DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Późnoromańska dekoracja malarska w refektarzu klasztoru Gystersów w Wąchoku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0063
W innym rękopisie cysterskim z w. XII w Biblio-
tece w Dijon, Maria Eleusa trzyma na prawej ręce
Dzieciątko, w lewej kwiat lilii18. Lilia wsparta na
podstawie o kształcie zbliżonym do trójkąta (po-
łączenie motywów analogiczne jak w malowidle na
zachodniej ścianie refektarza w Wąchocku) zjawiła
się około połowy XIII wieku wśród znaków ka-
mieniarskich omawianej budowli (ryc. 10).
19. Sulejów, kościół pocysterski. Zwornik w nawie głównej
(fot. M. Woźniak).
18 M. Vlomberg, La Vierge et 1'Enfant dans 1'art franęais,
(Art et Paysages, nr 5, Paris-Grenoble 1954, ryc. na s. 144).
Por. także dwunastowieczne przedstawienia Marii z kwiatem
lilii w dłoni: na emalii limuzyńskiej ze sceną Pokłonu Trzech
Króli i na nagrobku w klasztorze Saint-Aubin w Angers
(tamże, ryc. na s. 107 i 110) oraz Madonnę na tronie ozdobio-
nym liliami na ornacie z Góss w Styrii, z lat 1239-69 (Ro-
manische Kunst in Osterreich, praca zbiorowa, Krems
a.d. Donau 1964, Farbtafel 15 do tekstu na s. 204-205). —
Marię porównywał z lilią Honoriusz z Autun w komentarzu
do Pieśni nad pieśniami — Honorii Augusto dunensis Expositio
in Cantica canticorum, cap. II (J. P. Mignę, Patrologia Latina,
t. 172, szp. 382 D; zob. Sigillum Beatae Mariae, cap. II,
tamże, szp. 502 B). O lilii jako symbolu Marii: F. X. Kraus,
Real-Encyklopddie der christlichen Alterthiimer, Bd 2, Freiburg
i.B. 1886, „Lilie", s. 303.
19 Malanek, o.c, s. 54, 55, il. 7, 9-12. — Dutkiewicz,
Romańskie malowidła..., s. 280-281.
20 Aubert, o.c., I, s. 268, 310; II, s. 195.
21 W. K. Henneberg, Kościół Św. Idziego w Inowłodzu
Koncentryczne koła na ścianie południowej, wy-
pełnione motywami o dwóch osiach symetrii, na-
leżały również do form obiegowych w dekoracji
cysterskiej, zarówno rzeźbiarskiej (zworniki) jak
i malarskiej. Z tej ostatniej wymienić trzeba przede
wszystkim malowidła w Wąchocku: w kościele na
zworniku nawy głównej, w klasztorze zaś tondo we
wnętrzu kapitularza i kilka rozet w kołach w ka-
pitularzowej galerii krużganka19. Analogiczny
kształt miały krzyże konsekracyjne, np. w cyster-
skich kościołach francuskich, ujęte w koła, malowane
przy użyciu bieli i czerwieni (Cadouin, Corcelles
i inne)20.
Koło na południowej ścianie refektarza w Wą-
chocku wypełnione jest charakterystycznym krzy-
żem o ramionach w kształcie lilii (ryc. 11, 12).
Podobny motyw można odnaleźć np. na płytce
posadzkowej z XIII wieku, znalezionej w kościele
Św. Idziego w Inowłodzu21. W zdobnictwie cys-
terskim we Francji motyw poczwórnej lilii zjawiał
się na witrażach i na płytkach posadzkowych22;
stał się także godłem podporządkowanego regule
cysterskiej, hiszpańskiego zakonu rycerskiego Cala-
trava, sprowadzonego m. in. na początku w. XIII na
Pomorze, do Tymawy koło Gniewu23. W Mało-
polsce do najbliższych przykładów krzyża o ramio-
nach w kształcie lilii należą reliefy na nadprożu
w zachodniej ścianie wschodniego skrzydła dawnego
klasztoru w Koprzywnicy (ryc. 13), a zwłaszcza
na zworniku kapitularza w dawnym opactwie
w Sulejowie (ryc. 14)24. W tej ostatniej rzeźbie,
powstałej około połowy lub w 3. ćwierci w. XIII,
(Biuletyn HSiK, VI, 1938, ryc. 141). — W. Kieszkowski,
Powiat rawsho-mazowiecki (Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz
topograficzny, cz. VI, t. 1, z. 1, Warszawa 1939, s. 62, fig.
72). — Świechowski, Budownictwo romańskie..., ryc. 102. —
Płytki z Inowłodza datuje na wiek XIII M. Piątkie-
wicz-Dereniowa, Płytki posadzkowe z opactwa benedykty-
nów w Tyńcu (Folia Historiae Artium VI/VII, 1971, s. 253-
263, ok. 1250).
22 Aubert, o.c, I, s. 313, fig. 224, 228. — L'art cistercien,
s. 183, tabl. 67.
23 R. Frydrychowicz, Der Ritterorden von Calatrava in
Tymau bei Mewe (Altpreussische Monatsschrift, XXVII,
Kónigsberg 1890, s. 315-320). Q zakonie calatravensów zob.
Encyklopedia kościelna, wyd. M. Nowodworski, t. III,
Warszawa 1874, „Calatrava", s. 88-89. — Dizionario eccle-
siastico, red. A. M. Bozzone, t. I, Torino 1953, „Calatrava",
s. 463. — Lexikon fur Theologie und Kirche, begriindet M.
Buchberger, t. II, Freiburg 1958, „Calatrava", szp. 878-
879.
