DOI article:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Ze studiów nad ikonografią Legendy św. Stanisława Biskupa
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0179
cudu u grobu świętego, dodając jednocześnie pło-
nącą świecę jako wotum dziękczynne.
Scena ostatnia — Śmierć króla — (ryc. 5) roz-
grywa się we wnętrzu mieszkalnym. W głębi po
prawej stronie obrazu widoczne jest obszerne łoże
z baldachimem, na którym spoczywa starzec w ko-
ronie na głowie. Za łożem wzdłuż boku dłuższego
stoi grupa mężczyzn, złożona z trzech biskupów,
duchownego i czterech osób świeckich. Na pierw-
szym plamę ustawiono nakryty obrusem stół, na
którym stoją drogocenne naczynia, a obok nich leży
książka, szkatułka z przyborami do pisania i jakiś
dokument. W pobliżu stołu przedstawiono ujętego
profilem mężczyznę, zapewne lekarza, który zbliża
się do króla niosąc w rękach puchar. W tle, po lewej
stronie obrazu, poprzez otwartą ścianę domu wi-
doczny jest identyczny jak na poprzednim obrazie
krajobraz, a na niebie ukazuje się postać Matki
Boskiej z Dzieciątkiem. Opisana scena odczytana
została przez Lajtę jako Śmierć Bolesława Śmiałego.
Źródła polskie przekazały, jak wiadomo, dwie
wersje śmierci Bolesława Śmiałego. Starsza z nich,
zapoczątkowana przez Wincentego Kadłubka, mówi
że król sam odebrał sobie życie19. Wersja druga,
która pojawiła się po raz pierwszy w Roczniku
Świętokrzyskim na początku w. XV głosi natomiast,
że Bolesław po zabójstwie Św. Stanisława pokutował
przez dziesięć lat w jednym z węgierskich klaszto-
rów, gdzie zmarł i został pochowany20. Tę drugą
wersję dziejów Bolesława rozwinął Długosz, który
wymienia nawet nazwę miejscowości Wilten koło
Insbruku, gdzie król miał odbywać pokutę pracując
w kuchni klasztornej21. Podobnie przedstawił dzieje
Bolesława w komentarzach do Kroniki Kadłubka
Jan Dombrówka (zm. 1472), według którego król
udał się przez Węgry do Rzymu, a otrzymawszy od
papieża pokutę, osiadł w klasztorze na granicy
Węgier, Austrii i Karyntii22. Osjak jako miejsce,
19 Kadłubek, o.c, s. 91.
20 Rocznik Świętokrzyski do roku 1490, wyd. A. Bielowski
(Monumenta Poloniae Historica, III, Lwów 1878, ?. 66).
21 J. Długosz, Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przekł.
K. Mecherzyński, I, Kraków 1867, s. 342.
22 Historia Polonica Vencenti Kadlubkonis..., Dobromili
1612, s. 184.
23 M. Miechowita, Chronica Polonorum, Cracoviae 1521,
s. 50-51. — Kronika polska Marcina Kromera, przekł. M. Bła-
żowskiego, Sanok 1857, s. 186.
24 B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Tu-
rowski, Kraków 1858, s. 23.
gdzie Bolesław Śmiały spędził ostatnie chwile swego
życia, występuje po raz pierwszy w Kronice Macieja
Miechowity, następnie zaś u Marcina Kromera23.
Ten ostatni powołuje się na relację Walentego
Kuczborskiego (zm. 1572), który jadąc w połowie
w. XVI do Rzymu wraz ze Stanisławem Hozjuszem,
zatrzymał się w Osjaku, gdzie odnalazł nagrobek
Bolesława Śmiałego. Obszerne ujęcie Legendy Bo-
lesława Śmiałego z opisem zgonu króla pojawiło się
po raz pierwszy w Herbach rycerstwa polskiego
Bartosza Paprockiego. Ta wersja Legendy została
przywieziona wprost z Osjaku przez biskupa ka-
mienieckiego Marcina Białobrzeskiego (zm. 1586),
który w r. 1580 przejeżdżał przez Karyntię do Włoch.
