DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0120
29. Msza św. Grzegorza, drzeworyt z początku w. XV. Berlin,
Kupferstichkabinett (wg Glasera).
z liturgicznymi utensyliami, papież klęczący i za-
topiony w wizji lub celebrujący, asysta. Zestaw
ten uzupełniają aniołowie poruszający kadzielnicami,
rozsuwający zasłonę nad ołtarzem bądź podtrzy-
mujący Zbawiciela oraz dusze czyśćcowe w głębi
pod ołtarzem177.
Powstałe w wiekach VIII-IX życiorysy Grzego-
rza Wielkiego wśród dokonanych przezeń cudów
wspominają o jednym, który miał miejsce w czasie
celebrowania mszy św. Według Sancti Gregorii
Magni vita Pawła Diakona, mnicha z Monte Cassi-
no, Grzegorz w obecności niewiasty wątpiącej
w obecność Chrystusa w Eucharystii przemienił
hostię w kawałek krwawiącego palca178. Natomiast
w opisie tegoż cudu w dziele Jana Diakona jest
mowa o przemienieniu hostii w ciało Chrystusa179.
W źródłach pisanych z 2. połowy w. XV pojavia
się nagle nowa wersja cudu: w opisie Rzymu z r. 1452
Mikołaja Muffla jest wzmianka o kaplicy wizji
św. Grzegorza w kościele San Gregorio in Monte
Celio180; z r. 1475 pochodzi wiadomość, według
której: „[...] Dominus noster Jesus Christus semel
apparuit in specie pastoris sub effigie pietatis Gre-
gorio doctori celebranti super altare Hierusalem
Romae in ecclesia S. Crucis", po czym jest mowa
o odpustach związanych z odmawianiem modlitw
„coram imagine Pietatis"181; na wspominanym już
sztychu Izraela von Meckenem (z około r. 1495),
pod wizerunkiem Króla Chwały widnieje napis:
„Hec ymago contrefacta est ad instar et similitudi-
nem illius prime ymaginis pietatis custodite in eccle-
sia sancte crucis in urbe romana quam fecerat de-
pingi sanctissimus gregorius papa magnus post
habitam ac sibi ostensam desuper visionem"182.
Przytoczone powyżej cytaty dają ogólne pojęcie
o „mechanizmie" powstania legendy o Mszy św.
Grzegorza: do czasów pełnego średniowiecza prze-
trwała pierwotna forma legendy; w w. XIV gwałtow-
nie rozprzestrzenił się w Europie kult rzymskiego
wizerunku Króla Chwały, którego „kopiom" po-
bożność Zachcdu nadała nowy, mistyczno-dewo-
cyjny charakter; w w. XV, w wyniku dążeń do
zracjonalizowania obcego, bo w swej genezie bi-
zantyńskiego przedstawienia uczyniono zeń obraz
wizji obdarzony odpustami. W literaturze — nowa
wersja legendy, w sztuce — postać papieża zostały
ex post dodane do znanego i czczonego w rozlicz-
nych „powtórzeniach" wizerunku. Na modłę póź-
177 Porównaj m.i. drzeworyty i ryciny: G. Leidinger,
Einzel-Holzschnitte des funfzehnten Jahrhunderts in der Kgl.
Hof- und Staatsbibliothek Mimchen, I, Strassburg 1907, tabl.
33. — F. T. Schulz, Die Schrotbldtter des Germanischen Na-
tionalmuseums zu Nurnberg, Strassburg 1908, tabl. 23. —
W. L. Schreiber, Meisterwerke der Metallschneidekunst,,!: Die
Schrotbldtter in Danzig, Kónigsberg, Pelplin, Riga, Strassburg
1914, tabl. 1.
178 Sancti Gregorii Magni vita auctore Paulo Diacono
Monacho Cassinensi, 23 (PL LXXV, szp. 52 n.).
170 Sancti Gregorii Magni vita sl Joannę Diacono
scripta, Lib. II, 41 (PL LXXV, szp. 103).
180 Berliner, o.c, s. 65, przypis 327 na s. 132. — Bauer-
reiss, BASIAETS THE AOEHS..., s. 61 n.
181 Notatkę tę odnalazł i opublikował opat Besozzi z Santa
Croce w Rzymie, por. Bauerreiss, Der „gregorianische"
Schmerzensmann..., s. 61. — Ortmayer, o.c, s. 98. — Kru-
szelnicki, o.c, s. 114, przypis 111.
182 Geisberg, Verzeichniss der Kupferstiche..., nr 142. —
Tamże, nr 136 — druga wersja ryciny i napisu, por. też Kru-
szelnicki, o.c, s. 111, przypis. 104.
