DOI Artikel:
Skias, Andreas: Symbolē eis tēn istorian tou ellēnikou alphabētou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14599#0066
Λ\1
συμβολή εισ την ιστοριαν του ελληνικου αλφαβητου
112
χαί ούδααώς τοΰ Φοινικικού ρβ(9) διαφέροντος,
ώς παρήχθη έκ του αύτοΰ στοιχείου και το έν
ταΐς νεωτέραις Κρητικαΐς έπιγραφαΐς πΐ (Ο)1, ώς
ομοίαν οέ παραλλαγήν του Ρ έξηγήσαμεν και τό
Ίι και το Τ1.
Εις τήν γνώμην ταύτην νομί'ζομεν και τώρα ότι
πρέπει νά έμμείνωμεν και μεΟ' όσα έ'γραψεν Ό κ.
ΗοϋειΊ, άφοΟ τό μεν Γορτυνικόν Ρ είνε οοΟαλυ,ο-
φανώς έκ του άρχαϊκωτάτου Γορτυνικοΰ πΐ παρηγ-
μενον, το ο εκ του αυτού στοιχείου προερχομενον
νεώτερον Γορτυνικόν πΐ (θ) άπαντα έν ταΐς ανωτέρω
μνημονευΟείσαις νήσοις ώς β, και τέλος έπειδή τό
θηραϊκον 2 και τό έν Βυζαντίω Ν"1 ένω κατ ούδένα
τρόπον δύνανται νά έξηγηΟώσιν ώς παραχΟέντα το
"έτερον έκ του έτέοου, ανάγονται εύκολώτατα άυ.-
φότερα εϊς τό Π, ώς και το Κορινθιακών 1ι. Ο
δ ΰπο του ΙΛούθΐΊ ώς ό άρχαιότατος έκληφΟεις τύ-
πος ^ ούτε προς τό Φοινικικών Ι^βΐΐι παρουσιάζει
μεγάλην ομοιότητα, ούτε έ'χει άλλο προσόν ουδέν,
ίνα ΟεωρηΟη άρχαιότερος του Ο, εί μή δτΐ είνε γω-
νιώδης αντί καμπύλου. Άλλ' ήδη εϊνε έκ πλεί-
στων παραδειγμάτων άποδεδειγμένον δτι οί γωνιώ-
οεις τύποι των στοιχείων οχι σπανίως εινε νεωτεροο
των καμπύλων, ώστε ημείς τουλάχιστον ούδαμώς
διστάζομεν νά δεχΟώμεν τό Ρ ώς νεώτερον του Ο2.
Περι τούτου προχειρότατον και άνεπίδεκτον αμ-
φισβητήσεως παράδειγμα είνε το σχήμα του στοι-
χείου πΐ, ού ο μεν άρχαιότατος και αμέσως έκ του
Φοινικικού άλφαβήτου παρειλημμένος τύπος εϊνε
καμπύλος (Γ),ό οέ νεώτερος γωνιώδης (ρ). Ωσαύτως
δέ και το άρχαιότατον Γορτυνικόν βήτα έν μεν ταΐς
έπιγραφαΐς του Πυθίου άπαντα πάντοτε καμπύλον,
έν δέ ταΐς νεωτέραις τοΟ πια ιό δβΐΐ,βηίποηαΐβ γω-
νιώδες. Και τό το σχήμ.α Β έ'χον ε ψιλον του Κο-
ρινθιακού άλφαβήτου άπαντα έν τοις ΚορινΟιακοΐς
πίναξι του έν Βερολίνω μουσείου άδιακρίτως γω-
νιώδες ή καμπύλον, πολλάκις μάλιστα έν μια και
τη αύτη έπιγραφή3. Γωνιώδεις δέ τύποι του Ο,
1 II; σ/_εδόν παρόμοιον πρός τό άπαξ έν ταϊς έπιγραφαϊς τοΰ Η1Ι1ΙΌ
ΒβΙΙβηΙπΌηίΐΙβ απαντών 'ιδιόρρυΟμον Γορτυνικόν βήτα ϊδε έν ΙΟΑ,
•16!, 4ϋ2 (Θήρα), 534 (Ιταλία), 265 (Τανάγρα).
