Biuletyn konserwatorski Województwa Podlaskiego (27.2021)

MATERIAŁY

Grzegorz Ryżewski
dr historii, główny specjalista
w Narodowym Instytucie Dziedzictwa PT Białystok
Plutycze - historia wsi i jej zabytki1

Słowa kluczowe: Plutycze, budownictwo drewniane, ruralistyka, zabytki, pomia-
ra włóczna
Key words: Plutycze, wooden construction, rural studies, historical monuments,
measuring spear
Artykuł jest skróconą wersją dokumentacji historyczno-ruralistycznej wsi,
która została wykonana w celu określenia walorów historyczno-kulturowych Plu-
tycz, rozpoznania oraz zaproponowania ochrony najbardziej istotnych material-
nych i niematerialnych wartości zabytkowych miejscowości. Szczególną uwagę
w dokumentacji zwrócono na ciekawą i cenną zabudowę. W tym celu wykonano
kwerendy w archiwach i bibliotekach, a przede wszystkim przeprowadzono bada-
nia terenowe, które dostarczyły materiałów fotograficznych oraz przekazów ust-
nych. W tym miejscu prezentujemy tylko część historyczno-dokumentacyjną, bez
części konserwatorskiej, skierowanej przede wszystkim do specjalistów zajmują-
cych się ochroną dziedzictwa kulturowego, a która znacznie poszerzyłaby rozmia-
ry tego i tak długiego tekstu.
Wieś Plutycze (gm. Bielsk Podlaski, pow. bielski, woj. podlaskie) powstała
na terenach wchodzących w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ziemie te od
1513 r. (a formalnie od 1520) tworzyły województwo podlaskie, które Litwa utrzy-
mała aż do unii lubelskiej w 1569 r. Następnie Podlasie weszło w skład Korony Pol-
skiej, do której należało do końca XVIII w., czyli do czasów rozbiorów2.
W podlaskich królewszczyznach w pierwszej połowie XVI w. rozpoczęto
przeprowadzanie pomiary włócznej. Reforma skomasowała rozproszone, luźne
osadnictwo w duże wsie zwarte - ulicówki (ulicówki rzędowe) o granicach ściśle
określonych i opisanych w rejestrze pomiary. Wyznaczono też stałe świadczenia
i wprowadzono trójpolowy system uprawy ziem3. Trudno dokładnie określić, kie-
dy rozpoczęto proces pomiary we włości bielskiej, ale wydaje się, że było to jesz-

151