112
Kupferstichkabinett (wg Glasera).
z liturgicznymi utensyliami, papież klęczący i za-
topiony w wizji lub celebrujący, asysta. Zestaw
ten uzupełniają aniołowie poruszający kadzielnicami,
rozsuwający zasłonę nad ołtarzem bądź podtrzy-
mujący Zbawiciela oraz dusze czyśćcowe w głębi
pod ołtarzem177.
Powstałe w wiekach VIII-IX życiorysy Grzego-
rza Wielkiego wśród dokonanych przezeń cudów
wspominają o jednym, który miał miejsce w czasie
celebrowania mszy św. Według Sancti Gregorii
Magni vita Pawła Diakona, mnicha z Monte Cassi-
no, Grzegorz w obecności niewiasty wątpiącej
w obecność Chrystusa w Eucharystii przemienił
hostię w kawałek krwawiącego palca178. Natomiast
w opisie tegoż cudu w dziele Jana Diakona jest
mowa o przemienieniu hostii w ciało Chrystusa179.
W źródłach pisanych z 2. połowy w. XV pojavia
się nagle nowa wersja cudu: w opisie Rzymu z r. 1452
Mikołaja Muffla jest wzmianka o kaplicy wizji
św. Grzegorza w kościele San Gregorio in Monte
Celio180; z r. 1475 pochodzi wiadomość, według
której: „[...] Dominus noster Jesus Christus semel
apparuit in specie pastoris sub effigie pietatis Gre-
gorio doctori celebranti super altare Hierusalem
Romae in ecclesia S. Crucis", po czym jest mowa
o odpustach związanych z odmawianiem modlitw
„coram imagine Pietatis"181; na wspominanym już
sztychu Izraela von Meckenem (z około r. 1495),
pod wizerunkiem Króla Chwały widnieje napis:
„Hec ymago contrefacta est ad instar et similitudi-
nem illius prime ymaginis pietatis custodite in eccle-
sia sancte crucis in urbe romana quam fecerat de-
pingi sanctissimus gregorius papa magnus post
habitam ac sibi ostensam desuper visionem"182.
Przytoczone powyżej cytaty dają ogólne pojęcie
o „mechanizmie" powstania legendy o Mszy św.
Grzegorza: do czasów pełnego średniowiecza prze-
trwała pierwotna forma legendy; w w. XIV gwałtow-
nie rozprzestrzenił się w Europie kult rzymskiego
wizerunku Króla Chwały, którego „kopiom" po-
bożność Zachcdu nadała nowy, mistyczno-dewo-
cyjny charakter; w w. XV, w wyniku dążeń do
zracjonalizowania obcego, bo w swej genezie bi-
zantyńskiego przedstawienia uczyniono zeń obraz
wizji obdarzony odpustami. W literaturze — nowa
wersja legendy, w sztuce — postać papieża zostały
ex post dodane do znanego i czczonego w rozlicz-
nych „powtórzeniach" wizerunku. Na modłę póź-
177 Porównaj m.i. drzeworyty i ryciny: G. Leidinger,
Einzel-Holzschnitte des funfzehnten Jahrhunderts in der Kgl.
Hof- und Staatsbibliothek Mimchen, I, Strassburg 1907, tabl.
33. — F. T. Schulz, Die Schrotbldtter des Germanischen Na-
tionalmuseums zu Nurnberg, Strassburg 1908, tabl. 23. —
W. L. Schreiber, Meisterwerke der Metallschneidekunst,,!: Die
Schrotbldtter in Danzig, Kónigsberg, Pelplin, Riga, Strassburg
1914, tabl. 1.
178 Sancti Gregorii Magni vita auctore Paulo Diacono
Monacho Cassinensi, 23 (PL LXXV, szp. 52 n.).
170 Sancti Gregorii Magni vita sl Joannę Diacono
scripta, Lib. II, 41 (PL LXXV, szp. 103).
180 Berliner, o.c, s. 65, przypis 327 na s. 132. — Bauer-
reiss, BASIAETS THE AOEHS..., s. 61 n.
181 Notatkę tę odnalazł i opublikował opat Besozzi z Santa
Croce w Rzymie, por. Bauerreiss, Der „gregorianische"
Schmerzensmann..., s. 61. — Ortmayer, o.c, s. 98. — Kru-
szelnicki, o.c, s. 114, przypis 111.
182 Geisberg, Verzeichniss der Kupferstiche..., nr 142. —
Tamże, nr 136 — druga wersja ryciny i napisu, por. też Kru-
szelnicki, o.c, s. 111, przypis. 104.
112