24 Por. Świechowski, Opactwo sulejowskie, s. 50-51.
55
tece w Dijon, Maria Eleusa trzyma na prawej ręce
Dzieciątko, w lewej kwiat lilii18. Lilia wsparta na
podstawie o kształcie zbliżonym do trójkąta (po-
łączenie motywów analogiczne jak w malowidle na
zachodniej ścianie refektarza w Wąchocku) zjawiła
się około połowy XIII wieku wśród znaków ka-
mieniarskich omawianej budowli (ryc. 10).
19. Sulejów, kościół pocysterski. Zwornik w nawie głównej
(fot. M. Woźniak).
18 M. Vlomberg, La Vierge et 1'Enfant dans 1'art franęais,
(Art et Paysages, nr 5, Paris-Grenoble 1954, ryc. na s. 144).
Por. także dwunastowieczne przedstawienia Marii z kwiatem
lilii w dłoni: na emalii limuzyńskiej ze sceną Pokłonu Trzech
Króli i na nagrobku w klasztorze Saint-Aubin w Angers
(tamże, ryc. na s. 107 i 110) oraz Madonnę na tronie ozdobio-
nym liliami na ornacie z Góss w Styrii, z lat 1239-69 (Ro-
manische Kunst in Osterreich, praca zbiorowa, Krems
a.d. Donau 1964, Farbtafel 15 do tekstu na s. 204-205). —
Marię porównywał z lilią Honoriusz z Autun w komentarzu
do Pieśni nad pieśniami — Honorii Augusto dunensis Expositio
in Cantica canticorum, cap. II (J. P. Mignę, Patrologia Latina,
t. 172, szp. 382 D; zob. Sigillum Beatae Mariae, cap. II,
tamże, szp. 502 B). O lilii jako symbolu Marii: F. X. Kraus,
Real-Encyklopddie der christlichen Alterthiimer, Bd 2, Freiburg
i.B. 1886, „Lilie", s. 303.
19 Malanek, o.c, s. 54, 55, il. 7, 9-12. — Dutkiewicz,
Romańskie malowidła..., s. 280-281.
20 Aubert, o.c., I, s. 268, 310; II, s. 195.
21 W. K. Henneberg, Kościół Św. Idziego w Inowłodzu
Koncentryczne koła na ścianie południowej, wy-
pełnione motywami o dwóch osiach symetrii, na-
leżały również do form obiegowych w dekoracji
cysterskiej, zarówno rzeźbiarskiej (zworniki) jak
i malarskiej. Z tej ostatniej wymienić trzeba przede
wszystkim malowidła w Wąchocku: w kościele na
zworniku nawy głównej, w klasztorze zaś tondo we
wnętrzu kapitularza i kilka rozet w kołach w ka-
pitularzowej galerii krużganka19. Analogiczny
kształt miały krzyże konsekracyjne, np. w cyster-
skich kościołach francuskich, ujęte w koła, malowane
przy użyciu bieli i czerwieni (Cadouin, Corcelles
i inne)20.
Koło na południowej ścianie refektarza w Wą-
chocku wypełnione jest charakterystycznym krzy-
żem o ramionach w kształcie lilii (ryc. 11, 12).
Podobny motyw można odnaleźć np. na płytce
posadzkowej z XIII wieku, znalezionej w kościele
Św. Idziego w Inowłodzu21. W zdobnictwie cys-
terskim we Francji motyw poczwórnej lilii zjawiał
się na witrażach i na płytkach posadzkowych22;
stał się także godłem podporządkowanego regule
cysterskiej, hiszpańskiego zakonu rycerskiego Cala-
trava, sprowadzonego m. in. na początku w. XIII na
Pomorze, do Tymawy koło Gniewu23. W Mało-
polsce do najbliższych przykładów krzyża o ramio-
nach w kształcie lilii należą reliefy na nadprożu
w zachodniej ścianie wschodniego skrzydła dawnego
klasztoru w Koprzywnicy (ryc. 13), a zwłaszcza
na zworniku kapitularza w dawnym opactwie
w Sulejowie (ryc. 14)24. W tej ostatniej rzeźbie,
powstałej około połowy lub w 3. ćwierci w. XIII,
(Biuletyn HSiK, VI, 1938, ryc. 141). — W. Kieszkowski,
Powiat rawsho-mazowiecki (Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz
topograficzny, cz. VI, t. 1, z. 1, Warszawa 1939, s. 62, fig.
72). — Świechowski, Budownictwo romańskie..., ryc. 102. —
Płytki z Inowłodza datuje na wiek XIII M. Piątkie-
wicz-Dereniowa, Płytki posadzkowe z opactwa benedykty-
nów w Tyńcu (Folia Historiae Artium VI/VII, 1971, s. 253-
263, ok. 1250).
22 Aubert, o.c, I, s. 313, fig. 224, 228. — L'art cistercien,
s. 183, tabl. 67.
23 R. Frydrychowicz, Der Ritterorden von Calatrava in
Tymau bei Mewe (Altpreussische Monatsschrift, XXVII,
Kónigsberg 1890, s. 315-320). Q zakonie calatravensów zob.
Encyklopedia kościelna, wyd. M. Nowodworski, t. III,
Warszawa 1874, „Calatrava", s. 88-89. — Dizionario eccle-
siastico, red. A. M. Bozzone, t. I, Torino 1953, „Calatrava",
s. 463. — Lexikon fur Theologie und Kirche, begriindet M.
Buchberger, t. II, Freiburg 1958, „Calatrava", szp. 878-
879.
24 Por. Świechowski, Opactwo sulejowskie, s. 50-51.
55