Opierając się na opowiadaniu Białobrzeskiego, Pa-
procki opisuje, jak Bolesław wziąwszy ze sobą syna
wyjechał na Węgry, a stamtąd udał się piechotą
do Włoch. W drodze zatrzymał się w klasztorze
w Osjaku, gdzie otrzymał pracę w kuchni; palił
w piecu, nosił drzewo, a noce spędzał na pokutnych
modłach. Gdy przyszedł terminus vitae — opowiada
dalej Paprocki — Bolesław „wyznał przed spowiedni-
kiem, co zacz był", następnie powtórzył to samo
przed opatem, a na dowód pokazał pierścień oraz
swój tłumok, w którym było pełno klejnotów, po
czym skonał24. Począwszy od daty ukazania się
herbarza Paprockiego, legenda o śmierci Bolesława
Śmiałego w klasztorze osjackim przewijać się będzie
we wszystkich następnych kronikach polskich.
Niestety nie można stwierdzić, od jak dawna Legenda
Bolesława Śmiałego znana jest na terenie Osjaku,
gdyż większość archiwum tamtejszego klasztoru
benedyktynów uległa zniszczeniu w czasie kasaty
klasztoru w r. 178325. Najstarszym zachowanym
źródłem osjackim są Annales Ozziacenses opata
Zachariasza Gróblachera z r. 1588, gdzie zanotowano,
że Bolesław Śmiały przebywał w tamtejszym klaszto-
rze osiem lat26. W w. XVII obszerną wersję Le-
25 K. Lanckorońska, Grób w Osjaku (Wiadomości,
VIII, Londyn 1953, Nr 51/52 (403/404), s. 4).
26 Des Abtes Zacharias Groblacher Annales Ozziacenses,
von G. Freiherrn von Ankershofen (Archiv fur Kunde óster-
reichischer Geschichtsąuellen, VII, Wien 1851, s. 207-209). —
Legendą Bolesława Śmiałego w oparciu o źródła osjackie zaj-
mowali się: G. Smólski, Grób króla Bolesława Śmiałego
w Ossjaku (Przegląd Powszechny, XIII, 1896, t. 49, s. 71-
94). — S. Zakrzewski, Ossjak i Wilten, Kraków 1903,
s. 6. — I. Bodo, Die Geschichte des Benediktinerstiftes
Ossiach, Dissertation, Wien 1966, s. 195. — Taż, Stift
Ossiach, b.m., 1968, s. 13-15.
171
nącą świecę jako wotum dziękczynne.
Scena ostatnia — Śmierć króla — (ryc. 5) roz-
grywa się we wnętrzu mieszkalnym. W głębi po
prawej stronie obrazu widoczne jest obszerne łoże
z baldachimem, na którym spoczywa starzec w ko-
ronie na głowie. Za łożem wzdłuż boku dłuższego
stoi grupa mężczyzn, złożona z trzech biskupów,
duchownego i czterech osób świeckich. Na pierw-
szym plamę ustawiono nakryty obrusem stół, na
którym stoją drogocenne naczynia, a obok nich leży
książka, szkatułka z przyborami do pisania i jakiś
dokument. W pobliżu stołu przedstawiono ujętego
profilem mężczyznę, zapewne lekarza, który zbliża
się do króla niosąc w rękach puchar. W tle, po lewej
stronie obrazu, poprzez otwartą ścianę domu wi-
doczny jest identyczny jak na poprzednim obrazie
krajobraz, a na niebie ukazuje się postać Matki
Boskiej z Dzieciątkiem. Opisana scena odczytana
została przez Lajtę jako Śmierć Bolesława Śmiałego.
Źródła polskie przekazały, jak wiadomo, dwie
wersje śmierci Bolesława Śmiałego. Starsza z nich,
zapoczątkowana przez Wincentego Kadłubka, mówi
że król sam odebrał sobie życie19. Wersja druga,
która pojawiła się po raz pierwszy w Roczniku
Świętokrzyskim na początku w. XV głosi natomiast,
że Bolesław po zabójstwie Św. Stanisława pokutował
przez dziesięć lat w jednym z węgierskich klaszto-
rów, gdzie zmarł i został pochowany20. Tę drugą
wersję dziejów Bolesława rozwinął Długosz, który
wymienia nawet nazwę miejscowości Wilten koło
Insbruku, gdzie król miał odbywać pokutę pracując
w kuchni klasztornej21. Podobnie przedstawił dzieje
Bolesława w komentarzach do Kroniki Kadłubka
Jan Dombrówka (zm. 1472), według którego król
udał się przez Węgry do Rzymu, a otrzymawszy od
papieża pokutę, osiadł w klasztorze na granicy
Węgier, Austrii i Karyntii22. Osjak jako miejsce,
19 Kadłubek, o.c, s. 91.
20 Rocznik Świętokrzyski do roku 1490, wyd. A. Bielowski
(Monumenta Poloniae Historica, III, Lwów 1878, ?. 66).
