DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Późnoromańska dekoracja malarska w refektarzu klasztoru Gystersów w Wąchoku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0056
zaprawą do poziomu kamienia i wraz z nim zakryte
pobiałą. Rytm pozornych ciosów jest bardziej re-
gularny od układu rzeczywistych segmentów ka-
miennych.
Na zwornikach i wspornikach zachowały się
nikłe reszty pobiały z barwikami czerwonym i czar-
nym.
Jak można sądzić ze stanu zachowania malo-
wideł, czytelne dziś fragmenty dekoracji wyczerpują
pierwotny zasób motywów dekoracyjnych. Nie
wiadomo tylko, czy malowidła pokrywały płaszczy-
zny sklepień; drugą wątpliwość może budzić szczy-
towa partia ściany wschodniej w przęśle południo-
wym, gdzie mógł się pierwotnie znajdować jakiś
malarski odpowiednik koła z wicią palmetową na
ścianie przeciwległej.
Nieco wcześniej od opisanej dekoracji malar-
skiej powstało wyobrażenie ptaka, namalowane
czernią bezpośrednio na kamieniu, na jednym z cio-
sów ściany wschodniej (ryc. 3).
2
Dominującym elementem dekorac ji ścian są
pozorne spoiny (ryc. 4, 5). W koncepcji naślado-
wania układu ciosów przy pomocy środków malar-
skich nawiązano do tradycyjnych i początkowo nie-
mal jedynych sposobów kolorystycznego dekoro-
wania wnętrz cysterskich. Ślady pozornego spoino-
wania zachowały się w wielu klasztornych kościo-
łach francuskich XII i XIII wieku (Fontenay,
Noirlac, La Boissiere, Leoncel, Longpot, Bonlieu,
Senanąue, Bonport — kapitularz), a także włoskich
(Chiaravalle w Lombardii) i niemieckich (Pforta,
Riddagshausen, Heilbronn). Linie naśladujące spoi-
nowanie początkowo miały kolor biały, później,
w końcu XII i na początku XIII wieku, malowano
na białym tle spoiny czerwone; podłożem tych ma-
lowideł była podobnie jak w Wąchocku pobiała
wapienna, zakrywająca często tynk położony na
wątku z kamienia łamanego4.
Ten sposób zdobienia wnętrz przejęli w XIII
stuleciu cystersi małopolscy: malowane spoiny
4 M. Aubert, U'architecture cistercienne en France, Paris
1947, I, s. 144, 268, 310, II, s. 68. Por. wnętrza kościoła i ka-
pitularza w opactwie francuskim Obazine: L'art cistercien.
France (La nuit des temps, nr 16, Zodiaąue 1962, tabl. 62, 68).
O technice tej szerzej: W. Bornheim-Schilling, Fugen-
malerei im Mittelalter (Deutsche Kunst-und Denkmalpfiege,
1961, s. 5-21).
4. Wąchock, klasztor Cystersów, refektarz. Fragment wnętrza
po ukończeniu prac konserwatorskich (fot. J. Gadomski).
odnaleziono w kościołach w Koprzywnicy (spoiny
czerwone na białym tle — ryc. 6), Wąchocku (linie
czerwone) i Mogile (spoiny białe na tle czerwonym)5.
W pierwszej połowie w. XIII zapewne powstały
także malowane spoiny (białe na żółtoszarym tle)
w kościele w Prandocinie, użytkowanym od r. 1222
przez cystersów osiadłych w sąsiednich Racicach,
a później w Mogile6; dalsze podobne przykłady
zachowały się w Tumie i Żembocinie.
5 M. Malanek, Poszukiwania pierwotnych narzutów
i malowideł w cysterskich kościołach Małopolski (Ochr. Zab.
XVII, 1964, 2: Wąchock — s. 54, 55; Koprzywnica — s. 54,
przypis 22 tamże, il. 3; Mogiła — s. 55, il. 14). —J. E. D utkie-
wicz, Romańskie malowidła ścienne w Polsce (Biuletyn HS,
XXVIII, 1966, 3/4, s. 280-282, 300-301).
