w okresie przedwojennym przez historyka Jana Glinkę
oraz po wojnie przez pierwszego konserwatora zabytków, architekta Władysława
Paszkowskiego. Miały one związek z realizowaną etapami już od roku 1945 rekon-
strukcją i rewaloryzacją przestrzeni ogrodowej. Archeologiczne badania wykopa-
liskowe, podjęte przez Katedrę Archeologii Uniwersytetu Toruńskiego, były pro-
wadzone przy współudziale archeologów z Muzeum Podlaskiego w Białymstoku
i kontynuowane przez Podlaską Pracownię Archeologiczną. Badania te podejmo-
wano w poszczególnych punktach kompleksu zabytkowego z zadaniem ich rozpo-
znania. Prace archeologiczne pozwoliły na dokonanie wielu odkryć XVIII-wiecznej
infrastruktury ogrodowej, w tym reliktów konstrukcji murowanych. Wyniki tych
badań, prowadzonych na wybranych odcinkach ogrodu górnego, a następnie dol-
nego, odegrały dużą rolę w pracach rekonstrukcyjnych. Nie można tu nie docenić
51