2 Έν "Αργεί άπαντα -/.αϊ τό σύνηθες Β έν επιγραφή έκδεδομένη έκ
παλαιών αντιγράφων (τοϋ ΟοιΙννεΙΙ, ΒαΙ<8ΐ·, ΚοαΓΓΤΐυηΙ και Κοδδ,
ΙΟΑ, 30), ό δέ ΚοΗβΓΐ ΰποπτεΰει οτι τά αντίγραφα ταύτα δέν είνε
ακριβή. Άλλα τό αΰτό συμβαίνει και έν ταΐς έπιγραφαϊς τοϋ έν Γόρ-
τυνι Πυθίου, ώς ειπομεν ανωτέρω.
3 ΙΟΑ, 20, 1 α, 20, 7, 20, 103.Ενίοτε μάλιστα είνε κατά μέν τό
τοΟ Θ, του Β και τοΰ' Ρ άπαντώσιν ούχι σπανίως
και έν έπιγραφαΐς των Ρωμαϊκών χρόνων 1' και τό
ωσαύτως κατά τους "Ρωμαϊκούς χρόνους άπαντών
□ (σίγμα) είνε αναμφισβητήτως νεοότερον του Ο.
ϊό αύτό γεγονός παρετηρήΟη και έν τοις στοιχείοις
του Κυπριακού άλφαβήτου ύπά τοΰ ΟβθοΙίβ2.
Ανεξήγητος έκ των είρη μένων μένει μόνος δ τύ-
πος Μ* άλλ' έπειδή τό αύτό τοΰτο στοιχεΐον άπα-
ράΙΛακτον άπαντα έν τω Κυπριακω άλφαοήτω ώς
ρβ (και βθ)3, νομίζομεν οτι δεν Οά ήτο άτοπον νά
δεχΟώμεν αύτό ώς έκ τοΟ Κυπριακού άλφαβήτου·
παρειληααένον, όσονδήποτε δυσπίστως και αν είνε
τις διατεθειμένος προς τάς περί της Κυπριακής κα-
ταγωγής άλλων στοιχείων τοΰ Ελληνικού άλφα-
βήτου θεωρίας τοΰ Οθβο1<β4.
Προς τά ήδη ύφ' ημών είρημένα μία άντίρρησις
ί'σως δύναται μετά τίνος λόγου νά έγερΟή, δηλαδή
οτι δέν είνε πιθανόν οτι πολλοί τών Ελλήνων καί-
περ πρόχειρον έχοντες τό πράς δήλωσιν τοΟ φθόγ-
γου β ώρισμένον Φοινικικών στοιχεΐον Ιιβίΐι προετί-
μησαν άντί τούτου παραΛλαγήν ετέρου στοιχείου
διάφορον φΟόγγον σημαίνοντος. Αλλά τήν τοιαύ-
την άντίρρησιν άναιρεΐ παραχρήμα τά γεγονός ότι
τό Φοινικικόν Ββίΐι ούδαμοΰ μεταξύ τών Ελλήνων
έθεωρήθη ώς τό άρμόζον προς δήλωσιν του φθόγ-
γου β στοιχεΐον, πιθανώς ένεκα τής μεγάλης ό-
μοιότητος αύτοΰ προς τά δλως διάφορον φΟόγγον
σημαίνον ρώ, άλλ' άπαντα άείποτε παρηλλαγ-
μένον. Άντι νά ύποστή λοιπόν τά Ι)βΐΙι τήν με-
ταβολήν, οι ής προήλΟεν εξ αύτοΰ Ό τύπος Β,
ήδύνατο ευχερέστατα νά τεΟή ευθύς εις άχρηστίαν
εν ήμισυ γωνιώδες, κατά δέ τά έτερον ήμισυ καμπύλον, οίον ΙΟΑ,
20, I I), 20, 5.
