Deluga, Waldemar: Malarstwo i grafika cerkiewna w dawnej Rzeczypospolitej (Danzig, 2000)

4.

KOMPOZYCJE FUNDACYJNE

Portrety dostojników w malarstwie cerkiewnym występują
najczęściej w kompozycjach fundacyjnych, które sytuowano we-
dług bizantyńskiej tradycji na południowej lub zachodniej ścianie
nawy świątyni lub w narteksie242. W okresie późniejszym, pod
wpływem tradycji zachodniej, umieszczano fundatorów na iko-
nach chramowych. Zarówno pierwsza, jak i druga forma związa-
ne są zazwyczaj z budową świątyni lub nowego ikonostasu. Oso-
ba ukazywana w tego typu przedstawieniach trzyma niekiedy
model świątyni, a czasami zwój z inskrypcją wyjaśniającą powód
fundacji. W Europie Wschodniej najstarszą znaną sceną fundacyj-
ną są freski znajdujące się w soborze św. Zofii w Kijowie243. Były
one już w czasach nowożytnych przemalowywane, o czym świad-
czy dekoracja i krój szat dostojników.

Najstarszymi znanymi kompozycjami na terenach historycz-
nych państwa polsko-litewskiego, związanymi bezpośrednio z na-

242 E. Antonopoulos, De la liberalite a 1'aumóne. Typologie ideographiąue du
gęste donateur, Deltion tes christianikes archeologikes etaireias, t. XIII, Atena
1985, s. 279-291.

243 A. Poppe, Kompozycja fundacyjna Sofii Kijowskiej. W poszukiwaniu ukła-
du pierwotnego, Biuletyn Historii Sztuki, t. XXX, Warszawa 1968, nr 1, s. 3-29;
S. A. Wysocki, W sprawie kompozycji fundacyjnej Sofii Kijowskiej, Biuletyn Histo-
rii Sztuki, t. XXXII, Warszawa 1970, nr 2, s. 202-205. Ciekawy opis Sofii znajdu-
jemy w wielu tekstach z XVI i XVII wieku, wśród nich mało znany gdańszczanina
Marcina Grunewega. Cf. J. Isajewycz, Ukrajina dawna i nowa..., s. 156.

72