6 Dutkiewicz, o.c, s. 300-301. — Tenże, Wyniki
48
pobiałą. Rytm pozornych ciosów jest bardziej re-
gularny od układu rzeczywistych segmentów ka-
miennych.
Na zwornikach i wspornikach zachowały się
nikłe reszty pobiały z barwikami czerwonym i czar-
nym.
Jak można sądzić ze stanu zachowania malo-
wideł, czytelne dziś fragmenty dekoracji wyczerpują
pierwotny zasób motywów dekoracyjnych. Nie
wiadomo tylko, czy malowidła pokrywały płaszczy-
zny sklepień; drugą wątpliwość może budzić szczy-
towa partia ściany wschodniej w przęśle południo-
wym, gdzie mógł się pierwotnie znajdować jakiś
malarski odpowiednik koła z wicią palmetową na
ścianie przeciwległej.
Nieco wcześniej od opisanej dekoracji malar-
skiej powstało wyobrażenie ptaka, namalowane
czernią bezpośrednio na kamieniu, na jednym z cio-
sów ściany wschodniej (ryc. 3).
2
Dominującym elementem dekorac ji ścian są
pozorne spoiny (ryc. 4, 5). W koncepcji naślado-
wania układu ciosów przy pomocy środków malar-
skich nawiązano do tradycyjnych i początkowo nie-
mal jedynych sposobów kolorystycznego dekoro-
wania wnętrz cysterskich. Ślady pozornego spoino-
wania zachowały się w wielu klasztornych kościo-
łach francuskich XII i XIII wieku (Fontenay,
Noirlac, La Boissiere, Leoncel, Longpot, Bonlieu,
Senanąue, Bonport — kapitularz), a także włoskich
(Chiaravalle w Lombardii) i niemieckich (Pforta,
Riddagshausen, Heilbronn). Linie naśladujące spoi-
nowanie początkowo miały kolor biały, później,
w końcu XII i na początku XIII wieku, malowano
na białym tle spoiny czerwone; podłożem tych ma-
lowideł była podobnie jak w Wąchocku pobiała
wapienna, zakrywająca często tynk położony na
wątku z kamienia łamanego4.
Ten sposób zdobienia wnętrz przejęli w XIII
stuleciu cystersi małopolscy: malowane spoiny
4 M. Aubert, U'architecture cistercienne en France, Paris
1947, I, s. 144, 268, 310, II, s. 68. Por. wnętrza kościoła i ka-
pitularza w opactwie francuskim Obazine: L'art cistercien.
France (La nuit des temps, nr 16, Zodiaąue 1962, tabl. 62, 68).
O technice tej szerzej: W. Bornheim-Schilling, Fugen-
malerei im Mittelalter (Deutsche Kunst-und Denkmalpfiege,
1961, s. 5-21).
4. Wąchock, klasztor Cystersów, refektarz. Fragment wnętrza
po ukończeniu prac konserwatorskich (fot. J. Gadomski).
odnaleziono w kościołach w Koprzywnicy (spoiny
czerwone na białym tle — ryc. 6), Wąchocku (linie
czerwone) i Mogile (spoiny białe na tle czerwonym)5.
W pierwszej połowie w. XIII zapewne powstały
także malowane spoiny (białe na żółtoszarym tle)
w kościele w Prandocinie, użytkowanym od r. 1222
przez cystersów osiadłych w sąsiednich Racicach,
a później w Mogile6; dalsze podobne przykłady
zachowały się w Tumie i Żembocinie.
5 M. Malanek, Poszukiwania pierwotnych narzutów
i malowideł w cysterskich kościołach Małopolski (Ochr. Zab.
XVII, 1964, 2: Wąchock — s. 54, 55; Koprzywnica — s. 54,
przypis 22 tamże, il. 3; Mogiła — s. 55, il. 14). —J. E. D utkie-
wicz, Romańskie malowidła ścienne w Polsce (Biuletyn HS,
XXVIII, 1966, 3/4, s. 280-282, 300-301).
6 Dutkiewicz, o.c, s. 300-301. — Tenże, Wyniki
48