' ΚείηαεΙι, Τΐ'αίΙΰ (Ι'όρίίΠ'. %Τ. σελ. 185, 4. Έν 'Αττικω άγ-
γείω τό 0 άπαντα και ώς Θ και ώς Β έν τω αύτώ ονόματι (ΛνίοηΟΓ
νυι·ΐ6}ΐ6ΐ>1. Ο, 6. ΚΙεϊη, ΜεΪ8ΐει·δϊ§η. 170, 17).
2 ϋβΐ' υΐίρΐ'αιίΗ ϋΙθΓ Ι;ίρι·ί8θΙΐ6η ΒίΙΙιεηβεΙιηΓΐ, σελ. 34. ΙΙε-
1>ΓΪί;οπ8 δίηϋ Ιίοίηρ8\νεκ8 αΙΙβ εοΐα,ιτ,ο Ρυπηβη &ΙΙ6Γ, βίδ (Πβ (ξβ-
ηιηίΐείειι: νίεΙηαεΙίΓ \νει<Ιεα ηαείι Μαΐεηαΐ ΰηϋ Ι^αιιηε ηυείι
ι!ίε αϋίίβιυηιΐοΐβη Κοπηεη ννίειίει· εεΙίί£ ΰαΐ'£68ΐβ1ΙΙ. "Επονται
παραδείγματα.
3 "Ιδε τόν πίνακα τών Κυπριακών στοιχείων έν ΟυΙΙΪΙΖ 8(3^01,
τόμ. I.
4 ΒααΐΌείΝίεΐ', ΌεηΙίΐΐΐϋΙεί' (Ιεδ Ιίΐ. Αΐίειίΐι., τόμ. I, σελ. 51,
έν άρΟρω ΑΙρΙΐΕΐΙ)8ΐΙΐ. "Οσον άφορα τό Υ, τουλάχιστον έξ ίσου πι-
θανή φαίνεται ήμϊν ή γνώμη τοϋ ΟοπίρβΓβΙΙί (Μυ.^εο ΪΙαΙ., II, σελ.
237) οτι παρήχ_0η έκ τοϋ Φοινικικού ν&ν. "Ιδε και οσα έγράψαμεν 1ν
τή" περί της Κρητικής διαλέχτου πραγματεία, σελ. 68 έξ.
συμβολή εισ την ιστοριαν του ελληνικου αλφαβητου
112
χαί ούδααώς τοΰ Φοινικικού ρβ(9) διαφέροντος,
ώς παρήχθη έκ του αύτοΰ στοιχείου και το έν
ταΐς νεωτέραις Κρητικαΐς έπιγραφαΐς πΐ (Ο)1, ώς
ομοίαν οέ παραλλαγήν του Ρ έξηγήσαμεν και τό
Ίι και το Τ1.
Εις τήν γνώμην ταύτην νομί'ζομεν και τώρα ότι
πρέπει νά έμμείνωμεν και μεΟ' όσα έ'γραψεν Ό κ.
ΗοϋειΊ, άφοΟ τό μεν Γορτυνικόν Ρ είνε οοΟαλυ,ο-
φανώς έκ του άρχαϊκωτάτου Γορτυνικοΰ πΐ παρηγ-
μενον, το ο εκ του αυτού στοιχείου προερχομενον
νεώτερον Γορτυνικόν πΐ (θ) άπαντα έν ταΐς ανωτέρω
μνημονευΟείσαις νήσοις ώς β, και τέλος έπειδή τό
θηραϊκον 2 και τό έν Βυζαντίω Ν"1 ένω κατ ούδένα
τρόπον δύνανται νά έξηγηΟώσιν ώς παραχΟέντα το
"έτερον έκ του έτέοου, ανάγονται εύκολώτατα άυ.-
φότερα εϊς τό Π, ώς και το Κορινθιακών 1ι. Ο
δ ΰπο του ΙΛούθΐΊ ώς ό άρχαιότατος έκληφΟεις τύ-
πος ^ ούτε προς τό Φοινικικών Ι^βΐΐι παρουσιάζει
μεγάλην ομοιότητα, ούτε έ'χει άλλο προσόν ουδέν,
ίνα ΟεωρηΟη άρχαιότερος του Ο, εί μή δτΐ είνε γω-
νιώδης αντί καμπύλου. Άλλ' ήδη εϊνε έκ πλεί-
στων παραδειγμάτων άποδεδειγμένον δτι οί γωνιώ-
οεις τύποι των στοιχείων οχι σπανίως εινε νεωτεροο
των καμπύλων, ώστε ημείς τουλάχιστον ούδαμώς
διστάζομεν νά δεχΟώμεν τό Ρ ώς νεώτερον του Ο2.