21 J. Długosz, Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przekł.
K. Mecherzyński, I, Kraków 1867, s. 342.
22 Historia Polonica Vencenti Kadlubkonis..., Dobromili
1612, s. 184.
23 M. Miechowita, Chronica Polonorum, Cracoviae 1521,
s. 50-51. — Kronika polska Marcina Kromera, przekł. M. Bła-
żowskiego, Sanok 1857, s. 186.
24 B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Tu-
rowski, Kraków 1858, s. 23.
gdzie Bolesław Śmiały spędził ostatnie chwile swego
życia, występuje po raz pierwszy w Kronice Macieja
Miechowity, następnie zaś u Marcina Kromera23.
Ten ostatni powołuje się na relację Walentego
Kuczborskiego (zm. 1572), który jadąc w połowie
w. XVI do Rzymu wraz ze Stanisławem Hozjuszem,
zatrzymał się w Osjaku, gdzie odnalazł nagrobek
Bolesława Śmiałego. Obszerne ujęcie Legendy Bo-
lesława Śmiałego z opisem zgonu króla pojawiło się
po raz pierwszy w Herbach rycerstwa polskiego
Bartosza Paprockiego. Ta wersja Legendy została
przywieziona wprost z Osjaku przez biskupa ka-
mienieckiego Marcina Białobrzeskiego (zm. 1586),
który w r. 1580 przejeżdżał przez Karyntię do Włoch.
Opierając się na opowiadaniu Białobrzeskiego, Pa-
procki opisuje, jak Bolesław wziąwszy ze sobą syna
wyjechał na Węgry, a stamtąd udał się piechotą
do Włoch. W drodze zatrzymał się w klasztorze
w Osjaku, gdzie otrzymał pracę w kuchni; palił
w piecu, nosił drzewo, a noce spędzał na pokutnych
modłach. Gdy przyszedł terminus vitae — opowiada
dalej Paprocki — Bolesław „wyznał przed spowiedni-
kiem, co zacz był", następnie powtórzył to samo
przed opatem, a na dowód pokazał pierścień oraz
swój tłumok, w którym było pełno klejnotów, po
czym skonał24. Począwszy od daty ukazania się
herbarza Paprockiego, legenda o śmierci Bolesława
Śmiałego w klasztorze osjackim przewijać się będzie
we wszystkich następnych kronikach polskich.
Niestety nie można stwierdzić, od jak dawna Legenda
Bolesława Śmiałego znana jest na terenie Osjaku,
gdyż większość archiwum tamtejszego klasztoru
benedyktynów uległa zniszczeniu w czasie kasaty
klasztoru w r. 178325. Najstarszym zachowanym
źródłem osjackim są Annales Ozziacenses opata
Zachariasza Gróblachera z r. 1588, gdzie zanotowano,
że Bolesław Śmiały przebywał w tamtejszym klaszto-
rze osiem lat26. W w. XVII obszerną wersję Le-
25 K. Lanckorońska, Grób w Osjaku (Wiadomości,
VIII, Londyn 1953, Nr 51/52 (403/404), s. 4).
26 Des Abtes Zacharias Groblacher Annales Ozziacenses,
von G. Freiherrn von Ankershofen (Archiv fur Kunde óster-
reichischer Geschichtsąuellen, VII, Wien 1851, s. 207-209). —
Legendą Bolesława Śmiałego w oparciu o źródła osjackie zaj-
mowali się: G. Smólski, Grób króla Bolesława Śmiałego
w Ossjaku (Przegląd Powszechny, XIII, 1896, t. 49, s. 71-
94). — S. Zakrzewski, Ossjak i Wilten, Kraków 1903,
s. 6. — I. Bodo, Die Geschichte des Benediktinerstiftes
Ossiach, Dissertation, Wien 1966, s. 195. — Taż, Stift
Ossiach, b.m., 1968, s. 13-15.
171