Περι τούτου προχειρότατον και άνεπίδεκτον αμ-
φισβητήσεως παράδειγμα είνε το σχήμα του στοι-
χείου πΐ, ού ο μεν άρχαιότατος και αμέσως έκ του
Φοινικικού άλφαβήτου παρειλημμένος τύπος εϊνε
καμπύλος (Γ),ό οέ νεώτερος γωνιώδης (ρ). Ωσαύτως
δέ και το άρχαιότατον Γορτυνικόν βήτα έν μεν ταΐς
έπιγραφαΐς του Πυθίου άπαντα πάντοτε καμπύλον,
έν δέ ταΐς νεωτέραις τοΟ πια ιό δβΐΐ,βηίποηαΐβ γω-
νιώδες. Και τό το σχήμ.α Β έ'χον ε ψιλον του Κο-
ρινθιακού άλφαβήτου άπαντα έν τοις ΚορινΟιακοΐς
πίναξι του έν Βερολίνω μουσείου άδιακρίτως γω-
νιώδες ή καμπύλον, πολλάκις μάλιστα έν μια και
τη αύτη έπιγραφή3. Γωνιώδεις δέ τύποι του Ο,
1 II; σ/_εδόν παρόμοιον πρός τό άπαξ έν ταϊς έπιγραφαϊς τοΰ Η1Ι1ΙΌ
ΒβΙΙβηΙπΌηίΐΙβ απαντών 'ιδιόρρυΟμον Γορτυνικόν βήτα ϊδε έν ΙΟΑ,
•16!, 4ϋ2 (Θήρα), 534 (Ιταλία), 265 (Τανάγρα).
2 Έν "Αργεί άπαντα -/.αϊ τό σύνηθες Β έν επιγραφή έκδεδομένη έκ
παλαιών αντιγράφων (τοϋ ΟοιΙννεΙΙ, ΒαΙ<8ΐ·, ΚοαΓΓΤΐυηΙ και Κοδδ,
ΙΟΑ, 30), ό δέ ΚοΗβΓΐ ΰποπτεΰει οτι τά αντίγραφα ταύτα δέν είνε
ακριβή. Άλλα τό αΰτό συμβαίνει και έν ταΐς έπιγραφαϊς τοϋ έν Γόρ-
τυνι Πυθίου, ώς ειπομεν ανωτέρω.
3 ΙΟΑ, 20, 1 α, 20, 7, 20, 103.Ενίοτε μάλιστα είνε κατά μέν τό
τοΟ Θ, του Β και τοΰ' Ρ άπαντώσιν ούχι σπανίως
και έν έπιγραφαΐς των Ρωμαϊκών χρόνων 1' και τό
ωσαύτως κατά τους "Ρωμαϊκούς χρόνους άπαντών
□ (σίγμα) είνε αναμφισβητήτως νεοότερον του Ο.
ϊό αύτό γεγονός παρετηρήΟη και έν τοις στοιχείοις
του Κυπριακού άλφαβήτου ύπά τοΰ ΟβθοΙίβ2.
Ανεξήγητος έκ των είρη μένων μένει μόνος δ τύ-
πος Μ* άλλ' έπειδή τό αύτό τοΰτο στοιχεΐον άπα-
ράΙΛακτον άπαντα έν τω Κυπριακω άλφαοήτω ώς
ρβ (και βθ)3, νομίζομεν οτι δεν Οά ήτο άτοπον νά
δεχΟώμεν αύτό ώς έκ τοΟ Κυπριακού άλφαβήτου·
παρειληααένον, όσονδήποτε δυσπίστως και αν είνε
τις διατεθειμένος προς τάς περί της Κυπριακής κα-
ταγωγής άλλων στοιχείων τοΰ Ελληνικού άλφα-
βήτου θεωρίας τοΰ Οθβο1<β4.
Προς τά ήδη ύφ' ημών είρημένα μία άντίρρησις
ί'σως δύναται μετά τίνος λόγου νά έγερΟή, δηλαδή
οτι δέν είνε πιθανόν οτι πολλοί τών Ελλήνων καί-
περ πρόχειρον έχοντες τό πράς δήλωσιν τοΟ φθόγ-
γου β ώρισμένον Φοινικικών στοιχεΐον Ιιβίΐι προετί-
μησαν άντί τούτου παραΛλαγήν ετέρου στοιχείου
διάφορον φΟόγγον σημαίνοντος. Αλλά τήν τοιαύ-
την άντίρρησιν άναιρεΐ παραχρήμα τά γεγονός ότι
τό Φοινικικόν Ββίΐι ούδαμοΰ μεταξύ τών Ελλήνων
έθεωρήθη ώς τό άρμόζον προς δήλωσιν του φθόγ-
γου β στοιχεΐον, πιθανώς ένεκα τής μεγάλης ό-
μοιότητος αύτοΰ προς τά δλως διάφορον φΟόγγον
σημαίνον ρώ, άλλ' άπαντα άείποτε παρηλλαγ-
μένον. Άντι νά ύποστή λοιπόν τά Ι)βΐΙι τήν με-
ταβολήν, οι ής προήλΟεν εξ αύτοΰ Ό τύπος Β,
ήδύνατο ευχερέστατα νά τεΟή ευθύς εις άχρηστίαν
εν ήμισυ γωνιώδες, κατά δέ τά έτερον ήμισυ καμπύλον, οίον ΙΟΑ,
20, I I), 20, 5.
' ΚείηαεΙι, Τΐ'αίΙΰ (Ι'όρίίΠ'. %Τ. σελ. 185, 4. Έν 'Αττικω άγ-
γείω τό 0 άπαντα και ώς Θ και ώς Β έν τω αύτώ ονόματι (ΛνίοηΟΓ
νυι·ΐ6}ΐ6ΐ>1. Ο, 6. ΚΙεϊη, ΜεΪ8ΐει·δϊ§η. 170, 17).
2 ϋβΐ' υΐίρΐ'αιίΗ ϋΙθΓ Ι;ίρι·ί8θΙΐ6η ΒίΙΙιεηβεΙιηΓΐ, σελ. 34. ΙΙε-
1>ΓΪί;οπ8 δίηϋ Ιίοίηρ8\νεκ8 αΙΙβ εοΐα,ιτ,ο Ρυπηβη &ΙΙ6Γ, βίδ (Πβ (ξβ-
ηιηίΐείειι: νίεΙηαεΙίΓ \νει<Ιεα ηαείι Μαΐεηαΐ ΰηϋ Ι^αιιηε ηυείι
ι!ίε αϋίίβιυηιΐοΐβη Κοπηεη ννίειίει· εεΙίί£ ΰαΐ'£68ΐβ1ΙΙ. "Επονται
παραδείγματα.
3 "Ιδε τόν πίνακα τών Κυπριακών στοιχείων έν ΟυΙΙΪΙΖ 8(3^01,
τόμ. I.
4 ΒααΐΌείΝίεΐ', ΌεηΙίΐΐΐϋΙεί' (Ιεδ Ιίΐ. Αΐίειίΐι., τόμ. I, σελ. 51,
έν άρΟρω ΑΙρΙΐΕΐΙ)8ΐΙΐ. "Οσον άφορα τό Υ, τουλάχιστον έξ ίσου πι-
θανή φαίνεται ήμϊν ή γνώμη τοϋ ΟοπίρβΓβΙΙί (Μυ.^εο ΪΙαΙ., II, σελ.
237) οτι παρήχ_0η έκ τοϋ Φοινικικού ν&ν. "Ιδε και οσα έγράψαμεν 1ν
τή" περί της Κρητικής διαλέχτου πραγματεία, σελ. 68 έξ.